Đánh giá bò đực giống Holstein Friesian nuôi tại Moncada thông qua số, chất lượng tinh dịch và khả năng sản xuất sữa của con gái

B
GIÁO DC VÀ ÀO TO B
NÔNG NGHIP &PTNT

VIN CHN NUÔI

---------
---------

LÊ BÁ QU

ÁNH GIÁ BÒ C GI NG HOLSTEIN FRIESIAN

NUÔI TI MONCADA THÔNG QUA S , CH

T

LNG TINH D CH VÀ KH NNG SN XU

T

SA CA CON GÁI

LUN ÁN TIN S NÔNG NGHIP

HÀ N
I - 2013

B
GIÁO DC VÀ ÀO TO B
NÔNG NGHIP &PTNT

VIN CHN NUÔI

---------
---------

LÊ BÁ QU

ÁNH GIÁ BÒ C GI NG HOLSTEIN FRIESIAN

NUÔI TI MONCADA THÔNG QUA S , CH

T LNG

TINH D CH VÀ KH NNG SN XU

T

SA CA CON GÁI

  : Ch

n Nuôi

 : 62 62 01 05

LUN ÁN TIN S NÔNG NGHIP

NGI HNG DN KHOA HC:

1. PGS.TS. Nguyn V

n c

2. TS. Lê V

n Thông

HÀ N
I - 2013

LI CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên cu khoa hc ca riêng

tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun án này là trung thc, chính xác và

cha  c ai công b trong b!t k" công trình nào khác.

Mi s giúp # trong quá trình thc hin lun án này ã  c cm

$n và các thông tin trích d%n trong lun án này ã  c ch& rõ ngu'n gc.

Hà N
i, nm 2013

Nghiên cu sinh

Lê Bá Qu

LI CM N

Hoàn thành lun án này ngoài s n( lc ca bn thân, tôi luôn nhn

 c s giúp # quý báu, ch& bo tn tình ca hai Th)y h*ng d%n khoa

hc: PGS.TS. Nguyn V

n c, TS. Lê V

n Thông và các th)y, cô ã

giành nhi+u công sc, th,i gian và t-o i+u kin cho tôi trong sut quá

trình thc hin + tài. Nhân d.p hoàn thành lun án này, tôi xin  c bày

t/ lòng bit $n sâu s0c i v*i các th)y h*ng d%n.

Tôi xin by t/ lòng bit $n chân thành t*i tp th1: Ban lãnh -o

Vin Ch

n Nuôi, Phòng ào t-o và Thông tin, các th)y giáo, cô giáo, các

phòng ban, b2 môn Vin Ch

n nuôi ã giúp # v+ mi m3t, t-o mi i+u

kin thun l i nh!t cho tôi hoàn thành lun án.

Tôi xin chân thành cm $n t*i Ban lãnh -o, cán b2 công nhân

viên Trung tâm ging gia súc l*n Trung $ng, Tr-m nghiên cu và sn

xu!t tinh ông l-nh Moncada, Công ty c4 ph)n ging bò s5a M2c Châu,

Công ty c4 ph)n s5a à l-t ã ng h2 và t-o i+u kin giúp # tôi v+ mi

m3t trong quá trình hoàn thành lun án.

Tôi c6ng xin chân thành cm $n toàn th1 b-n bè, anh em, 'ng

nghip và gia ình tôi ã t-o mi i+u kin thun l i và giúp # v+ mi

m3t, 2ng vin khuyn khích tôi hoàn thành lun án này.

Hà N
i, nm 2013

Nghiên cu sinh

Lê Bá Qu

MC LC

L,i cam oan………………………………………………………………i

L,i cm $n………………………………………………………………..ii

M7c l7c…………………………………………………………………..iii

Danh m7c vit t0t………………………………………………………..vii

Danh m7c bng…………………………………………………………viii

CHNG I M U.......................................................................... 1

1.1. 3t v!n + .................................................................................... 1

1.2. M7c tiêu nghiên cu..................................................................... 3

1.3. Ý ngh8a khoa hc và thc tin ca + tài ...................................... 3

1.3.1. Ý ngh8a khoa hc.................................................................. 3

1.3.2. Ý ngh8a thc tin .................................................................. 4

1.4. Nh5ng óng góp m*i ca lun án................................................. 4

CHNG II TNG QUAN TÀI LIU VÀ C S KHOA

HC CA  TÀI......................................................................... 5

2.1. 3t v!n + .................................................................................... 5

2.2. Ch!t l ng tinh 9 bò và các yu t nh h9ng.............................. 5

2.2.1. Ging và cá th1..................................................................... 5

2.2.2. Tu4i bò c .......................................................................... 6

2.2.3. Th,i tit khí hu ................................................................... 6

2.2.4. Ch 2 dinh d#ng ............................................................... 7

2.2.5. T)n su!t khai thác tinh.......................................................... 8

2.2.6. Ch

m sóc nuôi d#ng........................................................... 8

2.2.7. Tay ngh+ ca k: thut viên khai thác tinh d.ch ..................... 9

2.2.8. Tình hình nghiên cu v+ s l ng và ch!t l ng tinh

d.ch trong và ngoài n*c ........................................................ 9

2.2.9. Tinh ông l-nh và m2ts yu t nh h9ng n tinh ông l-nh...... 15

2.2.10. M2t s yu t nh h9ng t*i t; l th7 thai khi s< d7ng

tinh ông l-nh

2.3. Kh n

ng sn xu!t s5a ............................................................... 22

2.3.1. Các yu t nh h9ng t*i sn l ng và ch!t l ng s5a ....... 22

2.3.2. Tình hình nghiên cu trong và ngoài n*c v+ kh n

ng

sn xu!t s5a 

2.4. Giá tr. tr. ging v+ ti+m n

ng s5a ca bò c ging HF thông

qua sn l ng s5a ca àn con gái 1 chn lc c ging............ 35

2.5. Tình hình nghiên cu trong và ngoài n*c v+ chn lc bò

c ging HF 

2.5.1. Trong n*c......................................................................... 38

2.5.2. Ngoài n*c......................................................................... 38

2.6. Các v!n + 3t ra trong nghiên cu này ..................................... 41

CHNG III CH

T LNG TINH D CH VÀ KH NNG

SN XU

T TINH ÔNG LNH CA BÒ C GI NG

HOLSTEIN FRIESIAN NUÔI TI MONCADA



3.1. 3t v!n + .................................................................................. 43

3.2. Vt liu và ph$ng pháp nghiên cu .......................................... 44

3.2.1. i t ng, .a i1m và th,i gian nghiên cu ...................... 44

3.2.2. B trí thí nghim................................................................. 44

3.2.3. Các ch& tiêu theo dõi trong nghiên cu này bao g'm: ......... 45

3.2.4. Ph$ng pháp nghiên cu .................................................... 46

3.2.5. Ph$ng pháp x< lý s liu .................................................. 48

3.3. Kt qu và tho lun................................................................... 49

3.3.1. S l ng và ch!t l ng tinh d.ch ca bò c ging HF ...... 49

3.3.2. T4ng s tinh trùng ho-t 2ng tin th=ng ca t!t c các l)n

khai thác tinh -t tiêu chu>n sn xu!t/ n

m (VAC h5u ích)

3.3.3. Ch!t l ng và kh n

ng sn xu!t tinh ông l-nh ca bò

c ging HF

3.3.4. T; l th7 thai 9 l)n phi )u b?ng tinh ông l-nh ca

t@ng bò c ging HF 

3.3.5. T; l th7 thai 9 l)n phi )u theo la A ca bò cái HF ...... 78

3.4. Kt lun và + ngh...................................................................... 79

3.4.1. Kt lun.............................................................................. 79

3.4.2. + ngh............................................................................... 81

CHNG IV ÁNH GIÁ BÒ C GI NG HOLSTEIN

FRIESIAN THÔNG QUA KH NNG SN XU

T SA

CA ÀN BÒ CON GÁI............................................................. 82

4.1. 3t v!n + .................................................................................. 82

4.2. Vt liu và ph$ng pháp nghiên cu .......................................... 83

4.2.1. i t ng, .a i1m và th,i gian nghiên cu ...................... 83

4.2.2. B trí thí nghim................................................................. 83

4.2.3. Ch& tiêu theo dõi ................................................................. 83

4.2.4. Ph$ng pháp nghiên cu .................................................... 84

4.2.5. X< lý s liu ....................................................................... 84

4.3. Kt qu và tho lun................................................................... 86

4.3.1. Sn l ng s5a chu k" )u ca àn con gái ca t@ng bò

c ging HF 

4.3.2. Ch!t l ng s5a ................................................................... 92

4.3.3. H s t$ng quan gi5a sn l ng s5a, t; l protein s5a

và t; l m# s5a 

4.3.4. Sn l ng s5a và ch!t l ng s5a bò HF 9 hai khu vc

ch

n nuôi 

4.3.5. Phân lo-i bò c ging HF theo sn l ng s5a tiêu

chu>n và giá tr. ging v+ ti+m n

ng s5a thông qua sn

l ng s5a chu k" )u ca àn bò con gái

4.4. Kt lun và + ngh.................................................................... 103

4.4.1. Kt lun............................................................................ 103

4.4.2. + ngh.............................................................................. 104

CHNG V THO LUN CHUNG............................................... 105

5.1. Ch!t l ng tinh d.ch và kh n

ng sn xu!t tinh ông l-nh........ 105

5.2. Sn l ng, ch!t l ng s5a chu k" )u ca àn con gái và gái

tr. ging v+ ti+m n

ng cho s5a ca các bò c HF

CHNG VI KT LUN VÀ  NGH ....................................... 110

6.1. Kt lun.................................................................................... 110

6.2. + ngh...................................................................................... 110

NHNG CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN N LUN ÁN Ã.... 111

CÔNG B ........................................................................................... 111

TÀI LIU THAM KHO.................................................................. 112

DANH MC CÁC CH VIT TT

Ch vit tt Ý ngha ca ch vit tt

A Ho-t lc tinh trùng

Asg Ho-t lc tinh trùng sau gii ông

C N'ng 2 tinh trùng trong tinh d.ch

ck Chu k"

cs. C2ng s

CR Cng r-

CKL 3c c!p k; l7c

TC -t tiêu chu>n

VT $n v. tính

GTG Giá tr. ging (EBV: Estimated Breeding Value)

HF Holstein Friesian

K T; l tinh trùng k" hình

NN Nông nghip

NXB Nhà xu!t bn

pH 2 pH

PTNT Phát tri1n nông thôn

SH B S hiu bò c

 Sn l ng s5a

 T; l m# s5a

 T; l protein s5a

TNS Ti+m n

ng s5a

TP HCM Thành ph H' Chí Minh

TTNT Th7 tinh nhân t-o

V Th1 tích tinh d.ch (hay l ng xu!t tinh)

VAC T4ng s tinh trùng sng và ho-t 2ng tin th=ng

DANH MC CÁC BNG

STT Tên bng trang

2.1: Bnh h9ng ca vic cung c!p thc

n n l ng s5a và chi phí

thc

n cho 1kg s5a bò................................................................. 25

2.2. Mc 2 tin cy ca gía tr. ging................................................... 37

3.1: L ng xu!t tinh ca t@ng bò c ging HF (ml) .......................... 50

3.2. Ho-t lc tinh trùng ca các c ging HF (%) ............................. 52

3.3. N'ng 2 tinh trùng trong tinh d.ch ca các c ging HF (t;).............56

3.4: pH tinh d.ch ca bò c ging HF................................................ 59

3.5: T; l tinh trùng k" hình ca bò c ging HF (%) ....................... 60

3.6: T; l tinh trùng sng ca bò c HF (%)...................................... 63

3.7: T4ng s tinh trùng ho-t 2ng tin th=ng trong m2t l)n khai thác

tinh ca bò c ging HF (t;)....................................................... 65

3.8. VAC h5u ích ca bò c ging HF (t;)........................................ 70

3.9. Ho-t lc tinh trùng sau gii ông tinh ông l-nh ca bò HF......... 71

3.10: Kt qu sn xu!t tinh ông l-nh cng r- -t tiêu chu>n ca bò

c ging HF (li+u/con/n

m)........................................................ 74

3.11. T; l th7 thai 9 l)n phi )u (%) ca t@ng bò c ging HF...............76

3.12. T; l th7 thai 9 l)n phi )u theo la A ca bò cái HF (%) ......... 78

4.1: Sn l ng s5a chu k" )u àn con gái ca t@ng c ging HF

(kg/305 ngày)............................................................................... 86

4.2: Sn l ng s5a tiêu chu>n (4% m#)/chu k" )u àn con gái ca

t@ng c ging HF ........................................................................ 91

4.3. T; l m# s5a chu k" s5a )u àn con gái ca t@ng c ging HF ..... 93

4.4: T; l protein s5a chu k" )u ca àn con gái t@ng bò c

ging HF (%).............................................................................95

4.5: Sn l ng s5a chu k" 305 ngày ca bò HF t-i M2c Châu và

c Trng.................................................................................... 98

4.6: Phân lo-i bò c gng HF theo sn l ng s5a tiêu chu>n ca

àn con gái................................................................................... 99

4.7. Giá tr. ging v+ ti+m n

ng s5a ca bò c ging HF.................. 101



CHNG I

M U

1.1. t v!n "#

1 nâng cao n

ng su!t, ch!t l ng ging bò s5a, c6ng nh mun phát

tri1n ngành ch

n nuôi bò s5a nhanh và v5ng ch0c, công tác chn lc ging,

3c bit là chn lc bò c ging 1 sn xu!t tinh ông l-nh s< d7ng cho th7

tinh nhân t-o (TTNT) óng vai trò r!t quan trng. Công tác chn bò c

ging không nh5ng nêu ra ,ng h*ng, ch$ng trình chn ging phù h p

v*i th,i tit khí hu, i+u kin tp quán ch

n nuôi ca t@ng n*c, t@ng vùng,

mà nó còn phn ánh trình 2 phát tri1n ch

n nuôi bò ca m2t quc gia.

Các n*c có ngành ch

n nuôi bò s5a phát tri1n nh Hoa K", Canada,

Nht Bn,... r!t quan tâm n công tác chn bò c ging. Hàng n

m, có t*i

hàng tr

m bò c ging s5a  c a vào ki1m tra ánh giá theo nh5ng

ph$ng pháp chn lc hin -i nh?m chn  c nh5ng bò c ging có ch!t

l ng tt nh!t 1 sn xu!t tinh ông l-nh cho phi ging, t-o ra nh5ng àn bò

cái có n

ng su!t ngày m2t cao h$n.

Vit Nam n?m trong khu vc khí hu nhit *i nóng >m và không có

ging bò s5a bn .a nên ngành ch

n nuôi bò s5a phát tri1n chm. 1 phát tri1n

ngành ch

n nuôi bò s5a, Vit Nam ã nhp ging bò Holstein Friesian (HF) t@

n

m 1920-1923 v+ 1 khai thác s5a, nhng v*i s l ng r!t ít. Trong thp k;

60 và 70 ca th k; XX, Vit Nam ã nhp bò cái ging s5a Lang Tr0ng en

B0c Kinh (Trung Quc), bò cái và bò c ging HF t@ Cu Ba v+ nuôi t-i M2c

Châu, Ba Vì Hà N2i và m2t s n$i khác. Sau n

m 1975, m2t s bò s5a HF

nhp n2i ó  c chuy1n vào nuôi t-i c Trng, Lâm 'ng (L$ng V

n

Lãng, 1983). Nh5ng n

m g)n ây, n*c ta tip t7c nhp thêm bò c và bò cái

ging HF t@ Hoa K", Australia và New Zealand. Ngoài nhp bò ging, n*c ta

còn nhp tinh, phôi ông l-nh ca ging bò HF t@ nhi+u n*c trên th gi*i nh



Hoa k", Nht Bn, Canada... 1 nhân nhanh s l ng, c6ng nh ci tin ch!t

l ng àn bò s5a Vit Nam.

.nh h*ng công tác ging bò s5a Vit Nam là nhân thu)n ging bò

s5a HF nhp kh>u và lai t-o bò lai h*ng s5a (HF lai). Bò lai h*ng s5a n*c

ta ph4 bin là s< d7ng bò c HF lai v*i bò cái Lai Zebu. Bò lai h*ng s5a

hin nay có t; l ngu'n gen HF khác nhau nh 1/2HF, 3/4HF, 7/8HF.... Nhìn

chung, sc sn xu!t s5a ca àn bò cái HF và các nhóm bò HF lai này v%n

còn cha cao. Nguyên nhân là n

ng su!t s5a ph7 thu2c vào nhi+u yu t nh:

Ging, dinh d#ng, k: thut ch

n nuôi, th,i tit khí hu, qun lý, khai thác,

các yu t này cha  c ki1m soát tt. M2t trong nh5ng yu t ó là ch!t

l ng bò c ging HF cha  c ánh giá m2t cách chính xác nên cha

phân lo-i, xp c!p  c t@ng cá th1 theo t@ng ch& tiêu quan trng 1 xây dng

ch$ng trình phi ging thích h p ã làm nh h9ng n sc sn xu!t s5a ca

àn bò s5a n*c ta.

Sn xu!t tinh bò ông l-nh 9 Vit Nam ã có t@ nh5ng n

m 1970

(Nguyn T!n Anh và Nguyn Quc -t, 1997). Nhi+u d án, + tài nghiên cu

ánh giá tuy1n chn bò c ging HF ã thc hin, song nh5ng công trình ó

còn nhi+u h-n ch nh: Ch& thông qua ,i tr*c, ch& thông qua sinh tr9ng phát

tri1n v+ th1 vóc ca bò c, ch& thông qua kh n

ng sn xu!t tinh... m2t cách $n

lA. Nh5ng cách chn lc bò c ging ó cha tht s chính xác d%n n cha

la chn  c ngu'n tinh ông l-nh thích h p 1 nâng cao t; l th7 thai, n

ng

su!t, ch!t l ng s5a ca àn bò. Moncada là c$ s9 ch

n nuôi bò c ging và

sn xu!t tinh ông l-nh ã ho-t 2ng t@ nh5ng n

m 1970, liên t7c  c ci thin

và n nay -t kt qu r!t tt, nhng công tác tuy1n chn bò c ging s5a c6ng

ch& m*i d@ng l-i 9 chn ,i tr*c, chn bn thân và chn qua s l ng tinh sn

xu!t  c.

Chính vì vy, bò c ging HF c)n phi  c ki1m tra, ánh giá m2t

cách )y , toàn din t@ chn lc thông qua ,i tr*c, qua 3c i1m ca ch.



em gái, qua kh n

ng sinh tr9ng, phát tri1n ca bn thân và qua ,i sau. 1

thc hin  c quy trình chn bò c ging nh vy phi m!t m2t th,i gian

r!t dài 'ng th,i chi phí r!t l*n, nên trong khuôn kh4 + tài này chúng tôi ch&

tp trung nghiên cu ánh giá qua ch!t l ng tinh và kh n

ng sn xu!t s5a

ca àn con gái, nh5ng bò c ging HF ã  c chn thông qua ,i tr*c và

qua bn thân. Vì ó là nh5ng tiêu chí r!t quan trng, r!t c)n thit và c!p bách

trong công tác chn lc, phân lo-i bò c ging chuyên s5a. Xu!t phát t@ thc

t ó, chúng tôi tin hành + tài “
ánh giá bò c ging Holstein Friesian

nuôi ti Moncada thông qua s, cht lng tinh d ch và kh

nng s

n xut

sa c a con gái”.

1.2. M$c tiêu nghiên c%u

- Xp lo-i  c t@ng bò c ging HF theo s l ng, ch!t l ng tinh

d.ch, kh n

ng sn xu!t tinh ông l-nh và t; l th7 thai.

- Xp lo-i  c t@ng bò c ging HF theo giá tr. ging (GTG) v+ ti+m

n

ng sn xu!t s5a thông qua sn l ng s5a (SLS) ca con gái.

- Chn  c nh5ng bò c ging HF có GTG cao v+ ti+m n

ng cho s5a

nh?m góp ph)n phát tri1n nhanh, m-nh, hiu qu và b+n v5ng ngành ch

n

nuôi bò s5a Vit Nam.

1.3. Ý ngha khoa h&c và th'c ti(n ca "# tài

1.3.1. Ý ngha khoa hc

Kt qu nghiên cu ca + tài là t liu khoa hc v+ ph$ng pháp ánh

giá chn lc bò c ging s5a HF -t kt qu chính xác, thông qua giá tr. ki1u

hình v+ s l ng, ch!t l ng tinh và giá tr. ging v+ ti+m n

ng s5a da trên

sn l ng s5a ca ,i sau.

Kt qu ca + tài là c

n c khoa hc cho các nhà làm ging bò s5a,

các c$ s9 ch

n nuôi bò s5a xây dng k ho-ch nhân ging b?ng TTNT.

1.3.2. Ý ngha thc tin

Các kt qu ca + tài trình bày trong lun án là t liu khoa hc thc

tin cho các c$ quan qun lý, các tr,ng -i hc, các Vin nghiên cu, giáo

viên, sinh viên ngành Ch

n nuôi tham kho.

Kt qu ca + tài là c$ s9 thc tin cho ng,i ch

n nuôi bò s5a la

chn chính xác tinh ông l-nh ca nh5ng bò c ging có 3c tính thích h p

nh!t i v*i t@ng ch& tiêu nh t; l th7 thai, sn l ng s5a, ch!t l ng s5a àn

bò con gái và GTG v+ ti+m n

ng cho s5a ca t@ng c ging 1 ci thin,

nâng cao ch!t l ng àn bò s5a con cháu.

'ng th,i, kt qu ca + tài nghiên cu là t liu thc tin cho các

nhà qun lý khoa hc trong vic xây dng các tiêu chu>n, quy chu>n v+ chn

lc bò c ging chuyên s5a.

1.4. Nhng "óng góp m)i ca lu*n án

Xác .nh và phân lo-i  c t@ng cá th1 bò c ging HF theo giá tr.

ging v+ ti+m n

ng sn xu!t s5a thông qua sn l ng s5a con gái, làm c

n c

cho vic chn lc bò c ging chuyên s5a -t 2 chính xác cao, t@ ó góp

ph)n phát tri1n nhanh và b+n v5ng ngành ch

n nuôi bò s5a 9 n*c ta.

Xác .nh  c h*ng nghiên cu m*i cho c$ s9 ch

n nuôi bò c

ging, sn xu!t tinh ông l-nh, trong vic nâng cao t4ng s tinh trùng ho-t

2ng tin th=ng (VAC) -t tiêu chu>n sn xu!t và nâng cao s l ng tinh

ông l-nh cng r-.