Dẫn liệu về hình thái hạt phấn 120 loài thực vật ở vườn quốc gia núi chúa tỉnh ninh thuận

27

31(1): 27-38 T¹p chÝ Sinh häc 3-2009

Nh÷ng dÉn liÖu vÒ h×nh th¸I h¹t phÊn cña 120 loµi thùc vËt

t¹i v−ên quèc gia Nói Chóa, tØnh Ninh ThuËn

TrÞnh ThÞ L©m

ViÖn Sinh häc nhiÖt ®íi

PhÊn hoa häc lµ ngµnh khoa häc nghiªn cøu

vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o vµ ph©n lo¹i c¸c d¹ng h¹t

phÊn vµ bµo tö. §©y lµ ngµnh khoa häc gióp

ng−êi ta cã thÓ thu ®−îc mét l−îng th«ng tin to

lín tõ rÊt Ýt vËt liÖu trong mét thêi gian ng¾n.

H×nh th¸i phÊn hoa ®−îc øng dông trong nhiÒu

lÜnh vùc nghiªn cøu nh− Cæ thùc vËt häc, Cæ sinh

th¸i häc, Ph©n tÝch phÊn hoa, PhÊn hoa trong

kh«ng khÝ, Khoa häc h×nh sù, DÞ øng häc, D−îc

häc vµ ®Æc biÖt lµ Ph©n lo¹i thùc vËt cã hoa.

§Ó gãp phÇn vµo nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n

vÒ v−ên quèc gia (VQG) Nói Chóa, chóng t«i ®S

tiÕn hµnh kh¶o s¸t nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i h¹t

phÊn ë VQG Nói Chóa. Trong bµi b¸o nµy,

chóng t«i giíi thiÖu c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i h¹t

phÊn cña mét sè hä thùc vËt phæ biÕn trong

VQG, bæ sung vµo c¬ së d÷ liÖu cho nh÷ng

nghiªn cøu vÒ tÝnh ®a d¹ng cña hÖ thùc vËt sau

nµy.

I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

Sö dông phÊn hoa cña 120 loµi thùc vËt

thuéc 47 hä thu thËp ë VGG Nói Chóa. C¸c mÉu

c©y vµ mÉu phÊn hoa cña cïng mét sè hiÖu ®−îc

b¶o qu¶n t¹i Phßng tiªu b¶n thùc vËt (VNM)

thuéc ViÖn Sinh häc nhiÖt ®íi t¹i tp. Hå ChÝ

Minh.

§Þnh danh c¸c mÉu thùc vËt b»ng ph−¬ng

ph¸p so s¸nh h×nh th¸i.

Sö dông ph−¬ng ph¸p acetolyse cña

Erdtman (1952) ®Ó xö lý phÊn hoa.

Sö dông kÝnh hiÓn vi quang häc OLYMPUS

BX 41 víi ®é phãng ®¹i 10 × 40 vµ 10 × 100 ®Ó

quan s¸t vµ ph©n tÝch cÊu tróc vµ h×nh th¸i cña

phÊn hoa.

Chôp h×nh phÊn hoa b»ng m¸y kü thuËt sè

víi thÞ kÝnh x40 nhóng dÇu.

§¬n vÞ ®o ®¹c ®−îc tÝnh b»ng micr«mÐt.

II. KÕT QU¶ nghiªn cøu

1. H×nh d¹ng cña h¹t phÊn

H¹t phÊn th−êng cã d¹ng h×nh cÇu dµi ®Õn

h×nh cÇu dÑt, hoÆc h¬i dµi ®Õn dµi, hiÕm khi cã

h×nh cÇu hoÆc bÇu dôc, th−êng cã d¹ng tam gi¸c.

H¹t phÊn cña c¸c loµi nghiªn cøu ®a phÇn cã

d¹ng mét h¹t (monad), chØ cã 2 loµi thuéc hä

Mimosaceae (16 h¹t) vµ 2 loµi thuéc hä

Asclepiadaceae thuéc d¹ng ®a h¹t.

2. KÝch th−íc cña h¹t phÊn

KÝch th−íc cña c¸c h¹t phÊn kiÓu 1 h¹t

(monad) biÕn thiªn tõ 10 µm ®Õn 49 µm; ®a sè

c¸c loµi nghiªn cøu cã kÝch thuíc lo¹i nhá (10 -

25 µm).

KÝch th−íc cña h¹t phÊn cña mçi loµi kh«ng

biÕn ®éng nhiÒu; chØ cã h¹t phÊn cña c¸c loµi cã

kiÓu cöa d¹ng rSnh nh− ë hä Verbenaceae lµ

t−¬ng ®èi biÕn ®éng.

3. TÝnh ph©n cùc vµ tÝnh ®èi xøng cña h¹t

phÊn

HÇu hÕt c¸c h¹t phÊn nghiªn cøu ®Òu ®¼ng

cùc vµ cã ®èi xøng phãng x¹; ®èi xøng l−ìng

tr¾c chØ gÆp ë h¹t phÊn kiÓu 2 lç-ora cña chi

Streblus. Ngoµi ra, cßn mét sè loµi cã h¹t phÊn

d¹ng kh«ng cùc (apolar) nh− ë hai hä Cactaceae

vµ Malpighiaceae (cã nhiÒu cöa).

4. Cöa cña h¹t phÊn

C¸c kiÓu cöa hÇu hÕt lµ rSnh ora; mét sè Ýt

loµi cã d¹ng rSnh, lç vµ d¹ng kh«ng cöa.

Sè l−îng cöa trªn mçi h¹t phÊn còng kh«ng

biÕn thiªn nhiÒu; phÇn lín c¸c loµi cã sè cöa lµ

3, mét Ýt loµi cã sè cöa 2 - 4 nh− ë hä Moraceae,

mét Ýt ë hä Rubiaceae hoÆc hä Meliaceae, hoÆc

kiÓu nhiÒu cöa nh− ë c¸c hä Malpighiaceae,

Cactaceae vµ Euphorbiaceae.