Đặc sắc tản văn Y Phương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

SÙNG THỊ HƯƠNG

ĐẶC SẮC TẢN VĂN Y PHƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

Thái Nguyên, năm 2013

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

SÙNG THỊ HƯƠNG

ĐẶC SẮC TẢN VĂN Y PHƯƠNG

CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM

MÃ SỐ: 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Đức Hạnh

Thái Nguyên, năm 2013

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu “Đặc sắc tản văn Y Phương” dưới

sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Đức Hạnh là kết quả nghiên cứu của cá nhân

tôi. Những chỗ sử dụng kết quả nghiên cứu của các tác giả khác đều được tác giả

trích dẫn rõ ràng.

Tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng chấm Luận văn và Nhà trường về

sự cam đoan này.

Thái Nguyên, tháng 8, năm 2013

Tác giả

Sùng Thị Hương

Xác nhận

của người hướng dẫn khoa học

PGS.TS. Nguyễn Đức Hạnh

Xác nhận

của khoa chuyên môn

TS. Cao Thị Hảo

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Đức Hạnh đã tận tình

hướng dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn đối với Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm – Đại

học Thái Nguyên; Ban chủ nhiệm Khoa Ngữ văn, Ban chủ nhiệm Khoa Sau đại học

và các cán bộ Khoa Sau đại học Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên

đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học cũng

như hoàn thành công trình nghiên cứu này.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp… đã khích lệ,

động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian hoàn thành luận văn.

Tác giả luận văn

Sùng Thị Hương

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cảm ơn...................................................................................................... i

Lời cam đoan ................................................................................................. ii

Mục lục ......................................................................................................... iii

MỞ ĐẦU................................................................................................................ 1

1. Lý do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề ..................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................4

4. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................5

5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................5

6. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................5

7. Đóng góp của luận văn .....................................................................................6

8. Cấu trúc luận văn..............................................................................................6

Chương 1. VÀI NÉT VỀ TẢN VĂN VÀ NHỮNG MẠCH NGUỒN CẢM

HỨNG TRONG TẢN VĂN CỦA Y PHƯƠNG ................................................... 7

1.1. Vài nét về tản văn ..........................................................................................7

1.1.1. Tản văn - một thể loại của văn xuôi hiện đại ............................................... 7

1.1.2. Tiểu sử và sự nghiệp sáng tác của Y Phương. ........................................... 15

1.2. Tản văn của Y Phương................................................................................. 19

1.21. Bản sắc văn hóa Tày - miền thương nhớ sâu thẳm nhất trong Tản văn

của Y Phương..................................................................................................... 19

1.2.2. Những kỉ niệm thân thương với người thân, bạn bè gắn bó cùng quê

hương miền núi................................................................................................... 23

1.2.3. Những trải nghiệm trong cuộc đời của Y Phương. .................................... 25

Chương 2. ĐẶC SẮC NỘI DUNG TẢN VĂN CỦA Y PHƯƠNG .................... 28

2.1. Bức tranh thiên nhiên và hình ảnh con người miền núi trong cái nhìn hoài niệm. 28

2.1.1. Bức tranh thiên nhiên vừa thơ mộng vừa dữ dội trong tản văn của Y Phương.... 28

2.1.2. Hình ảnh con người miền núi trong tản văn của Y Phương. ...................... 32

2.2. Cảm hứng chủ đạo trong tản văn của Y Phương........................................... 37

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

iv

2.2.1. Cảm hứng ngợi ca và khát vọng bảo tồn bản sắc văn hóa Tày trước

“mặt trái” của cơ chế thị trường và quá trình đô thị hóa...................................... 37

2.2.2. Cảm hứng chiêm nghiệm - triết lí về lẽ sống ở đời, về mối quan hệ giữa

văn hóa và nhân cách, về số phận của con người. ............................................... 41

Chương 3. ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT TẢN VĂN CỦA Y PHƯƠNG.............. 49

3.1. Kết cấu tự do, linh hoạt với sự kết hợp nhiều phương thức, phương tiện

nghệ thuật. .......................................................................................................... 49

3.1.1. Kết cấu liên tưởng - đồng hiện trong dòng hoài niệm của nhân vật

người trần thuật. ................................................................................................. 50

3.1.2. Kết cấu “Vòng sóng đồng tâm”................................................................. 53

3.2. Kiểu nhân vật người trần thuật ngẫm ngợi, chiêm nghiệm và tự biểu hiện ... 56

3.2.1. Kiểu nhân vật người trần thuật “tha hương – hồi cố” mà chiêm nghiệm

về quê hương...................................................................................................... 56

3.2.2. Kiểu nhân vật người trần thuật thi sĩ đi tìm chất thơ mang đặc trưng

miền núi trong hồi ức.......................................................................................... 59

3.3. Bút pháp chấm phá trong tản văn của Y Phương......................................... 63

3.3.1. Bút pháp chấm phá khắc hoạ bức tranh thiên nhiên và xã hội miền núi

hiện về trong hồi ức............................................................................................ 64

3.3.2. Bút pháp chấm phá trong tản văn của Y Phương với chân dung con

người miền núi hiện về trong hồi ức ................................................................... 65

3.4. Cấu trúc câu đặc biệt và hệ thống từ láy mới mẻ đầy sáng tạo trong tản văn

của Y Phương. .................................................................................................... 69

3.4.1. Cấu trúc câu đặc biệt trong tản văn của Y Phương .................................... 69

3.4.2. Hệ thống từ ghép, từ láy mới mẻ, đầy sáng tạo trong tản văn của Y Phương ... 77

KẾT LUẬN.......................................................................................................... 85

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 89

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, bộ phận văn học thiểu số có bản sắc

văn hóa riêng và có đóng góp to lớn vào thành tựu chung của nền văn học nước nhà.

Trong bộ phận văn học thiểu số Việt Nam hiện đại, nhà thơ Y Phương có một vị trí

đặc biệt. Ông không chỉ là một nhà thơ tài năng từng đạt nhiều giải thưởng cao của

thơ ca Việt Nam hiện đại mà còn là tác giả của những tản văn đặc sắc, chiếm được

tình yêu và sự mến mộ của đông đảo độc giả. Hai tập tản văn của Y Phương “Tháng

giêng - tháng giêng một vòng dao quắm”, “Kungfu người Co Xàu” đã mang lại cho

tên tuổi Y phương một vẻ đẹp mới từ những góc nhìn mới.

Thể loại tản văn ở Việt Nam ngày càng có một vị trí đặc biệt trong hệ thống

các thể loại văn học của nền văn học Việt Nam hiện đại. Đã có rất nhiều tác giả

thành công với thể loại văn học vừa mang đặc trưng của tác phẩm ký văn học vừa

giầu chất thơ này. Ví dụ như: Nguyễn Tuân, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Băng Sơn,

Nguyễn Ngọc Tư... và Y Phương với sự kết tinh bản sắc văn hóa Tày độc đáo, có sự

giao thoa - tiếp biến với bản sắc văn hóa Việt đã mang lại một “hương sắc riêng”

không thể lẫn với tản văn của các nhà văn khác.

Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam là một bộ phận hợp thành của nền

văn học Việt Nam hiện đại. Việc nghiên cứu sáng tác của Y Phương nói chung, tản

văn của Y Phương nói riêng không chỉ góp phần nhận diện thành tựu văn học, cá

tính sáng tạo độc đáo, và đóng góp của Y Phương vào thành tựu chung của nền văn

học thiểu số Việt Nam hiện đại, mà còn qua đó chỉ ra hành trình vận động, phát

triển ở phương diện cấu trúc thể loại của thể tản văn trong hệ thống thể loại văn học

Việt Nam hiện đại.

Nghiên cứu tản văn của Y Phương, chúng ta nhận ra bản sắc văn hóa Tày

đặc sắc như một “tầng vỉa” nằm sâu thẳm trong mạch nguồn cảm hứng của Y

Phương. Bằng tác phẩm của mình, Y Phương không chỉ biểu hiện tình yêu và

lòng tự hào, ý thức bảo lưu, gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình mà còn

gián tiếp chứng minh cho một chân lí: - Không có một nghệ sĩ lớn nào ở bất cứ

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

2

loại hình nghệ thuật nào lại không được nuôi dưỡng và lớn lên từ “dòng sữa”

ngọt ngào là truyền thống văn hóa mang tính dân tộc của anh ta. Chính truyền

thống văn hóa đặc sắc của từng dân tộc sẽ trở thành “hộ chiếu” văn hóa để mỗi

nhà văn đi ra thế giới. Đặc biệt trong bối cảnh “toàn cầu hóa” hôm nay, đứng

trước cuộc “xâm lăng” văn hóa từ các quốc gia phát triển tràn vào các quốc gia

chậm phát triển và đang phát triển, chúng ta càng thấm thía và hiểu sâu sắc hơn

một châm ngôn tưởng chừng rất giản dị mà hệ trọng, liên quan đến sự sống còn

của mỗi dân tộc mất văn hóa là mất tất cả! Tản văn của Y Phương cũng đã góp

một tiếng chuông báo động về tình trạng mai một về văn hóa dân tộc, đã và

đang diễn ra trên khắp đất nước ta và từ sự tha hóa về văn hóa ấy sẽ dẫn đến

một hệ quả tất yếu là sự mất mát trong nhân cách con người. Tản văn của Y

Phương đã phản ảnh thực trạng ấy, và qua đó đã gửi gắm những thông điệp văn

hóa khẩn khiết tới bạn đọc cả nước.

Đã có một số bái báo giới thiệu và phân tích, đánh giá về tản văn Y

Phương, nhưng đó mới chỉ là những nghiên cứu bước đầu có tính sơ lược về tản

văn của nhà thơ dân tộc Tày xuất sắc này. Một công trình nghiên cứu toàn diện,

sâu sắc về tản văn của Y Phương vẫn còn vắng bóng. Đây là lí do khiến chúng

tôi thực hiện đề tài “Đặc sắc tản văn của Y Phương”. Nếu công trình nghiên

cứu được thực hiện thành công, chúng tôi hy vọng đây sẽ là tài liệu tham khảo

bổ ích cho công tác dạy và học chuyên đề văn học dân tộc thiểu số Việt Nam

hiện đại trong trường đại học, hệ cử nhân và thạc sĩ văn học nói riêng, và cho

những ai yêu mến muốn tìm hiểu nghiên cứu về sáng tác của các nhà văn dân

tộc thiểu số Việt Nam nói chung.

2. Lịch sử vấn đề

Thơ của Y Phương sớm thu hút sự quan tâm của bạn đọc và đặc biệt của giới

lí luận phê bình, nghiên cứu văn học. Đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài báo,

luận văn thạc sĩ tìm hiểu và đánh giá về thơ của Y Phương - nhà thơ được tôn vinh

là một trong những gương mặt thơ Tày sáng giá nhất của thơ Việt Nam hiện đại.

Nhưng với tản văn của Y Phương, do thời gian công bố tác phẩm còn rất mới mẻ,

số lượng các công trình nghiên cứu về nó còn rất khiêm tốn.

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/

3

Bài viết “Dấu ấn văn hóa Tày qua Tản văn của Y Phương” của tác giả Trần

Công Văn là bài viết không dài nhưng đã bao quát một vấn đề lớn: những biểu hiện

của bản sắc văn hóa Tày trong Tản văn của Y Phương. Tác giả đã triển khai ba vấn

đề trong bài viết của mình: Văn hóa ẩm thực của người Tày trong Tản văn của

Y Phương; văn hóa tâm linh của người Tày trong Tản văn của Y Phương; khát

vọng bảo tồn văn hóa dân tộc trong Tản văn của Y Phương. Trong từng tiểu

mục kể trên, Trần Công Văn đã phân tích, chứng minh các ví dụ cụ thể trong

Tản văn của Y Phương để đi tới một kết luận khoa học: “dấu ấn văn hóa Tày

trong Tản văn Y Phương không chỉ biểu hiện ở ẩm thực, lễ tết, tâm linh mà còn

in đậm trong phương thức thể hiện, từ ngôn ngữ, giọng điệu cho đến hình ảnh

đều mang dáng dấp, lối tư duy của người vùng cao (...). Tháng giêng - tháng

giêng một vòng dao quắm của Y Phương nhẹ nhàng mà tinh tế, giản dị mà sâu

sắc, chứa chan tình nhân ái, hướng người đọc tới sự thanh cao của cái đẹp, cái

thiện, cái rất thực, rất tự nhiên mang hồn cốt của người Tày [51].

Không bao quát một vấn đề lớn rồi luận giải kĩ lưỡng như bài viết của Trần

Công Văn, tác giả Tuy Hòa trong bài viết “Một sự công nhận dành cho thể loại Tản

văn” Nguồn: (tonvinhvanhoa.doc.vn), chỉ khái lược về Tản văn của Y Phương như

một bài điểm sách được nhận giải thưởng của Hội Nhà văn năm 2010 [52].

Tuy vậy, trong bài viết ngắn này, Tuy Hòa đã chỉ ra một vài nét đặc sắc của

Tản văn Y Phương: có một không gian văn hóa Tày độc đáo của vùng núi Cao

Bằng; mạch nguồn cảm hứng của Tản văn Y Phương là nỗi nhớ quê hương của một

người con xa xứ “Chuyển về Hà Nội sinh sống, Y Phương như một cánh chim khắc

khoải đêm ngày nhớ nhung gió chuyển, mây bay” [52]; chất thơ trong Tản văn Y

Phương “Tản văn của Y Phương không chinh phục người đọc bằng ánh mắt sắc sảo,

mà bằng cái nhìn âu yếm. Có lúc Y Phương cao hứng, tung tẩy ý tứ theo bút pháp

nhà thơ”. Điều đáng tiếc là trong bài viết này, tác giả khẳng định nhiều mà ít chứng

minh cho các kết luận khoa học của mình.

Trong bài viết “Tản văn - thể loại không dành cho người viết trẻ?” (Nguồn:

phongdiep.net), tác giả Nguyễn Hồng Nga dành nhiều công sức để giới thuyết về

thể loại tản văn, giới thiệu một số tác giả trẻ đã thành công với thể loại văn học này,

và trong đó tác giả đã dành cho tản văn của Y Phương lời chào đón trân trọng: “chỉ

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/