Đặc điểm thể tích xoang hàm trên phim chụp cắt lớp điện toán tại bệnh viện nguyễn tri phương từ 06

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------

TRẦN NGỌC HÀ

ĐẶC ĐIỂM THỂ TÍCH XOANG HÀM

TRÊN PHIM CHỤP CẮT LỚP ĐIỆN TOÁN

TẠI BỆNH VIỆN NGUYỄN TRI PHƯƠNG

TỪ 06/2020 ĐẾN 06/2021

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------

TRẦN NGỌC HÀ

ĐẶC ĐIỂM THỂ TÍCH XOANG HÀM

TRÊN PHIM CHỤP CẮT LỚP ĐIỆN TOÁN

TẠI BỆNH VIỆN NGUYỄN TRI PHƯƠNG

TỪ 06/2020 ĐẾN 06/2021

NGÀNH: TAI – MŨI - HỌNG

MÃ SỐ: 8720155

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. LÂM HUYỀN TRÂN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021

.

.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả

nghiên cứu dưới đây chưa từng công bố trong một công trình nghiên cứu khác.

Ký tên

Trần Ngọc Hà

.

.

i

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN………………………………...……………………………………ii

MỤC LỤC…………………………………………………………………... ii

DANH MỤC ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH - VIỆT……….….…..…… vi

DANH MỤC HÌNH………………………………………….…..…..…..... vii

DANH MỤC BẢNG………………..………………………….……………..…….....ix

ĐẶT VẤN ĐỀ.................................................................................................. 1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ........................................................................... 3

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU........................................................ 4

1.1 TỔNG QUAN VỀ XOANG HÀM.......................................................... 4

1.1.1 Phôi thai học và sự phát triển........................................................... 4

1.1.2 Giải phẫu xoang hàm ....................................................................... 5

1.1.3 Sự dẫn lưu bình thường của xoang và sự thông khí ...................... 10

1.1.4 Chức năng chính của các xoang cạnh mũi..................................... 14

1.2 CUỐN MŨI GIỮA VÀ KHÍ HÓA CUỐN MŨI GIỮA........................ 15

1.2.1 Phôi thai học cuốn mũi giữa .......................................................... 15

1.2.2 Giải phẫu và chức năng cuốn mũi giữa.......................................... 17

1.2.3 Khí hóa cuốn mũi giữa................................................................... 19

1.2.4 Phân loại dạng khí hóa cuốn mũi giữa........................................... 21

1.3 CHỤP CẮT LỚP VI TÍNH MŨI XOANG (CT SCAN)........................ 22

1.3.1 Lịch sử............................................................................................ 22

1.3.2 Tiêu chuẩn phim CT Scan mũi xoang............................................ 22

1.3.3 Kỹ thuật chụp phim CT Scan mũi xoang....................................... 23

1.3.4 Hình ảnh xoang trên phim CT Scan............................................... 24

.

.

i

1.3.5 Hình ảnh khí hóa cuốn mũi giữa trên CT Scan.............................. 25

1.3.6 Viêm xoang mạn tính trên CT Scan............................................... 26

1.3.7 Đo thể tích xoang hàm trên CT Scan mũi xoang........................... 28

CÁC NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC................................... 32

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......... 35

2.1 Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 35

2.2 Tiêu chuẩn chọn bệnh ........................................................................... 35

2.3 Tiêu chuẩn loại trừ bệnh nhân............................................................... 35

2.4 Tiêu chuẩn phim chụp cắt lớp điện toán mũi xoang ............................. 35

2.5 Phương pháp nghiên cứu....................................................................... 36

2.6 Phương pháp thu thập số liệu................................................................ 36

2.7 Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 36

2.8 Biến số................................................................................................... 37

2.9 Các thống kê cần phân tích ................................................................... 41

2.10 Phương tiện nghiên cứu ...................................................................... 42

2.11 Phương pháp tiến hành........................................................................ 42

2.12 Vấn đề y đức........................................................................................ 45

2.12.1 Đạo đức trong nghiên cứu............................................................ 45

2.12.2 Bảo mật thông tin......................................................................... 45

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................... 46

3.1 ĐẶC ĐIỂM MẪU NGHIÊN CỨU........................................................ 46

3.1.1 Tuổi ................................................................................................ 46

3.1.2 Giới tính ......................................................................................... 46

3.2 GIÁ TRỊ THỂ TÍCH XOANG HÀM .................................................... 47

3.2.1 Thể tích xoang hàm trung bình theo giới tính................................ 49

3.2.2 Thể tích xoang hàm trung bình theo bên xoang............................. 50

.

.

v

3.3 ĐẶC ĐIỂM KHÍ HÓA CUỐN MŨI GIỮA TRÊN CT SCAN.............. 50

3.3.1 Tần suất xuất hiện .......................................................................... 50

3.3.2 Phân bố khí hóa cuốn mũi giữa theo bên....................................... 52

3.3.3 Phân bố khí hóa cuốn mũi giữa theo dạng..................................... 53

3.3.4 Mối liên quan giữa xuất hiện khí hóa cuốn mũi giữa với thể tích

xoang hàm trung bình cùng bên.............................................................. 57

3.3.5 Mối liên quan giữa các dạng khí hóa cuốn mũi giữa với thể tích

xoang hàm trung bình cùng bên.............................................................. 59

3.4 ĐẶC ĐIỂM VIÊM XOANG HÀM MẠN TÍNH TRÊN CT SCAN...... 61

3.4.1 Tần suất xuất hiện .......................................................................... 61

3.4.2 Phân bố theo giới tính .................................................................... 63

3.4.3 Phân bố theo bên ............................................................................ 64

3.4.4 Mối liên quan giữa viêm xoang hàm mạn tính với thể tích xoang

hàm trung bình cùng bên…..................................................................... 64

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN............................................................................. 67

4.1 PHƯƠNG TIỆN NGHIÊN CỨU .......................................................... 67

4.2 ĐẶC ĐIỂM MẪU NGHIÊN CỨU........................................................ 68

4.2.1 Tuổi ................................................................................................ 68

4.2.2 Giới................................................................................................. 70

4.3 ĐẶC ĐIỂM THỂ TÍCH XOANG HÀM ............................................... 70

4.3.1 Đặc điểm thể tích xoang hàm của mẫu nghiên cứu ....................... 70

4.3.2 Thể tích xoang hàm trung bình theo giới tính................................ 75

4.3.3 Thể tích xoang hàm trung bình theo bên xoang............................. 77

4.4 ĐẶC ĐIỂM KHÍ HÓA CUỐN MŨI GIỮA TRÊN CT SCAN.............. 78

4.4.1 Tần suất xuất hiện .......................................................................... 78

4.4.2 Phân bố khí hóa cuốn mũi giữa theo bên....................................... 81

4.4.3 Phân bố các dạng khí hóa cuốn mũi giữa ...................................... 81

.

.

4.4.4 Mối liên quan giữa khí hóa cuốn mũi giữa với thể tích xoang hàm

trung bình cùng bên................................................................................. 83

4.4.5 Mối liên quan giữa các dạng khí hóa cuốn mũi giữa với thể tích

xoang hàm trung bình cùng bên.............................................................. 87

4.5 ĐẶC ĐIỂM VIÊM XOANG HÀM MẠN TÍNH TRÊN CT SCAN...... 90

4.5.1 Tần suất xuất hiện .......................................................................... 90

4.5.2 Phân bố theo giới tính .................................................................... 91

4.5.3 Phân bố theo bên ............................................................................ 91

4.5.4 Mối liên quan giữa viêm xoang hàm mạn tính với thể tích xoang

hàm trung bình cùng bên......................................................................... 91

KẾT LUẬN.................................................................................................... 95

KIẾN NGHỊ................................................................................................... 97

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1: PHIẾU THU THẬP SỐ LIỆU

DANH SÁCH BỆNH NHÂN THAM GIA NGHIÊN CỨU

CHẤP THUẬN CỦA HỘI ĐỒNG ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU

Y SINH HỌC ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP. HỒ CHÍ MINH

.

.

i

DANH MỤC ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH - VIỆT

TÊN TIẾNG ANH TÊN TIẾNG VIỆT

Bulbous concha bullosa Khí hóa cuốn mũi giữa dạng bóng

CT Scan Phim chụp cắt lớp vi tính

Concha bullosa Khí hóa cuốn mũi giữa

Extensive concha bullosa Khí hóa cuốn mũi giữa dạng toàn bộ

Lamellar concha bullosa Khí hóa cuốn mũi giữa dạng mảnh nền

.

.

i

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1 Sơ đồ phát triển của xoang hàm......................................................... 5

Hình 1.2 Mô tả hình dạng xoang hàm với các thành xoang ............................. 8

Hình 1.3 Xoang hàm và các cấu trúc liên quan ................................................ 8

Hình 1.4 Chi phối thần kinh cho xoang hàm .................................................... 9

Hình 1.5 Phức hợp lỗ ngách............................................................................ 11

Hình 1.6 Sự vận chuyển niêm dịch trong xoang hàm và xoang trán.............. 12

Hình 1.7 Sự thông khí của xoang cạnh mũi trong quá trình hít vào và thở ra 14

Hình 1.8 Hình ảnh mô tả những cuốn và rãnh chính trong phôi thai ............. 17

Hình 1.9 Hình ảnh cuốn giữa, khe mũi giữa và mỏm móc bình thường ........ 20

Hình 1.10 Mũi phải – Khí hóa cuốn mũi giữa ................................................ 20

Hình 1.11 Phân loại dạng khí hóa cuốn mũi giữa ............................................ 26

Hình 1.12 CT Scan mặt phẳng coronal đi qua phức hợp lỗ ngách ................. 27

Hình 1.13 CT Scan mũi xoang mặt phẳng coronal cho thấy mờ xoang hai bên

một phần bao gồm phễu sàng hai bên bị bít tắc (mũi tên màu trắng)..... 28

Hình 1.14 Tái tạo 3D hình dạng xoang hàm dựa trên CT Scan...................... 29

Hình 1.15 Đo thể tích xoang hàm bằng cách đánh dấu bờ trong xoang hàm ở

một loạt các lát cắt CT Scan ................................................................... 30

Hình 2.1 Giao diện phần mềm eFilm Workstation 3.4.0................................ 44

Hình 3.1 Đường kính trên dưới của xoang hàm đo trên mặt phẳng coronal .. 48

Hình 3.2 Đường kính ngang và đường kính trước sau của xoang hàm đo trên

mặt phẳng coronal................................................................................... 49

Hình 3.3 Khí hóa cuốn mũi giữa 2 bên, dạng mảnh nền ................................ 55

Hình 3.4 Khí hóa cuốn mũi giữa bên trái, dạng bóng..................................... 55

Hình 3.5 Khí hóa cuốn mũi giữa bên phải dạng toàn bộ ................................ 56

Hình 3.6 Xoang hàm không viêm trên CT Scan mặt phẳng coronal.............. 62

.

.

ii

Hình 3.7 Xoang hàm bên trái viêm, có hình ảnh mờ toàn bộ xoang kèm tắc

phức hợp lỗ thông xoang trên CT Scan mặt phẳng coronal ................... 62

.

.

x

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Biến số ............................................................................................ 37

Bảng 3.1: Phân bố bệnh nhân theo tuổi .......................................................... 46

Bảng 3.2: Phân bố bệnh nhân theo giới tính ................................................... 46

Bảng 3.3: Giá trị thể tích xoang hàm .............................................................. 47

Bảng 3.4: Giá trị thể tích xoang hàm trung bình theo giới tính...................... 49

Bảng 3.5: Giá trị thể tích xoang hàm trung bình theo bên xoang................... 50

Bảng 3.6: Tỉ lệ khí hóa cuốn mũi giữa theo số bệnh nhân.............................. 51

Bảng 3.7: Tỉ lệ khí hóa cuốn mũi giữa theo số hốc mũi................................. 51

Bảng 3.8: Tỉ lệ khí hóa cuốn mũi giữa theo số hốc mũi trong nhóm không

viêm xoang hàm mạn tính....................................................................... 52

Bảng 3.9: Phân bố khí hóa cuốn mũi giữa theo bên ....................................... 52

Bảng 3.10: Phân bố khí hóa cuốn mũi giữa theo dạng trong mẫu nghiên cứu53

Bảng 3.11: Phân bố khí hóa cuốn mũi giữa theo dạng trong nhóm không viêm

xoang hàm mạn tính................................................................................ 54

Bảng 3.12: Đánh giá mối liên quan giữa xuất hiện khí hóa cuốn mũi giữa với

thể tích xoang hàm trung bình cùng bên trong mẫu nghiên cứu............. 57

Bảng 3.13: Đánh giá mối liên quan giữa xuất hiện khí hóa cuốn mũi giữa với

thể tích xoang hàm trung bình cùng bên trong nhóm không viêm xoang

hàm mạn tính........................................................................................... 58

Bảng 3.14: Đánh giá mối liên quan giữa các dạng khí hóa cuốn mũi giữa với

thể tích xoang hàm trung bình cùng bên trong mẫu nghiên cứu............. 59

Bảng 3.15: Đánh giá mối liên quan giữa các dạng khí hóa cuốn mũi giữa với

thể tích xoang hàm trung bình cùng bên trong nhóm không viêm xoang

hàm mạn tính........................................................................................... 60

Bảng 3.16: Tỉ lệ viêm xoang hàm mạn tính theo số bệnh nhân...................... 61

.

.

Bảng 3.17: Tỉ lệ viêm xoang hàm mạn tính theo số xoang ............................ 61

Bảng 3.18: Tỉ lệ viêm xoang hàm mạn tính theo số xoang trong nhóm không

có khí hóa cuốn mũi giữa........................................................................ 63

Bảng 3.19: Phân bố viêm xoang hàm mạn tính theo giới tính........................ 63

Bảng 3.20: Phân bố viêm xoang hàm mạn tính theo bên xoang..................... 64

Bảng 3.21: Đánh giá mối liên quan giữa viêm xoang hàm mạn tính với thể

tích xoang hàm trung bình cùng bên trong mẫu nghiên cứu .................. 64

Bảng 3.22: Đánh giá mối liên quan giữa viêm xoang hàm mạn tính với thể

tích xoang hàm trung bình cùng bên trong nhóm không có khí hóa cuốn

mũi giữa................................................................................................... 65

.

.