Đặc điểm giọng điệu trường ca hữu thỉnh.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

NGUYỄN THỊ THANH MẾN

Đặc điểm giọng điệu trường ca Hữu Thỉnh

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

1

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU...................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1

2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................ 2

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu................................................................ 4

4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................... 5

5. Giới thuyết thuật ngữ .............................................................................. 5

6. Bố cục của khóa luận .............................................................................. 6

NỘI DUNG...............................................................................................7

Chương 1. TRƯỜNG CA HỮU THỈNH - MẠCH RIÊNG TRONG TRƯỜNG

CA HIỆN ĐẠI VIỆT NAM ........................................................................7

1.1. Một vài đặc điểm của trường ca hiện đại Việt Nam................................ 7

1.1.1. Phản ánh những vấn đề lớn của lịch sử, dân tộc và thời đại ................ 7

1.1.2. Trường ca là một cấu trúc nghệ thuật phức hợp thông qua các phương

thức biểu hiện............................................................................................. 8

1.2. Trường ca-sự lựa chọn sáng tạo của Hữu Thỉnh trên hành trình sáng tác 9

1.2.1. Từ thơ đến trường ca......................................................................... 9

1.2.2. Quan niệm về trường ca của Hữu Thỉnh........................................... 13

1.2.3. Giọng điệu- một thành công nghệ thuật của trường ca Hữu Thỉnh..... 15

Chương 2. SỰ TIẾP NỐI CẢM HỨNG SỬ THI TRONG GIỌNG ĐIỆU

TRƯỜNG CA HỮU THỈNH.....................................................................19

2.1. Giọng hiệu triệu, hào sảng .................................................................. 19

2

2.1.1. Tái hiện hào hùng hiện thực chiến tranh........................................... 19

2.1.2. Thúc giục, động viên tinh thần người chiến sĩ ................................... 23

2.2. Giọng ngợi ca, tự hào ......................................................................... 26

2.2.1. Ca ngợi cuộc chiến tranh vĩ đại của dân tộc ..................................... 26

2.2.2. Ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng qua hình ảnh những người lính . 30

Chương 3. NHỮNG BIỂU HIỆN NGHỆ THUẬT MỚI TRONG GIỌNG

ĐIỆU TRƯỜNG CA HỮU THỈNH........................................................... 34

3.1. Giọng trầm tư, sâu lắng ...................................................................... 34

3.1.1. Hồi tưởng về những năm tháng chiến tranh...................................... 34

3.1.2. Nghĩ suy về thân phận con người ..................................................... 38

3.2. Giọng triết lý, chiêm nghiệm .............................................................. 43

3.2.1. Ý nghĩa của sự sống và cái chết ....................................................... 43

3.2.2. Về hiện thực cuộc sống hôm nay ...................................................... 49

3.3. Sự hòa kết chất dân gian và hiện đại trong giọng điệu .......................... 55

3.3.1. Chất giọng hồn nhiên, dân giã ......................................................... 55

3.3.2. Giọng đối thoại hiện đại.................................................................. 59

KẾT LUẬN............................................................................................. 63

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................64

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hữu Thỉnh là một trong những gương mặt tiêu biểu, xuất sắc của nền

thơ ca chống Mỹ, nhà thơ đã khẳng định vị trí và bản lĩnh sáng tạo của mình

qua hai chặng đường lớn là thơ ca những năm chống Mỹ và thơ ca đương đại

Việt Nam. Tuy nhà thơ sáng tác không nhiều nhưng với ý thức tận hiến cho

thơ, giữ niềm mê đắm thi ca và khát khao đổi mới, Hữu Thỉnh đã lặng lẽ làm

mới cho thơ mình. Những tác phẩm này đã mang đến cho người đọc những

cảm xúc đặc biệt, những nhận thức mới mẻ về chiến tranh, đất nước và số

phận con người... Điều này được thể hiện trong những bản tình ca và những

bản trường ca, đặc biệt là những bản trường ca. Bằng cách chọn thể loại này,

Hữu Thỉnh đã tìm được con đường nghệ thuật đích thực của mình và vì thế

ông đã gặt hái được những thành công nhất định. Mở đầu là Sức bền của đất

và khép lại bằng Trường ca biển, nhà thơ đã đem đến cho bạn đọc những

trang thơ hay, đầy chất suy tư và triết luận về đất nước, cuộc sống và số phận

con người. Trường ca Hữu Thỉnh “không lên gân, không quá cường điệu mà

chỉ đơn giản như một khúc tâm tình, vui có buồn có và có những suy tư, trăn

trở với đời” [33]. Giải thưởng cuộc thi thơ 1975- 1976 cho trường ca Sức bền

của đất, giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam năm 1980 cho Đường tới thành

phố và giải xuất sắc bộ quốc phòng trao tặng năm 1994 cho Trường ca biển…

là những minh chứng chứng minh cho điều đó.

Khi tìm hiểu thế giới nghệ thuật trường ca Hữu Thỉnh, chúng ta không

thể không nghiên cứu giọng điệu trong trường ca của ông. Bởi “giọng điệu là

một phạm trù thẩm mỹ của một tác phẩm văn học”, là thước đo không thể

thiếu để xác định tài năng và phong cách độc đáo của người nghệ sĩ. Khám

2

phá giọng điệu trường ca Hữu Thỉnh, người nghiên cứu hi vọng sẽ kiến giải

được cơ chế sáng tạo của tác giả từ các yếu tố thời đại, hiện thực cuộc sống,

cảm hứng và sự lựa chọn nghệ thuật… qua đó nhận diện dấu ấn văn hóa, lịch

sử và phong cách cá nhân sắc nét của một nhà thơ luôn dành cho thi ca niềm

say mê và trách nhiệm “tôi rất tin thơ là kinh nghiệm sống” [15].

2. Lịch sử vấn đề

Đã có nhiều công trình nghiên cứu, phê bình về thơ và trường ca Hữu

Thỉnh. Ở đây chúng tôi xin điểm lại một số công trình nghiên cứu tiêu biểu

theo hai hướng như sau:

2.1. Các nghiên cứu, phê bình về các sáng tác của Hữu Thỉnh:

Đoàn Trọng Huy trong bài viết Hữu Thỉnh- Hoa trái nghệ thuật dọc

đường thơ đã khẳng định: “Thế giới nghệ thuật thơ Hữu Thỉnh phong phú, đa

dạng và mang dấu ấn rõ nét. Đó là thành quả của một tư tưởng nghệ thuật

chính xác, cao đẹp, một tư duy nghệ thuật mạnh mẽ, hiệu quả. Và cũng là một

bản lĩnh nghệ thuật kiên định, vững vàng, thi pháp năng động, biến hóa, một

phong cách đa dạng, sáng tạo” [36]. Phúc Nghệ thì khen ngợi: “lối thơ của

Hữu Thỉnh xem bề trọng về tứ thơ, thảng ít hoặc nhiều người đọc có thể nhận

thấy sự trau chuốt từng câu, từng chữ và hướng tới cái đẹp câu chữ trong thơ

Hữu Thỉnh. Cảm xúc trong thơ ông vì thế cũng lắng lại trong cả bài” [37].

2.2. Các nghiên cứu, phê bình văn học về mảng trường ca Hữu Thỉnh:

Theo Hoàng Điệp thì “nhắc đến Hữu Thỉnh là người ta nhắc đến những

bản tình ca và những bản trường ca... Ngoài những bài thơ ngắn, những bài

thơ trữ tình, Hữu Thỉnh là một trong số rất ít nhà thơ viết về thể loại trường ca

và đạt được những thành công nhất định” [15]. Bên cạnh đó, Hoàng Điệp còn

khẳng định: “Hữu Thỉnh là người đã có công trong việc khái quát, tổng hợp

một giai đoạn lịch sử về nhiều mặt của đời sống, về thế giới khách quan rộng

3

lớn và chiều sâu tâm lí con người”... [15]. “Chính những bản trường ca này đã

khẳng định tư duy khái quát đồng thời nói lên được tầm vóc của nhà thơ

không chỉ dừng lại ở cái tôi cá nhân mà còn được thể hiện trong cái chung của

cộng đồng, của cả một dân tộc” [15].

Nhà phê bình Lý Hoài Thu cũng nhận định “thơ anh có sự kết hợp giữa

phẩm chất dân tộc và tính hiện đại, giữa chiều sâu triết lí độ cảm xúc tràn

trào, giữa sự hiền hòa lắng đọng và mãnh liệt sục sôi, giữa khả năng viết

những bài thơ tình ngắn và những tác phẩm trường ca dài” [7, tr.52].

Theo Nguyễn Văn Dân trong bài viết Trường ca với tư cách là một thể

loại mới trên Tạp chí sông Hương, số 203 thì càng về sau, khi xu hướng trữ

tình hóa trường ca chiếm ưu thế, khi cá nhân mở rộng “biên độ cảm xúc và

suy tư về lịch sử của đất nước” thì trường ca Hữu Thỉnh đã thể hiện “như là

một sự chiêm nghiệm về hiện thực đời sống hôm nay” [25, tr 75].

Khi nói về trường ca Đường tới thành phố, Anh Chi trong bài viết

Đường đời, đường thơ Hữu Thỉnh trên Tạp chí Hồn Việt, đã coi “đó là một tác

phẩm quan trọng bậc nhất của thơ anh, cũng là một tác phẩm hay cho thơ Việt

Nam hiện đại” [32]. Khi viết Đường tới thành phố “bút lực của Hữu Thỉnh

thật sung mãn. Cấu trúc từng chương, từng khúc nhỏ trong chương đó vừa có

hình tượng thơ độc lập, lại có những liên kết với nhau tạo thành chỉnh thể lớn

của trường ca. Ngôn ngữ thơ giàu xúc cảm và cũng phong phú chi tiết sống” [32].

Trong bài viết Nhân đọc Trường ca Biển của Hữu Thỉnh trên báo Văn

nghệ quân đội, Phan Cung Việt khẳng định: “Hữu Thỉnh là người có nhiều

câu thơ hay và người có thơ dài hay” [26, tr.99]. Có thể nói rằng Hữu Thỉnh là

người luôn luôn day dứt, trăn trở, đi tìm sự vẹn tròn lấp đầy cho những số

phận long đong trong thơ. Theo tác giả bài viết thì “gần như đoạn thơ nào của

Hữu Thỉnh cũng được anh nóng lòng trả về cho thơ, chốt lại một nỗi niềm thơ

nào đó. Không bao giờ anh bơi xa thơ” [26, tr 100].