Đa dạng họ bướm phượng (lepidopera, papilionidae) ở một số khu rừng của việt nam

20

32(3): 20-25 T¹p chÝ Sinh häc 9-2010

§A D¹NG Hä b−ím PH¦îNG (LEPIDOPERA, PAPILIONIDAE)

ë MéT Sè KHU RõNG CñA VIÖT NAM

Vò V¨n Liªn

B¶o tµng Thiªn nhiªn ViÖt Nam

Trong bé B−ím, hä B−ím ph−îng

(Papilionidae) ®−îc quan t©m nghiªn cøu vµ b¶o

tån h¬n c¶. Hä b−ím nµy ®−îc xem nh− lµ

“ng−êi ®¹i diÖn” toµn bé sù ®a d¹ng cña c¸c hä

b−ím [15]. Hä Papilionidae cã nhiÒu loµi quý,

hiÕm, trong ®ã cã mét sè loµi ®ang ë trong t×nh

tr¹ng bÞ ®e däa. ë Srilanka hÇu hÕt c¸c loµi

b−ím cã trong danh lôc cña CITES vµ IUCN lµ

thuéc hä B−ím ph−îng, chóng rÊt hÊp dÉn con

ng−êi vµ ®−îc c¸c tæ chøc b¶o tån quèc tÕ quan

t©m [15]. Trªn thÕ giíi cã 573 loµi b−ím

Ph−îng, th× cã tíi 175 loµi cÇn ®−îc b¶o tån;

trong ®ã, cã tíi 78 loµi ®ang bÞ ®e däa hay quÇn

thÓ loµi bÞ gi¶m sót m¹nh vµ 97 loµi cÇn nghiªn

cøu ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng bÞ ®e däa [12]. Sè

loµi cã trong phô lôc cña CITES lµ 46 loµi, trong

®ã, 4 loµi trong phô lôc I vµ 42 loµi trong phô

lôc II.

Bµi viÕt nµy gãp phÇn ®¸nh gi¸ sù ®a d¹ng,

ph©n bè còng nh− c¸c loµi cÇn ®−îc b¶o tån hä

B−ím ph−îng ë mét sè khu rõng cña ViÖt Nam.

I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

Nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh r¶i r¸c tõ n¨m

1997-2008 t¹i 10 v−ên quèc gia (VQG) vµ khu

B¶o tån thiªn nhiªn còng nh− mét sè khu rõng

kh¸c tõ B¾c vµo Nam cña ViÖt Nam. C¸c khu

vùc nµy bao gåm c¶ ®Êt liÒn vµ h¶i ®¶o, tõ ®é

cao ngang mÆt n−íc biÓn ®Õn ®Ønh Fan Si Pan

(3143 m), tõ B¾c vµo Nam. C¸c khu vùc kh¶o

s¸t lµ Hoµng Liªn vµ V¨n Bµn (Lµo Cai), Ba BÓ

(B¾c C¹n), Tam §¶o (VÜnh Phóc), C¸t Bµ (H¶i

Phßng), Cóc Ph−¬ng (Ninh B×nh), Minh Hãa

(Qu¶ng B×nh), Ngäc Linh (Kon Tum), Hßn Bµ

(Kh¸nh Hßa) vµ Phó Quèc (Kiªn Giang) [2-5,

10] (kÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè khu vùc ch−a

c«ng bè).

B−ím ®−îc thu thËp ngÉu nhiªn b»ng vît

c«n trïng theo c¸c sinh c¶nh vµ ®é cao kh¸c

nhau ë c¸c khu vùc nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh

thµnh phÇn loµi, ngoµi ra, ghi nhËn ®é phong

phó t−¬ng ®èi cña c¸c loµi.

§Ó so s¸nh thµnh phÇn loµi b−ím gi÷a c¸c

khu vùc, chØ sè vµ c©y t−¬ng ®ång ®−îc sö dông.

ChØ sè t−¬ng ®ång hay hÖ sè t−¬ng ®ång (hÖ sè

Bray-Curtis: S’jk) vÒ thµnh phÇn loµi b−ím gi÷a

c¸c khu vùc nghiªn cøu ®−îc tÝnh theo c«ng

thøc d−íi ®©y [8].

= [ −∑( − ) ∑( − )] jk ij ik ij ik S' 100 1 y y / y y

Trong ®ã: i. loµi thø i; j, k. ®iÓm thø i, k.

§é t−¬ng ®ång ®−îc biÓu diÔn b»ng c©y

t−¬ng ®ång dùa trªn chØ sè t−¬ng ®ång. X¸c

®Þnh chØ sè còng nh− c©y t−¬ng ®ång theo

ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch nhãm (Cluster Analysis)

sö dông phÇn mÒm Primer v5 [13].

B−ím ®−îc ®Þnh lo¹i theo tµi liÖu cña

D’Abrera [9], Monastyrskii [11] vµ mét sè tµi

liÖu kh¸c.

II. KÕt qu¶ NGHIªN CøU

Tæng sè 59 loµi hä b−ím Ph−îng ®v ®−îc

ghi nhËn vµ tr×nh bµy trong b¶ng 1. Hoµng Liªn

cã sè loµi nhiÒu nhÊt víi 40 loµi, tiÕp theo lµ

Tam §¶o víi 38 loµi. Khu vùc cã sè loµi thÊp

nhÊt lµ Phó Quèc víi 11 loµi. Sù ph©n bè cña

sinh vËt nãi chung, c«n trïng nãi riªng, ®a d¹ng

nhÊt ë vïng nhiÖt ®íi, sù ®a d¹ng gi¶m khi ®é

cao t¨ng lªn [2]. Tuy nhiªn, ®èi víi hä b−ím

Ph−îng, cã nhiÒu loµi chØ ph©n bè ë khu vùc nói

cao. VQG Hoµng Liªn cã nhiÒu loµi b−ím nói

kh«ng thÊy cã ë n¬i kh¸c trong nghiªn cøu nµy

lµ Byasa latreillei, Papilio machaon, P. xuthus,

P. krisha, Graphium leechi vµ G. phydias. Trong

®ã, Byasa latreillei vµ Papilio krishna chØ ph©n

bè trªn nói cao ë nói Hoµng Liªn. C¸c loµi b−ím

trªn lµ nh÷ng loµi thuéc khu hÖ Trung Hoa -