Cuộc phiêu lưu kỳ diệu của Côlômbô

c u ộ c PHIÊU LƯU KỲ DIỆU

CỦA CỒLỒMBỒ

PAOLỒ ÊMILIÔ TAVIANI

CUỘC PHIÊU Lưu KỲ DIỆU

CỦA CÒLQMBỘ

NGUYÊN PHƯƠNG và MINH VẦN

NHÀ XUẤT BẤN VÃN HÓA - THÔNG TIN

Hà Nội - 1996

Ổừ***r<r0t*

/ ị i ' M

C c o jLj S<—~ . -> Ị itcMltểU* — . ^cẢjL<Lk Co JỊ

tvố* ■ c¿¿ *v* u u tyr& M '» ¿ ịđ ^ ềỉX .

■ty***' ' J

Paolo Emilio TaviaSr^f*“^ / ^

Thuọng Nghị sĩ suốt đòi

Kính tặng các bạn đọc của dân tộc

Việt Nam giàu truyền thống vinh quang,

cuốn sách kế lại cuộc phiêu

luu vỉ dại của nhà hàng hải Ý,

người đá niở rộng dịa bàn

của thế giỏi.

PAOLO EMILIO TAVIANI

Dịch từ bản tiếng Anh

"COLOMBUS, THE GREAT ADVENTURE"

New York, Orion Books, 1991

Đổi chiếu vổi nguyên bản tiếng Ý

"LA MERAVIGLIOSA

AVVENTURA DI CRISTOFORO COLOMBO"

Novara, ỉstituto Geográfico De

Agostini, 1989.

LÒI GIỎI THIỆU

Ngày 12 tháng 10 năm 1492, lần đầu tiên đặt

chân lên bãi cát trắng, mịn của đảo nhỏ Guanahini

(Goa-na-hi-ni), nay là đảo San Salvador (Xan

Xan-va-do), thuộc quần đảo Bahamas (Ba-ha-ma)

ở Trung Mỹ, Cristoforo Colombo (Cri-xtô-phô-rô

C ô -lô m -b ô ), nhà hàng hải ngưòi G enova

(Giê-nô-va) ngò ngàng trước một thiên nhiên hùng

vĩ và một cộng đồng thổ dân khác lạ: Tất cả - đàn

bà cũng như đàn ông - đều ỏ truồng. Thân thể của

họ đưộc sơn màu xám,, màu trắng, mầu đỏ, hoặc

các màu khác. Sơn toàn thân, hoặc chỉ sơn mặt, có

ngưòi sơn cả hai mắt, hoặc chỉ son mũi.

Colombo đã ghi như vậy trong Nhật ký hành

trình cùa ông, vói một thái độ ngạc nhiên.

Tiếp đó, đoàn thám hiểm đặt chân lên các đảo

khác lân cận, lón hon, như: Haïti (Ha-i-ti), Cuba

(Cu-ba), Giamaica (Gia-mai-ca), Puerto Rico

(Pu-éc-tố Ri-cô)... Một thế giỏi kỳ lạ tiếp tục mỏ

ra trước mắt họ, nhưng họ vẫn không thể nào hiểu

ra rằng: đây là một lục địa mđi, một lục dịa thứ tư,

3

sau ba lục địa CÛ - châu Ảu, châu Phi và châu Á*

mà "Thế giói Cũ" đã biết.

Giong thuyền đi thẳng về hưỏng tây, noi mặt

tròi lặn, trong suót thòi gian vuợt Đại Tây Dương,

đầu óc Colombo chỉ chăm chãm một điều tin tưỏng

là có thể tỏi đuộc phương Đông, nơi mặt tròi mọc,

để tiếp cận vói Cataio (Ca-tai-ô, Trung Quốc) và

Cipango (Si-pan-gô, Nhật Bản). Tình cò đụng phải

các đảo miên biển Trung Mỷ, Colombo đã tưởng

ngay ràng ồng đã tới gần India (In-đi-a, Ân Độ)

và ông dã gọi chung các thổ.dân khác nhau của

vùng này là India ni (In-đi-a-ni); từ này ngày nay

chỉ những thổ dân da đỏ. Và cho đến tận cuối đòi

Colombo vần yên trí như vậy. Điều đó rất dé hiểu,

vỏi vốn tri thức học được từ các nhà địa lý học,

các nhà vũ trụ học, các nhà vẽ bản đồ ỏ thòi đại

ông, cộng thêm kinh nghiệm hàng hải, dù là phong

phú của bản thân ồng, Colombo vẫn không thế nào

hình dung được ràng "Biển cả đen tốj" từng làm

khiếp sợ những nhà hàng hải dũng cảm nhất, còn

che dấu một lục địa rộng mênh mông, trài dài tù

Bác cực đến Nam cực. Chỉ nội một điểm ấy, phần

quả đất mỏi đưọc phát hiện cúng đã xứng đáng vổi

cái tẽn "Thế giỏi Mỏi".

4

Ỏ phương Dông từ xa xua đâ lưu hành truyền

thuyết "Bồng lai tiên cảnh". Sách Thuật dị ký chép

đó là ba hòn đảo, có hình ba chiếc bầu rượu, Bồng

lai, Phương trượng, Doanh châu, nơi các tiên ỏ,

trường sinh bất lão. Từ thế kỷ III truóc Cổng

nguyên, Từ Phúc, người Trung Quốc, vì muốn trốn

tránh hành động tàn bạo "phần thư khanh nho" của

Tần Thùy Hoàng đã tình nguyện xin đi tìm thuốc

trường sinh. Tần Thủy Hoàng đồng ý, cấp cho

thuyền bè cùng mấy nghìn nam nữ đồng trinh. Từ

Phúc tếch thẳng sang Nhật Bản sinh sống.

o châu Ảu từ xa xưa cũng lưu hành rộng rãi

truyền thuyết về một "Thòi đại Hoàng kim" ỏ thòi

Thượng cổ. Kinh Thánh nói đến "Vưòn Địa đàng".

Nhà triết gia Hy lạp Platone (Pla-tô-mê, 428-347

trưổc CN) trong cuổn Fedone (Phê-đô-nê) nói về

sự bất diệt của linh hồn, đã tưỏng tượng có một

thế giỏi rộng ìdn và hùng mạnh ở bên kia Địa

Trung Hải. Nhà thơ latinh Orazio (Ô-ra-xi-ô, 65-8

trưổc CN), trong cuốn Epodỉ (Ệ-pô-di), đả khuyên

những ngưòi yêu nước hãy sóm ròi bỏ thanh La

Mã, nơi dân chúng đang bị điêu đứng vì nội chiến

và tranh giành quyền lực, để đi xây dựng một "La

Mã mới" tại xứ sở Hoàng kim mà Tạo hóa, từ thuỏ

khai thiên lập địa, đá dành riêng cho các "dân tộc

sùng đạo".

5

Nhũng truyền thuyết, nhũng linh cảm mang tính

tiên tri trên đây của các nhà tho và triết gia, chủ

yếu vẫn thuộc lĩnh vực huyền thoại, hu hư thực

thục. Mặc đù vậy, dàn đồng ca trong vỏ kịch Medea

(Mê-đề-a) của nhà văn latinh Seneca (.Xê-nê-ca, 4

trưốc CN - 65 sau CN) vẫn trang trọng hát lên lòi

bố cáo sau đây, nhu một lòi tiên tri sẽ sổm trỏ

thành hiện thực: "Sau đây một ít nãm, sẽ đến ngày

đai dưong mở nhũng hàng rào chắn và ngưòi ta se

khám phá ra một dải đất mênh mông... và Thule^1)

sẻ không còn là ranh giỏi cuối cùng của đắt nổi".

Về sau con trai của Colombo đã hãnh diện ghi vào

bên lề cuốn Medea của mình "Điều tiên đoán này

đã đưọc chứng minh bỏi cha tôi, Đổ đốc Cristoforo

Colombo, vào năm 1492".

Thế là một "Thế giới Mỏi" đã được phát hiện!

Tùy theo chố đúng của mình, các nhà sử học

đòi sau sẽ gọi sụ kiện quan trọng này của lịch sử

nhâu loại bằng những thuật ngữ khác nhau: một

cuộc phát kiến vi đại, hoặc một cuộc ăn cướp tàn

bạo nhất trong lịch sù, sự khai hóa và xây dụng

những quốc gia mỏi giàu có, hoặc là chiến tranh

thục dân, nạn buôn bán nồ lệ da đen, nạn diệt

ỉ. Thule (Thu-lê): một địa danh chưa được xác định rõ vị trí,

nhưng ngưdi Hy Lạp và người La Mã cho rằng ở vào vùng

bấc Scotland (Xcốt-len) và Iceland (Ai-xơ-len).

6

chủng thổ dân da đỏ. Họ có tất cả bao nhiêu ngưòi

vào thòi thám hiểm của Colombo? Thật khố mà

biết được chinh xác, con số ưđc doán nhiều khỉ quá

cao, nhưng đến nay, năm thế kỷ sau, bổn mươi

triệu ngưòi dòng dõi thổ dân da đ'ỏ, đối tượng của

sự phân biệt đối xủ, phân biệt chủng tộc, vẫn đang

phải đấu tranh gian khổ để bảo vệ phàn đất của

mình, bảo vệ ngôn ngữ và bản sắc văn hóa của

chủng tộc minh. Nhấn mạnh mặt phải hay mặt trái

của tắm huân chương ỉà quan điểm riêng của từng

nhà nghiên cứu, nhung lịch sủ diễn biến khổng

chiều lòng một ai. Tốt hơn là nên tìm hiểu nó,

nhận thức được vì sao nó đã diễn ra nhu thế trong

thực tế, vổi nhũng điều kỳ diệu và cả vđí nhửng

nỗi đáng cay. Ca ngọi hay chỉ trích chỉ có ý nghĩa

khi giúp hàn gắn nhanh hơn những vết thương mà

lịch sử đã gây ra và đem lại sổm hơn những điều

tốt lành cho hiên tại và tương lai.

Sau cuộc kỳ ngộ dàu tiên năm 1492, hai nửa

trái đất - Thế giối Cũ và Thế giối Mói - đẵ nhập

lại vói nhau. Làn đầu tiên con người nhận biết

hành tinh của minh một cách hoàn chinh. Tiếp sau

cuộc gặp gỡ là những luồng di cu thường xuyên,

khi ồ ạt, khi lẻ tẻ, là những tiếp xúc và đụng độ,

là sự chung sống hội nhập. Thế giới Mới trỏ thành

nơi hội tụ và hỗn phối chùng tộc và văn hóa giữa

các thổ dân bản địa vổi những người nhập cư, mỏi

7

đến tù bán đảo Iberia (I-bê-ri-a), từ châu Âu, châu

Phi, cả từ Arập và châu Á. Những con ngưòi thuộc

những chủng tộc khác nhau, đến tù các chân tròi

văn hóa khác nhau, sẻ chung sống bên nhau duổi

mái nhà mỏi, cùng chung súc sáng tạo ra một nền

văn hóa mổi, nên văn hóa chung của châu Mỹ,

mang một phong cách thống nhất, nhưng đồng thòi

vản đa dạng một cách khác thưòng, dựa trên cd sỏ

ý thức bảo vệ bản sắc văn hóa và ngồn ngữ riêng

của chủng tộc mình. Đó là hệ quả có ý nghía lịch

sủ lâu dài của cuộc kỳ ngộ nãm 1492. Đó cũng là

một thông điệp báo hiệu hình thái tương lai cùa

văn hóa thế giỏi nếu như các dân tộc bảo đảm được

sự chung sống trong Hòa bình và Hữu nghị.

Lịch sử trưổc năm 1492 còn phát triển ròi rạc

và có tính chất địa phương, khu vực. Sự gập eò

giữa hai Thế giới Cũ và Mổi - đã tạo ra một quá

trình thống nhát, trong đó các dân tộc sống trên

hành tinh hiểu biết lẫn nhau ngày một nhiều hơn,

liên q,uan và lệ thuộc vối nhau ngày một nhiều hơn.

Sự bùng nổ của khoa học kỷ thuật, đặc biệt là kỹ

thuật thồng tin và những vấn đề môi trường đang

liên kết vận mệnh các dân tộc sống trên hành tinh

lại vói nhau, vượt lên trên nhũng khác biệt văn hóa

và văn minh. Ngày nay thế giới là một, dù chúng

ta muốn hay không. Quá trình này đang đưọc thể

nghiệm ngày một sâu sắc hơn. Ý nghĩa thòi đại cùa

8

sự gặp gõ giữa hai thế giói chính là đã mỏ dầu và

báo hiệu sự ra đòi của một thòi đại mới, thòi Hiện

đại.

Tác giả của cuốn sách mà chúng ta sắp đọc là

Paolo Emilio Taviani, một ngưòi Ý, quê ở Genova,

cùng quê hương vổi nhà phát kiến vĩ dại Cristoforo

Colombo. Ồng là một trong ba nhà nghiên cứu nổi

tiếng nhất trên thế giới về vấn đề Colombo, hiện

đang còn sống. Một nhà nghiên cứu về Colombo

đã từng viết: không phải ngậu nhiên mà trong ba

học giả nổi tiếng thế giói trong việc nghiên cứu về

sự nghiệp của Colombo thì một là nguòi Tây Ban

Nha, quốc gia có vinh dự lịch sử tài trộ cho chương

trinh thám hiểm của Colombo; một là người Mỹ,

xứ sỏ được Colombo phát hiện và một nữa là ngưòi

Ý, đất nưđc có vinh dự là cái nôi sinh ra nhà thám

hiểm. Người Tây Ban Nha- đó là Salvatore De

Madariaga (Xan-va-đo Dê Ma-da-ri-a-ga), một

nhà vãn, một học giả, tác giả một cuốn sách tuyệt

vòi về Colombo. Nguòi Mỹ đó là Samuel Eliot

Morison (Xa-muy-ơn E-li-0 Mô-ri-xơn), một Đô

dốc Hải quân, ngưòi đã đi thăm tất cả các địa điểm

mà Colombo đã dặt chân dến trong quá trình thám

9

hiểm. Và nguời Ý đó là Paolo Emilio Taviani.

Năm 1992 nhân dịp kỷ niệm 500 năm sự kiện

phát kiến ra châu Mỹ, bạn đọc nưồc ta đã được

đọc một tác phẩm nhỏ của Taviani: Cristoforo

Colombo, thiên ìàỉ biển cả do Hội Hữu nghị Việt

Nam - Italia và Nhà xuất bản Kim Đồng xuất bản.

Cuốn sách mà chúng ta sắp đọc thuộc vào những

tác phẩm chủ yếu, quan trọng nhất mà Taviani đâ

viết về cuộc phát kiến của Colombo.

Một sự kiện lịch sử, một sự kiện khoa học

nhung lại đuợc trình bày một cách hấp dẫn, lồi

cuốn, mặt khác vẫn dựa một cách nghiêm ngặt trên

những tài liệu chính xác, đá được thẩm tra, giám

định kỹ càng. Taviani sẽ cho chúng ta biết kế hoạch

táo bạo, phi thuòng đã đuọc nhen nhóm hình

thành nhu thế nào trong đàu óc Colombo, có liên

hệ như thế nào vỏi cội nguồn vãn hóa của quê

huong Genova độc đáo. Colombo đã trải qua

nhũng ngày tháng kiên nhẫn chò đội, vận động, vừa

vất vả vừa may mán nhu thế nào ỏ Triều đình Tây

Ban Nha, một đất nưỏc đặc biệt của thế giối, từ

cuối thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XVI đã mò rộng

cánh tay đốn nhận nhiều nhân tài ưu tú, lổi lạc,

ngưòi ngoại quốc đến cư trú, sinh sốne và sáng tạo.

Một thái độ cởỉ mở, linh hoạt, hào hiệp mà ngày

nay chúng ta không khỏi kinh ngạc. Chỉ riêng trong

kỳ tích chinh phục bỉểit cả, Tầy Ban Nha đã dang

10

rộng cánh tay đón nhận ba nhà thám hiếm nổi

tiếng nhất trong lịch sử thế giói. Đó là Magellan

(Ma-gen-lãng, 1480-1521) ngưòi Bồ Đào Nha, năm

1519, đã khám phá ra eo biển sê mang tên ông,

mò con đưòng vào biển lớn phía Nam mà nguòi ta

đá gọi nhầm tên là Thái Bình Dương. Đó là

Amerigo Vespucci (A -m ê-ri-gô Vét-xpúc-si,

1454-1512) nguòi Ý, gốc Firenze (Phi-ren-xe),

nhập quốc tịch Castiglia (Cát-xti-li-a, Tây Ban

Nha), năm 1499 đã thám hiểm bò Đại Tầy Dưong

của Colombia (Cô-lôm-bi-a) và từ năm 1507, tên

của ông đã được đặt cho Thế giỏi Mỏi: America

(A-mê-ri-ca). Và cuối cùng là Cristoforo Colombo

(1451-1506). Quả thực các quốc vương Thiên Chúa

giáo Tây Ban Nha đã là những con ngưòi có con

mát tinh đòi, cỏi mỏ, dám mở rộng tầm nhìn ra

toàn thế giỏi, những con người mang trong mình

bản lĩnh phi thưòng của nưỏc Tây Ban Nha thòi

Phục hưng. Và sự sáng suốt của họ đâ được tuyên

dương xứng đáng. Trong giò phút đầu tiên đặt chân

lên đảo Guanahini, hoạt động đầu tiên cửa

Colombo là mỏ tung hai lá cồ hoàng gia Tầy Ban

N ha, m ột m ang ch ü F ( F e r d in a n d o :

Phéc-đi-năng-đô, tên Yua Tầy Ban Nha) một mang

chữ Y^Ykabel: I-sa-ben, tên cùa Hoàng hậu Tầy

Ban Nha) cắm lên Đất Mói.

Taviani sinh năm 1912 ỏ Genova (Italia). Ông

11

đã tốt nghiệp về Luật học, Văn học và Khoa học

Xá hội tại trường Cao đẳng Su phạm Pisa (Pi-da),

nơi có ngọn tháp nghiêng nổi tiếng của Italia.

Ngoài ra ông còn tốt nghiệp về khoa Cổ vãn tự và

ngoại giao. Từ năm 1943 đến năm 1945, ông là một

trong nhũng nhà lánh dạo phong trào du kích

kháng chiến chống phát’XÍt ở miên Bắc Italia. Từ

năm 1945 đến 1982, trong gàn 40 nãm, ông là giáo

su môn Lịch sử kinh tế tại trường Đại học của quê

hương ông: Trưòng Đại học Genova. Từ 1946, ông

đuộc bàu làm Hạ nghị sì và từ 1976 được ,bâu làm

Thuộng nghị sĩ suốt đòi cùa Nghị viện Italia. Ồng

đã nhiều lăn tham gia Chính phủ ĩtalia với cương

vị Bộ trưởng. Hiện nay ồng là Phó Chủ tịch Thượng

nghị viện nước Cộng hòa Italia.

Taviani là tác giả của nhiều công trình nghiên

cứu về các chuyến đi thám hiểm của Colombo. Hai

cuốn Xứ Liguria và cốt cách Genova cùa Coíombo'

trình bầy nhũng dặc điểm lịch sử, địa lý cùa quê

hương Colombo và bản lĩnh, tính cách của nhà

phát kiến; Cuốn Chiếc thuyền buồm, cùng thực

hiện vổi Paolo Revelli (Pao-lô Rê-ven-li) và

Samuel Eliot Morison giỏi thiệu và phân tích nội

dung cuổn Nhật ký hành trình di biển của

Colombo.

Nâm 1974, ông đã xuất bản công trình lỏn, hai

12