Công nghiệp nhóm ngành khai thác và sản xuất thô ở Thái Nguyên (2006-2016)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÀ

CÔNG NGHIỆP NHÓM NGÀNH KHAI THÁC

VÀ SẢN XUẤT THÔ Ở THÁI NGUYÊN (2006 - 2016)

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÀ

CÔNG NGHIỆP NHÓM NGÀNH KHAI THÁC

VÀ SẢN XUẤT THÔ Ở THÁI NGUYÊN (2006 - 2016)

Ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM

Mã số: 8.22.90.13

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Thị Thu Thủy

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số

liệu, tư liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc, xuất xứ

rõ ràng. Những kết quả nghiên cứu trong luận văn chưa được công bố trong bất

cứ công trình nào.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019

Người thực hiện

Nguyễn Thị Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Hà Thị Thu Thủy đã tận

tình hướng dẫn, tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn đối với Ban giám hiệu Trường Đại học Sư

phạm - Đại học Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Khoa Sau đại học

Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ

tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.

Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo Sở Công Thương, Sở Tài nguyên Môi

trường, Chi cục Thống kê Tỉnh Thái Nguyên, Thư viện tỉnh Thái Nguyên,

Phòng kỹ thuật sản xuất mỏ than Khánh Hòa, mỏ than Núi Hồng, mỏ sắt Trại

Cau, Công ty Gang thép Thái Nguyên…và các cá nhân đã giúp đỡ tôi trong quá

trình đi thực tế tại địa phương và các cơ quan ban ngành.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đã khích lệ, động viên

và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT....................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...............................................................................2

3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................6

4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu .....................................................7

5. Đóng góp của luận văn ....................................................................................9

6. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................9

Chương 1: ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP KHAI

THÁC VÀ SẢN XUẤT THÔ Ở TỈNH THÁI NGUYÊN ............................10

1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................................10

1.1.1. Vị trí địa lí, hành chính............................................................................10

1.1.2. Khí hậu và địa hình, địa chất...................................................................10

1.1.3. Tiềm năng khoáng sản.............................................................................12

1.2. Điều kiện kinh tế, nguồn lao động..............................................................17

1.2.1. Cơ sở hạ tầng và tình hình phát triển kinh tế giai đoạn 2006 -2016 .......17

1.3. Các quan điểm phát triển công nghiệp khai thác của tỉnh Thái Nguyên

giai đoạn 2006 -2016 .........................................................................................24

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..................................................................................26

Chương 2: HOẠT ĐỘNG KHAI THÁC VÀ SẢN XUẤT THÔ Ở

THÁI NGUYÊN (2006 -2016).........................................................................27

2.1. Công tác quản lý nhà nước về hoạt động khai thác khoáng sản trên địa

bàn tỉnh Thái Nguyên (2006 -2016). .................................................................27

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.1.1. Công tác cấp phép hoạt động khoáng sản của tỉnh Thái Nguyên

(2006 -2016) .....................................................................................................27

2.1.2. Công tác thanh, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về khoáng sản. ........29

2.2. Hoạt động khai thác khoáng sản và sản xuất thô ở tỉnh Thái Nguyên

(2006 - 2016) .....................................................................................................31

2.2.1. Hoạt động khai thác và chế biến than......................................................31

2.2.2. Hoạt động khai thác và sản xuất thô nhóm khoáng sản kim loại

và sắt..................................................................................................................41

2.2.3. Hoạt động khai thác và sản xuất thô khoáng sản phi kim. ......................60

2.2.4. Hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản làm vật liệu xây dựng

thông thường......................................................................................................62

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ....................................................................................74

Chương 3: TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG NGHIỆP NHÓM NGÀNH

KHAI THÁC VÀ SẢN XUẤT THÔ ĐẾN TÌNH HÌNH KINH TẾ -

XÃ HỘI TỈNH THÁI NGUYÊN (2006 - 2016).............................................76

3.1. Tác động đến kinh tế - xã hội .....................................................................76

3.2. Tác động đến môi trường ...........................................................................83

3.2.1. Ô nhiễm và làm thất thoát nguồn nước ...................................................85

3.2.2. Ô nhiễm không khí ..................................................................................88

3.2.3. Tác động đến môi trường đất...................................................................90

3.2.4. Tác động tới nguồn tài nguyên không tái tạo.........................................94

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ....................................................................................97

KẾT LUẬN.......................................................................................................99

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................103

PHẦN PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Cụm chữ cái viết tắt Nội dung của cụm từ chữ cái viết tắt

CCN Cụm công nghiệp

CP Cổ phần

GP Giấy phép

GTSXCN Giá trị sản xuất công nghiệp

HĐND Hội đồng nhân dân

KCN Khu công nghiệp

KHCN & MT Khoa học công nghệ và Môi trường

KLM Kim loại màu

KTQD Kinh tế quốc dân

MTV Một thành viên

QĐ Quyết định

TDMNPB Trung du miền núi phía Bắc

TN &MT Tài nguyên và môi trường

TNDB Tài nguyên dự báo

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TNHH TM Trách nhiệm hữu hạn thương mại

TW Trung ương

UBND Ủy ban nhân dân

VLXD Vật liệu xây dựng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Thực trạng khai thác của các mỏ than trên địa bàn Thái

Nguyên từ 2011 - 2017......................................................................41

Bảng 2.2. Thực trạng khai thác Vàng trên địa bàn Thái Nguyên từ 2011 -

2017 ...................................................................................................47

Bảng 2.3. Thực trạng khai Thiếc trên địa bàn Thái Nguyên từ 2011 -

2017 ...................................................................................................48

Bảng 2.4. Thực trạng khai thác Chì - Kẽm trên địa bàn Thái Nguyên từ

2011 - 2017........................................................................................57

Bảng 2.5. Thực trạng khai thác Quặng sắt trên địa bàn Thái Nguyên từ

2011 - 2017........................................................................................60

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Được xác định là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế của vùng

trung du miền núi phía Bắc, được quy hoạch trong vùng Thủ đô Hà Nội, với vị

trí địa lý, kinh tế, chính trị quan trọng, cùng hệ thống giao thông thuận lợi, Thái

Nguyên đang là tỉnh có vai trò gắn kết cả vùng trung du miền núi phía Bắc với

vùng đồng bằng Bắc bộ.

Là cánh chim đầu đàn của ngành công nghiệp nặng miền Bắc Việt Nam,

Thái Nguyên được biết đến là địa phương mũi nhọn của miền Bắc trong phát

triển công nghiệp luyện kim và khai khoáng, với trữ lượng vonfram lớn thứ 2

thế giới, Florit lớn nhất thế giới, than ở vị trí thứ 2 cả nước, ngoài ra còn có sắt,

thiếc, chì, kẽm, vàng, đồng, titan… và các loại khoáng sản làm vật liệu xây

dựng đều có trữ lượng cao. Hiện nay, Thái Nguyên đang là một trong những

tỉnh đi đầu cả nước về công nghệ khai thác và chế biến khoáng sản với nhiều

nhà máy có quy mô lớn áp dụng công nghệ tiên tiến của thế giới, như Nhà máy

chế biến khoáng sản Núi Pháo. Bên cạnh đó, với nguồn tài nguyên sẵn có, Thái

Nguyên cũng đầu tư, phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực thủy điện và nhiệt điện,

đáp ứng nhu cầu điện năng tại chỗ và đóng góp cho lưới điện quốc gia.

Thái Nguyên đang có bước phát triển vượt bậc về kinh tế, tốc độ tăng

trưởng kinh tế năm 2016 đạt 15,2%, giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt trên 19 tỷ

USD, đóng góp trên 10% tổng giá trị xuất khẩu của cả nước, giá trị sản xuất

công nghiệp đạt khoảng 22 tỷ USD; từ những đột phá về cải thiện môi trường

đầu tư, Thái Nguyên đang phát triển mạnh mẽ và trở thành điểm sáng trong cả

nước về thu hút đầu tư với tổng vốn đầu tư đạt khoảng 15 tỷ USD. Trong 3 năm

qua, Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI của Thái Nguyên luôn đứng trong

top 10 cả nước. Hiện nay, các tập đoàn kinh tế lớn, có uy tín trong và ngoài nước

đã đến Thái Nguyên đầu tư, môi trường đầu tư ngày càng sôi động, trở thành đòn

bẩy để Thái Nguyên tiếp tục cải cách sâu rộng, phát triển nhanh, bền vững. Cùng

với đó, việc bảo đảm quốc phòng - an ninh, trật tự an toàn xã hội và thực hiện tốt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

công tác an sinh xã hội, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân ngày càng

được cải thiện, chất lượng cuộc sống của người dân ngày một nâng cao.

Trong những năm qua, với nỗ lực của các cấp ủy đảng, chính quyền cùng

các doanh nghiệp và toàn thể nhân dân, tỉnh Thái Nguyên dần trở thành điểm

sáng về phát triển kinh tế của cả nước, trong đó nổi bật là việc thu hút đầu tư,

của các nhà đầu tư lớn, có tiềm lực tài chính, kinh nghiệm, uy tín cả trong và

ngoài nước. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có khoảng 5.000 doanh

nghiệp lớn nhỏ, trong đó có khoảng 900 dự án đang còn hiệu lực với tổng số

vốn đầu tư khoảng 15 tỷ USD, trong đó có trên 120 dự án FDI với tổng số vốn

đăng ký khoảng 7,2 tỷ USD. Tỉnh đang thu hút nhiều doanh nghiệp, doanh

nhân từ Hàn Quốc, Nhật Bản, Pháp, Bỉ, Đức… đến tìm hiểu đầu tư, đặc biệt là

đối với công nghiệp nhóm ngành khai khoáng.

Công nghiệp khai khoáng là ngành kinh tế quan trọng và chủ đạo của

Thái Nguyên nên thu hút sự quan tâm của nhà nghiên cứu. Tuy nhiên chưa có

đề tài nào đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện về công nghiệp nhóm ngành

khai thác và sản xuất thô ở Thái Nguyên giai đoạn 2006 - 2016. Vì vậy, đi sâu

nghiên cứu về công nghiệp nhóm ngành khai thác và sản xuất thô ở tỉnh Thái

Nguyên giai đoạn 2006 - 2016 là việc cần thiết, hơn nữa bản thân tôi được lớn

lên, học tập và công tác trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, chứng kiến những thăng

trầm về sự phát triển kinh tế của tỉnh Thái Nguyên, tôi đã chon đề tài “Công

nghiệp nhóm ngành khai thác và sản xuất thô ở tỉnh Thái Nguyên (2006 -

2016)” với mong muốn góp phần nhỏ bé vào công cuộc xây dựng, phát triển

kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh Thái Nguyên.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Tỉnh Thái Nguyên và nguồn tài nguyên khoáng sản cũng như sự đầu tư

khai thác của các công ty hoạt động khoáng sản được các nhà khoa học đặc biệt

quan tâm. Vì vậy ngoài các công trình công trình nghiên cứu của người Pháp

đối với hoạt động khoáng sản tại Thái Nguyên thời Pháp thuộc, thời hiện đại có

nhiều công trình khoa học nghiên cứu liên quan đến công nghiệp nhóm ngành

khai thác tại tỉnh Thái Nguyên.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Năm 1958, tác giả Nguyễn Khắc Đạm công bố công trình Những thủ đoạn

bóc lột của tư bản Pháp ở Việt Nam (Nxb Văn Sử Địa, Hà Nội). Cuốn sách gồm

334 trang gồm 9 chương đã trình bày tình hình đầu tư khai thác thuộc địa và

chính sách bóc lột của tư bản Pháp về nông nghiệp, thương nghiệp, công nghiệp,

cho vay, giao thông vận tải, thuế khóa và các tổ chức khoa học phục vụ cho việc

bóc lột kinh tế của tư bản Pháp. Đồng thời, tác giả bước đầu làm rõ sự phát triển

của công nghiệp khai thác các khoáng sản như than, kim loại của thực dân Pháp

ở nước ta. Trong đó có đề cập đến sự phân bố một số mỏ khoáng sản và tình

hình khai thác khoáng sản ở Thái Nguyên trong thời kì thuộc địa. Đây là nguồn

tư liệu đáng tin cậy về nguồn vốn đầu tư, địa bàn khai thác của một số công ty

khai thác mỏ than và kim loại của thực dân Pháp ở Thái Nguyên.

Năm 1959, tác giả Phạm Đình Tân ra mắt công trình Chủ nghĩa đế quốc

Pháp và tình hình công nghiệp ở Việt Nam thời Pháp thuộc (Nxb Sự thật).

Cuốn sách gồm 313 trang gồm 4 chương. Dưới góc độ một chuyên khảo, tác

giả đã phác hoạ một cách rõ nét về nguồn tài nguyên khoáng sản của nước ta.

Trong đó, các mỏ ở Thái Nguyên được đề cập tới ở một chừng mực nhất định

như: sự hình thành, phương thức quản lý của thực dân Pháp và cách khai thác,

tiêu thụ sản phẩm tại mỏ than Phấn Mễ và mỏ kẽm Làng Hích.

Năm 1978, Ngô Văn Hòa - Dương Kinh Quốc (Viện Sử học) biên soạn

cuốn Giai cấp công nhân Việt Nam những năm trước khi thành lập Đảng, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội. Cuốn sách gồm 3 chương, 411 trang đã đi sâu trình

bày sự ra đời và phát triển của giai cấp công nhân Việt Nam đến năm 1930,

trong đó có đề cập đến sự thành lập của Công ti than và kim khí Đông Dương

(khai thác than Phấn Mễ, kẽm Lang Hít) với chế độ thầu khoán quá nhiều tầng

ở mỏ Cẩm Thái Nguyên.

Năm 1978, Phòng Thông tin - Văn hoá Công ty Gang thép Thái Nguyên

xuất bản cuốn Khu Gang thép Thái Nguyên-vài nét về lịch sử truyền thống.

Cuốn sách đã giới thiệu một cách toàn diện quá trình xây dựng và những hoạt

động của Khu Gang thép Thái Nguyên từ năm 1959 đến 1978.Trong đó, cuốn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

sách đề cập đến quá trình xây dựng và những hoạt động những năm đầu sản

xuất của Mỏ sắt Trại Cau

Các công trình: Sơ lược lịch sử mỏ than Phấn Mễ (1983); Lịch sử truyền

thống mỏ Quán Triều (1993) bước đầu làm rõ sự hình thành, phát triển, quá trình

đấu tranh từ tự phát đến tự giác của đội ngũ công nhân mỏ Thái Nguyên từ khi

hình thành đến năm 1945. Đồng thời còn cho thấy phần lớn những công nhân

làm việc trong các mỏ ở Thái Nguyên những năm sau Cách mạng tháng Tám

đều là công nhân có tay nghề từ thời kỳ Pháp khai thác. Đặc biệt, năm 1991,

Liên đoàn Lao động tỉnh Bắc Thái biên soạn công trình: Lịch sử phong trào công

nhân và công đoàn Bắc Thái, Nxb Lao động, Hà Nội. Cuốn sách gồm 127 trang,

trình bày một số nét cơ bản về lịch sử phong trào công nhân tỉnh Bắc Thái nói

chung, Thái Nguyên nói riêng. Tuy nguồn tư liệu trong những công trình này

chủ yếu trình bày về phong trào công nhân, nội dung phản ánh về sự hình thành

phát triển ngành khai khoáng ở Thái Nguyên chưa sâu nhưng đây vẫn là tài liệu

lịch sử rất quí giá cho chúng tôi thực hiện đề tài này.

Năm 1995, nhân kỉ niệm 50 năm ngày truyền thống của mỏ than Phấn

Mễ, có rất nhiều bài báo tạp chí liên quan đến ngành công nghiệp khai thác mỏ

và phong trào công nhân Thái Nguyên nói chung, mỏ Phấn Mễ nói riêng như

đặc san: Mỏ than Phấn Mễ 50 năm xây dựng và phát triển, Công ty mỏ than

Bắc Kỳ (S.F.C.T) của Cao Văn Biền (NCLS, số 6/1995), Tư liệu lịch sử về kĩ

thuật và sản xuất của vùng than Phấn Mễ (Tạp chí Công nghiệp mỏ, số 5 năm

1995), quá trình thăm dò tìm kiếm, quy trình khai thác, số lượng nhân công, sản

phẩm và tiêu thụ của một số mỏ than ở Thái Nguyên thời kỳ thực dân Pháp

khai thác được khắc họa tương đối rõ nét và có hệ thống.

Năm 2003 Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên, Ban nghiên cứu Lịch sử Đảng,

Đảng bộ của các mỏ trong tỉnh đã xuất bản 3 công trình: 40 năm mỏ sắt Trại

Cau, Công ty Gang thép Thái Nguyên 1959 -2003, Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái

Nguyên, tập 1 (1936 -1965). Các công trình trên ít nhiều đề cập đến ngành khai

thác mỏ ở Thái Nguyên trong những năm kháng chiến và trong thời kì đổi mới.