Con đường xâm nhập Việt Nam của Anh và Pháp trước năm 1958

CON —÷‘ÿNG XA¬M NHAƒP VIEƒT NAM

CU¤A ANH VAÿ PHAŸP TR÷‘ŸC NA M 1858

LE¬ THANH THU¤Y*

T

ˆ¯ the· ky˚ XVII, vÙ˘i sˆÔ bu¯ng no ca˘ch

maÔng co‚ng nghie‰p Ù˚ cha‚u A¬u la¯ sˆÔ

ra ÒÙ¯i ca˘c co‚ng ty thˆÙng maÔi lÙ˘n cu˚a Anh,

Ha¯ Lan, Pha˘p va¯ nhie‡u nˆÙ˘c kha˘c. SˆÔ hÏnh

tha¯nh va¯ hoaÔt Òo‰ng cu˚a ca˘c co‚ng ty na¯y

ke˘o theo sˆÔ pha˘t trieÂn nhanh cho˘ng cu˚a

qua˘ trÏnh quo·c te· ho˘a, trong Òo˘ co˘ thˆÙng

maÔi Ù˚ cha‚u AŸ. Vie‰t Nam la¯ mo‰t quo·c gia

naËm tre‚n bÙ¯ BieÂn —o‚ng, nÙi co˘ ca˘c tuye·n

ha¯ng ha˚i quo·c te· Òi qua, bÙ˚i va‰y Òaı tˆ¯ la‚u

trÙ˚ tha¯nh Òo·i tˆÙÔng chu˘ y˘ cu˚a phˆÙng Ta‚y

trong buo‚n ba˘n vÙ˘i Trung Quo·c va¯ —o‚ng

Nam AŸ. Ngay tˆ¯ khi mÙ˘i ÒaÎt cha‚n Òe·n khu

vˆÔc na¯y, ca˚ Anh va¯ Pha˘p Òaı sˆ˚ duÔng nhie‡u

ca˘ch kha˘c nhau Òe tie·p ca‰n thÚ trˆÙ¯ng Vie‰t

Nam. TrˆÙ˘c khi Pha˘p no su˘ng xa‚m lˆÙÔc

Vie‰t Nam va¯o naÍm 1858, ca˚ Anh va¯ Pha˘p

Òe‡u co˘ nhˆıng co· gaÈng tÏm moÔi ca˘ch ÒeÂ

thie·t la‰p quan he‰ ngoaÔi giao va¯ thˆÙng maÔi

vÙ˘i Vie‰t Nam, nhˆng ke·t qua˚ kho‚ng ÒaÔt

ÒˆÙÔc nhˆ y˘ muo·n. Bie‰n pha˘p du¯ng vuı lˆÔc

Òe Òo‰c chie·m thÚ trˆÙ¯ng Vie‰t Nam ÒˆÙÔc

pha˘p sˆ˚ duÔng. Co¯n Anh Òa¯nh pha˚i ta‰p

trung no„ lˆÔc hˆÙ˘ng sang ca˘c nˆÙ˘c —o‚ng

Nam AŸ kha˘c. NhÏn nha‰n laÔi qua˘ trÏnh xa‚m

nha‰p cu˚a Anh va¯ Pha˘p va¯o Vie‰t Nam seı

go˘p pha‡n lÌ gia˚i ÒˆÙÔc nguye‚n nha‚n taÔi sao

Ù˚ —o‚ng Nam AŸ, Vie‰t Nam kho‚ng naËm

trong a˚nh hˆÙ˚ng cu˚a Anh maÎc du¯ ngˆÙ¯i

Anh Òaı chu˘ y˘ Òe·n Vie‰t Nam tˆ¯ ra·t sÙ˘m.

No‰i dung cu˚a ba¯i vie·t na¯y seı nhÏn nha‰n laÔi

phˆÙng thˆ˘c tie·p ca‰n Vie‰t Nam cu˚a Anh

va¯ Pha˘p trˆÙ˘c naÍm 1858.

1. Qua˘ trÏnh tie·p ca‰n va¯ hoaÔt Òo‰ng

thˆÙng maÔi cu˚a ngˆÙ¯i Anh Ù˚ Vie‰t

Nam trˆÙ˘c naÍm 1858

Khi Òe‡ ca‰p Òe·n lÚch sˆ˚ ngoaÔi thˆÙng va¯

nhˆıng hoaÔt Òo‰ng cu˚a ngˆÙ¯i Anh Ù˚ nˆÙ˘c

ngoa¯i trong ca˘c the· kÊ XVII, XVIII, XIX thÏ

kho‚ng the kho‚ng no˘i ve‡ Co‚ng ty —o‚ng A£n

Anh (English East India Copany, EIC).

—a‚y la¯ mo‰t to chˆ˘c thˆÙng maÔi co˘ vai tro¯

ra·t to lÙ˘n trong qua˘ trÏnh xa˘c la‰p a˚nh

hˆÙ˚ng va¯ xa‚y dˆÔng thuo‰c ÒÚa cu˚a Òe· che·

Anh Ù˚ phˆÙng —o‚ng. NaÍm 1600, Co‚ng ty

—o‚ng A£n Anh ÒˆÙÔc tha¯nh la‰p. CÙ ca·u toÂ

chˆ˘c va¯ hoaÔt Òo‰ng cu˚a EIC la¯ mo‰t pha˘t

minh mÙ˘i nha·t ve‡ hÏnh thˆ˘c to chˆ˘c kinh

doanh(1). ChÊ Ìt tha˘ng sau khi ÒˆÙÔc tha¯nh

la‰p, tha˘ng 3 naÍm 1601 EIC Òaı thˆÔc hie‰n

chuye·n vie„n du Òa‡u tie‚n Òe·n cha‚u AŸ. Trong

thÙ¯i gian Òa‡u, EIC co· gaÈng tie·p ca‰n thÚ

trˆÙ¯ng phˆÙng —o‚ng baËng ca˘ch Òi theo

* TS. Le‚ Thanh Thu˚y, Khoa KHXH, TrˆÙ¯ng —aÔi hoÔc Ho‡ng —ˆ˘c