Cơ sở khởi tố vụ án hình sự theo Luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

TRƢƠNG THỊ MỸ DUYÊN

CƠ SỞ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

CƠ SỞ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hƣớng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Nguyên Thanh

Học viên: Trƣơng Thị Mỹ Duyên

Lớp: Cao học Luật, Khóa 25

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn tốt nghiệp “Cơ sở khởi tố vụ án hình sự theo luật tố

tụng hình sự Việt Nam” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của

Tiến sĩ Lê Nguyên Thanh.

Quá trình thực hiện luận văn tôi tuân thủ nghiêm túc Quyết định số

1461/QĐ-ĐHL, ngày 14/7/2016 của Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Thành phố

Hồ Chí Minh hướng dẫn về nội dung và hình thức luận văn thạc sĩ Luật và Quyết

định số 250/QĐ-ĐHL, ngày 03/3/2015 của Hiệu trưởng Trường Đại học Luật

Thành phố Hồ Chí Minh về việc ban hành quy chế trích dẫn và chống đạo văn của

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh.

Kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố dưới

bất kỳ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm trước nhà trường về lời cam đoan

này.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày…. tháng…. năm 2020

Tác giả luận văn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Cụm từ đầy đủ

BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự

CSKT Cơ sở khởi tố

DHTP Dấu hiệu tội phạm

TTHS Tố tụng hình sự

VAHS Vụ án hình sự

VKS Viện kiểm sát

YCDĐ Yêu cầu dẫn độ

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CƠ SỞ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ.... 7

1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa cơ sở khởi tố vụ án hình sự............................ 7

1.1.1. Khái niệm cơ sở khởi tố vụ án hình sự........................................................ 7

1.1.2. Đặc điểm cơ sở khởi tố vụ án hình sự........................................................ 11

1.1.3. Ý nghĩa của cơ sở khởi tố vụ án hình sự.................................................. 13

1.2. Kinh nghiệm từ lịch sử pháp luật tố tụng hình sự của Việt Nam và pháp

luật một số nƣớc trên thế giới về cơ sở khởi tố vụ án hình sự............................ 15

1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật tố tụng hình sự về cơ sở

khởi tố vụ án hình sự.......................................................................................... 15

1.2.2. Cơ sở khởi tố vụ án hình sự theo luật tố tụng hình sự của một nước trên

thế giới ............................................................................................................... 21

Kết luận Chƣơng 1 ................................................................................................. 27

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ CƠ SỞ

KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ................................................................................. 29

2.1. Quy định Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về cơ sở khởi tố vụ án hình sự

.................................................................................................................................. 29

2.1.1. Tố giác của cá nhân................................................................................. 29

2.1.2. Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân.................................................... 35

2.1.3. Tin báo trên các phương tiện thông tin đại chúng .................................. 37

2.1.4. Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước................................................. 39

2.1.5. Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu

của tội phạm....................................................................................................... 41

2.1.6. Người phạm tội tự thú.............................................................................. 42

2.2 Thủ tục, trình tự tiếp nhận, giải quyết nguồn tin là cơ sở khởi tố vụ án hình

sự ............................................................................................................................. .44

Kết luận Chƣơng 2 ................................................................................................. 51

CHƢƠNG 3. THỰC TIỄN VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP

DỤNG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ CƠ SỞ KHỞI TỐ VỤ ÁN

HÌNH SỰ................................................................................................................. 52

3.1 Thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về cơ sở khởi tố vụ án hình sự

.................................................................................................................................. 52

3.1.1. Những kết quả đạt được........................................................................... 52

3.1.2. Những hạn chế, thiếu sót ......................................................................... 61

3.1.3. Nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc......................................... 64

3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về cơ sở

khởi tố vụ án hình sự............................................................................................... 65

3.2.1. Giải pháp hoàn thiện Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về cơ sở khởi tố

vụ án hình sự...................................................................................................... 65

3.2.2. Giải pháp triển khai áp dụng các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về

cơ sở khởi tố vụ án hình sự................................................................................ 68

Kết luận Chƣơng 3 ................................................................................................. 72

KẾT LUẬN ............................................................................................................. 73

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Xây dựng “Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân

dân, do nhân dân, vì nhân dân”

1

luôn là tư tưởng xuyên suốt của Đảng và Nhà nước

ta. Để thực hiện được mục tiêu trên, trước hết, TTHS phải là công cụ sắc bén, hiệu

quả, đáp ứng yêu cầu bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ pháp chế xã hội chủ

nghĩa, phát huy được tính dân chủ và công bằng xã hội, tôn trọng, bảo vệ tốt quyền,

lợi ích hợp pháp của công dân, xử lý nghiêm minh mọi hành vi phạm tội, không làm

oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội. Do đó, trình tự, thủ tục

TTHS phải được tiến hành chặt chẽ, khoa học, hợp lý và hợp pháp từ khi hành vi

phạm tội xảy ra cho đến khi vụ án được xem xét, giải quyết bằng quyết định hoặc

bản án có hiệu lực pháp luật của tòa án.

Theo quy định của pháp luật hiện hành, việc giải quyết vụ án hình sự có thể

trải qua nhiều giai đoạn TTHS khác nhau như: Khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử…

Trong đó khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn mở đầu TTHS, mở đầu cho quá trình

chứng minh vụ án. Đây là giai đoạn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc giải

quyết vụ án hình sự, trong đó cơ quan có thẩm quyền xác định có hay không có dấu

hiệu của tội phạm để ra quyết định khởi tố và không khởi tố vụ án hình sự. Nếu việc

khởi tố vụ án hình sự được thực hiện một cách kịp thời, có căn cứ và đúng pháp luật

sẽ góp phần đảm bảo cho phát hiện và xử lý tội phạm được được nhanh chóng,

tránh tình trạng truy cứu trách nhiệm hình sự oan sai đối với người vô tội; tạo điều

kiện, tiền đề cho các giai đoạn sau mà trước hết là cơ sở để CQĐT công khai mở

cuộc điều tra và áp dụng các biện pháp cần thiết do pháp luật TTHS quy định để

làm rõ vụ án, người phạm tội. Ngược lại, nếu việc khởi tố vụ án hình sự không kịp

thời sẽ gây khó khăn cho các giai đoạn sau, có thể dẫn đến tình trạng bỏ lọt, bỏ sót

tội phạm; khởi tố vụ án không chính xác thì sẽ dẫn đến oan sai cho người vô tội,

ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tính nghiêm minh của pháp

luật cũng như trật tự xã hội. Vì vậy, việc khởi tố vụ án hình sự cần phải đáp ứng

được những yêu cầu chung về bảo vệ an toàn cho các hoạt động trong trật tự quản

lý nhà nước và quản lý xã hội, nhằm bảo đảm mọi hành vi phạm tội phải được phát

1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự

thật, Hà Nội, 2011, tr. 72.

2

hiện, điều tra, xử lý kịp thời, bảo vệ được những quyền và lợi ích hợp pháp của tổ

chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động này.

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã có những thay đổi trên tinh thần cải

cách tư pháp, góp phần sửa đổi, bổ sung các quy định của BLTTHS năm 2003 để

khắc phục những khó khăn, bất cập trong công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án

hình sự. Đặc biệt, BLTTHS năm 2015 đã giải quyết một số quy định bất cập về

khởi tố vụ án hình sự nói chung và cơ sở khởi tố vụ án hình sự nói riêng, tạo cơ sở

pháp lý để các cơ quan có thẩm quyền thực thi có hiệu quả quyết định đưa sự việc

giải quyết bằng thủ tục tố tụng; đồng thời là những công cụ để bảo vệ quyền con

người trong TTHS góp phần thực hiện đấu tranh phòng chống tội phạm có hiệu quả.

Tuy nhiên, dù đã có những thay đổi tiến bộ hơn so với BLTTHS 2003,

nhưng BLTTHS năm 2015, sau một thời gian áp dụng đã bắt đầu bộc lộ một số tồn

tại, hạn chế nhất định, kể cả trên phương diện pháp luậtvà thực tiễn. Một số quy

định chưa được thống nhất, chưa rõ về mặt ngữ nghĩa, gây ra những khó khăn trong

quá trình áp dụng. Bên cạnh đó, việc một số các quy định về khởi tố vụ án hình sự

cũng bộc lộ những vướng mắc, bất cập nhất định, có thể nhận thấy qua nhiều điểm

còn chưa hợp lý, thiếu đồng bộ, thống nhất; chưa dự liệu và điều chỉnh hết những

trường hợp xảy ra trong thực tiễn.

Một trong số đó là vấn đề còn bất cập liên quan đến cơ sở khởi tố vụ án hình

sự. Về phương diện lý luận, còn nhiều vấn đề về cơ sở khởi tố chưa được làm rõ,

chưa có sự thống nhất trong nhận thức về cơ sở khởi tố, gây ra sự lúng túng trong

việc áp dụng luật và tổ chức các hoạt động thực tiễn, làm hạn chế kết quả khởi tố;

làm cho hoạt động khởi tố bị kéo dài, vi phạm thời hạn luật định, thậm chí dẫn đến

bế tắc, oan sai. Mặc khác, việc BLTTHS mới được ban hành và áp dụng trong thời

gian gần đây, cho nên các văn bản hướng dẫn và các đề tài, bài viết liên quan cơ sở

khởi tố vụ án hình sự chưa nhiều. Chính vì thế, việc nghiên cứu làm rõ nội dung lý

luận về cơ sở khởi tố hình sự hiện hành, thực tiễn áp dụng, chỉ ra các tồn tại hạn

chế, trên cơ sở đó đề ra một số giải pháp hoàn thiện trong thời gian tới là một vấn

đề mang tính cấp bách có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.

Xuất phát từ lý do trên mà tác giả đã chọn đề tài “Cơ sở khởi tố vụ án hình

sự trong luật tố tụng hình sự Việt Nam” để làm đề tài luận văn của mình.