Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp và ảnh hưởng của nó đến hộ gia đình trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, giai đoạn 2006-2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

HOÀNG THỊ MAI

ĐỀ TÀI:

CHUYỂN ĐỔI MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP

VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN HỘ GIA ĐÌNH TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, GIAI ĐOẠN 2006 – 2010

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI

MÃ SỐ: 60 62 16

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

GS.TS. NGUYỄN THẾ ĐẶNG

Thái Nguyên – Năm 2011

1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá đối với mỗi quốc gia, là điều kiện tồn

tại và phát triển của nền sản xuất xã hội, của bản thân con người và là điều kiện sinh

tồn của thế giới động, thực vật trên Trái đất. Đất đai tham gia vào tất cả các ngành

sản xuất vật chất của xã hội như là một tư liệu sản xuất đặc biệt. Tuy nhiên, đất đai

là một nguồn tài nguyên hữu hạn, nó chỉ trở nên vô hạn và quý giá tuỳ thuộc hoàn

toàn vào sự hiểu biết và thái độ đối xử của con người đối với đất đai.

Cùng với sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế quốc dân trong điều kiện

công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta hiện nay, các công trình đô thị, công trình

dân cư phát triển với quy mô và tốc độ ngày càng lớn, đòi hỏi công tác quản lý đất

đai phải thực hiện tiết kiệm và hiệu quả; đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước với

người sử dụng đất, đồng thời thúc đẩy hình thành thị trường bất động sản công khai

và lành mạnh trên cơ sở kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước.

Từ những năm đầu thập kỷ 90, Việt Nam trong quá trình chuyển đổi từ nền

kinh tế bao cấp sang nền kinh tế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa đã và

đang thu được những thành công đáng kể, đó là tỷ lệ tăng trưởng kinh tế cao và kim

ngạch xuất khẩu tăng mạnh. Vào những năm gần đây kinh tế nước ta có những

bước tiến vượt bậc, đặc biệt là từ khi chúng ta ra nhập tổ chức Thương mại thế giới

(WTO). Tổng sản phẩm trong nước bình quân tăng nhanh, chất lượng cuộc sống

từng bước được nâng cao... Tuy nhiên, bên cạnh sự phát triển về kinh tế là sự bùng

nổ dân số và tốc độ đô thị hóa ngày càng tăng, hình thành các khu đô thị, các khu

công nghiệp lớn gây biến động đất đai tại các địa phương.

Cùng với sự phát triển chung của cả nước, tốc độ đô thị hoá của tỉnh Thái

Nguyên diễn ra mạnh mẽ. Là một tỉnh trung du miền núi phía Bắc, cách Hà Nội

80km về phía Bắc, tiếp giáp với 6 tỉnh, có hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt

nối liền với Thủ đô Hà Nội và các tỉnh trong vùng rất thuận tiện cho việc vận

chuyển, lưu thông hàng hoá. Không những thế Thái Nguyên còn là trung tâm văn

hóa của các tỉnh miền núi phía Bắc, là nơi tập trung của rất nhiều trường đại học,

cao đẳng, trung cấp, dạy nghề.... Trong những năm gần đây Thái Nguyên không

ngừng phát triển, cơ sở hạ tầng cũng được đầu tư nâng cấp hoàn thiện dần.

2

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

Bên cạnh đó, quá trình đô thị hóa đã làm đất đai khu vực biến động mạnh cả

về mục đích sử dụng và đối tượng sử dụng đất. Diện tích đất nông nghiệp ngày càng

bị thu hẹp, thay vào đó là các khu đô thị tăng lên. Việc quản lý, sử dụng đất trở lên

phức tạp hơn, việc mua bán, trao đổi, chuyển mục đích sử dụng đất trái phép diễn ra

ngoài tầm kiểm soát của Nhà nước. Giá cả đất đai khu đô thị trên thị trường thường

tăng cao và có những biến động phức tạp. Ngoài ra, sự phát triển của các khu đô thị

đã thu hút lực lượng lao động lớn từ nông thôn ra thành thị gây lên sự bất ổn xã hội

như: giải quyết việc làm, nhu cầu đất ở, ô nhiễm môi trường….

Quá trình đô thị hóa đã, đang và sẽ mang lại các mặt tích cực như thúc đẩy phát

triển kinh tế xã hội rõ rệt, đồng thời do sự phát triển của xã hội và vấn đề đô thị hóa nên

diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, và nếu không có biện pháp quản lý một

cách thích hợp thì chẳng bao lâu nữa đất nông nghiệp sẽ chẳng còn bao nhiêu. Chẳng

hạn như những diện tích dành để bố trí các công trình kinh tế đầu mối, các khu dân cư,

các công trình cơ sở sản xuất, dịch vụ y tế, đào tạo nghiên cứu khoa học, một diện tích

lớn khác đã được xây làm nhà ở, để tách hộ, để bán, để tự kinh doanh...

Đứng trước những vấn đề trên, để tìm hiểu thực trạng, nguyên nhân sử dụng

đất cũng như mong muốn tham mưu, tìm ra những giải pháp có hiệu quả nhằm khắc

phục những vấn đề bức xúc nêu trên, góp phần hoàn thiện công tác quy hoạch, kế

hoạch sử dụng đất là hết sức cần thiết nhằm hoàn thiện hơn nữa công tác quản lý

Nhà nước về đất đai; nâng cao tính khả thi của việc sử dụng đất hợp lý, hiệu quả

cao; tạo cơ sở pháp lý vững chắc để các tổ chức kinh tế, cá nhân thực hiện quyền và

nghĩa vụ của mình về sử dụng đất đối với Nhà nước; đáp ứng nhu cầu phát triển

kinh tế - xã hội của thành phố trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Xuất phát từ những vấn đề trên và nhu cầu thực tiễn, được sự đồng ý của Khoa Sau

đại học, Trường Đại học Nông Lâm, dưới sự hướng dẫn của GS.TS. Nguyễn Thế

Đặng, tôi triển khai nghiên cứu đề tài: “Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông

nghiệp và ảnh hưởng của nó đến hộ gia đình trên địa bàn thành phố Thái

Nguyên, giai đoạn 2006 - 2010”.

1.2. Mục đích nghiên cứu đề tài

- Đánh giá thực trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa

bàn thành phố Thái Nguyên, giai đoạn 2006 – 2010.

- Đánh giá ảnh hưởng của chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp đến

hộ gia đình.

3

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- Đưa ra giải pháp cho sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả và không ảnh

hưởng đến quá trình đô thị hoá.

1.3. Yêu cầu của đề tài nghiên cứu

- Phân tích, đánh giá quá trình đô thị hoá của thành phố Thái Nguyên.

- Đánh giá tình hình quản lý Nhà nước về đất đai trên địa bàn thành phố Thái

Nguyên.

- Đánh giá tình hình chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa

bàn thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn 2006 – 2010.

- Đánh giá ảnh hưởng của chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp đến

hộ gia đình.

- Đánh giá những kết quả đạt được, những khó khăn, thuận lợi trong quá trình

chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp.

- Đưa ra những nguyên nhân, tồn tại, khó khăn để từ đó đề xuất giải pháp

khắc phục có tính khả thi phù hợp với tình hình thực tế của địa phương.

1.4. Ý nghĩa khoa học của đề tài

- Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học: Là cơ hội cho bản thân

củng cố kiến thức đã học, đồng thời là cơ hội cho bản thân tiếp cận với tình hình

chuyển đổi mục đích đất nông nghiệp tại địa phương.

- Ý nghĩa trong thực tiễn: Tìm ra những mặt hạn chế và tích cực của quá

trình chuyển đổi mục đích đất nông nghiệp trong thời kỳ công nghiệp hoá - hiện đại

hoá. Từ đó đề xuất ra những giải pháp thích hợp, phù hợp với điều kiện thực tế của

địa phương, góp phần đẩy nhanh quá trình sử dụng đất đạt hiệu quả hơn nữa trong

thời gian tới.

4

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. Cơ sở khoa học của đề tài

2.1.1. Cơ sở lý luận

Đề tài là công trình khoa học nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống

về các chính sách đất đai, đặc biệt là chính sách chuyển đổi mục đích sử dụng đất

nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên và đề xuất hướng hoàn thiện chính

sách kèm theo các giải pháp thực hiện.

Kết quả nghiên cứu của đề tài nhằm góp phần đẩy nhanh quá trình công

nghiệp hoá, hiện đại hoá thành phố để ngày càng văn minh, giàu đẹp, sánh vai với

các thành phố lớn trong khu vực và trên cả nước; góp phần vào việc nâng cao hiệu

quả công tác quản lý Nhà nước về đất đai nói chung và hoàn thiện chính sách,

phương thức chuyển đổi mục đích sử dụng đất nói riêng trên địa bàn thành phố; góp

phần hạn chế, giải toả những bức xúc về khiếu kiện của công dân khi bị chuyển đổi

mục đích sử dụng đất để thực hiện các dự án trên địa bàn.

* Khái niệm về chuyển mục đích sử dụng đất

Chuyển mục sử dụng đất mới được pháp luật đất đai đề cập đến từ năm 2001

(khi sửa đổi, bổ sung lần thứ 2 Luật Đất đai 1993).

Chuyển mục đích sử dụng đất là việc cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ra

quyết định hành chính cho phép chuyển mục đích sử dụng với những diện tích đất

cụ thể từ mục đích này sang mục đích khác.

Luật đất đai 2003 quy định, Nhà nước căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch sử

dụng đất hoặc quy hoạch xây dựng đô thị, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông

thôn; Căn cứ vào nhu cầu sử dụng đất thể hiện trong dự án đầu tư, đơn xin chuyển

mục đích sử dụng đất đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xét duyệt mà cho

phép người sử dụng đất được chuyển sang sử dụng vào mục đích khác ngay trên

diện tích đất mà họ đang sử dụng.

Nhà nước không phải thu hồi rồi giao lại mà chỉ cần cho phép người sử dụng

được thực hiện nghĩa vụ tài chính và công nhận cho họ được chuyển sang sử dụng

vào mục đích khác.

5

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

* Mục đích của chuyển mục đích sử dụng đất

- Đa dạng các hình thức có được đất để sử dụng của người sử dụng.

- Đơn giản thủ tục hành chính trong việc phân phối lại đất đai.

- Nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

Như vậy, Nhà nước giao đất, cho thuê đất, cho phép người sử dụng đất

chuyển mục đích sử dụng đất đều là các hoạt động trao quyền sử dụng đất từ Nhà

nước cho người sử dụng đất hoặc đồng ý cho người đang sử dụng đất chuyển sang

mục đích khác. Các hoạt động này đều nhằm:

+ Đáp ứng được các nhu cầu đối tượng sử dụng đất, kể cả trong nước và

ngoài nước.

+ Đảm bảo cho đất đai được phân phối và phân phối lại cho các đối tượng sử

dụng được sử dụng hợp pháp, đúng mục đích mà Nhà nước đã quy định, đạt hiệu

quả cao, thúc đẩy nền kinh tế phát triển.

+ Xác lập mối quan hệ pháp lý giữa Nhà nước với người sử dụng làm cơ sở

để giải quyết mọi mối quan hệ đất đai và người sử dụng yên tâm thực hiện các

quyền của mình trên diện tích đất đó.

Nhà nước thu hồi đất nhằm thực hiện quyền định đoạt của Nhà nước đối với

đất đai để thực hiện quyền quyết định duy nhất của Nhà nước đối với đất đai và đơn

giản hóa các thủ tục hành chính trong quản lý đất đai.

* Vai trò của chuyển đổi mục đích sử dụng đất

Chuyển đổi mục đích sử dụng đất đóng vai trò trung tâm để phát triển kinh

tế, chính trị, thương mại, văn hóa của xã hội.

Chuyển đổi mục đích sử dụng đất có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc

thúc đẩy nền kinh tế phát triển, tạo điều kiện thúc đẩy công nghiệp hóa nhanh

chóng.

* Các đối tƣợng nhà nƣớc cho phép chuyển mục đích sử dụng đất

Các đối tượng nhà nước cho phép chuyển mục đích sử dụng đất:

- Tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp

- Tổ chức kinh tế, tổ chức kinh tế - xã hội

- Tổ chức sự nghiệp công

6

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- Hộ gia đình, cá nhân trong nước

Các đối tượng trên khi được giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng

đất có đầy đủ các điều kiện về hồ sơ theo quy định thể hiện nhu cầu xin giao đất,

xin thuê đất, xin chuyển mục đích sử dụng đất của họ; phù hợp với quy hoạch, kế

hoạch sử dụng đất đai đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt sẽ được cơ quan Nhà

nước có thẩm quyền giao đất, cho thuê đất hay chuyển mục đích sử dụng đất.

* Các hình thức chuyển mục đích sử dụng đất

Tại Điều 36, Luật Đất đai năm 2003, đã chia việc chuyển mục đích sử dụng

làm 2 trường hợp sau:

- Những trường hợp chuyển mục đích sử dụng đất phải xin phép của cơ quan

Nhà nước có thẩm quyền

+ Chuyển đất chuyên trồng lúa sang đất trồng cây lâu năm, đất trồng rừng,

đất nuôi trồng thủy sản;

+ Chuyển đất trồng rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ sang sử dụng vào mục

đích khác;

+ Chuyển đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp

+ Chuyển đất phi nông nghiệp được Nhà nước giao đất không thu tiền sử

dụng đất sang đất phi nông nghiệp được Nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất

hoặc thuê đất;

+ Chuyển đất phi nông nghiệp không phải là đất ở sang đất ở [9].

- Những trường hợp chuyển mục đích sử dụng đất không phải xin phép cơ

quan Nhà nước có thẩm quyền

Tất cả những trường hợp chuyển mục đích sử dụng đất không thuộc quy định

trong 5 trường hợp trên thì người sử dụng đất không phải xin phép cơ quan Nhà

nước có thẩm quyền, nhưng phải đăng ký với văn phòng của tổ chức có thẩm quyền

đăng ký quyền sử dụng đất (Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất) hoặc Uỷ ban

nhân dân xã nơi có đất.

Quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất phụ thuộc vào mục đích sử dụng

nên sau khi chuyển mục đích sử dụng đất thì quyền và nghĩa vụ của người sử dụng

đất có thể bị thay đổi. Nguyên tắc chung là quyền và nghĩa vụ của người sử dụng

đất, chế độ sử dụng đất được áp dụng theo loại đất sau khi chuyển mục đích sử

7

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

dụng. Thời hạn sử dụng đất sau khi chuyển mục đích được thực hiện theo quy định

tại Khoản 3 Điều 67 và Điều 68 Luật Đất đai 2003 [9].

2.1.2. Cơ sở pháp lý

Cải cách thủ tục hành chính trong quản lý đất đai đã và đang đặt ra một đòi

hỏi bức bách của các ngành, các cấp và của đại đa số quần chúng nhân dân với kỳ

vọng có cơ chế quản lý đất đai thông thoáng, hấp dẫn để khuyến khích, thu hút các

doanh nghiệp, các nhà đầu tư và tất cả các đối tượng có nhu cầu sử dụng đất nhanh

chóng có đất để sản xuất; thông qua đó nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, khơi

dậy nguồn lực phát triển đất nước. Sau đây là một số cơ sở pháp lý đã được ban

hành để quản lý và bảo vệ nguồn tài nguyên đất ở nước ta.

2.1.2.1. Một số văn bản của Nhà nước

- Luật Đất đai ngày 26 tháng 11 năm 2003, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

- Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29 tháng 10 năm 2004 của Chính phủ

về thi hành luật đất đai 2003.

- Thông tư số 01/2005/TT- BTNMT ngày 13 ngày 4 tháng 2004 hướng dẫn

thực hiện một số điều của Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29 tháng 10 năm 2004

của Chính phủ về thi hành Luật Đất đai.

- Nghị định số 182/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của Chính Phủ về xử phạt

vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai.

- Nghị định số 188/2004/NĐ-CP ngày 16 tháng 11 năm 2004 của Chính phủ

về phương pháp xác định giá đất và khung giá các loại đất.

- Nghị định của Chính phủ số 198/2004/NĐ–CP ngày 03 tháng 12 năm 2004

về thu tiền sử dụng đất.

- Thông tư số 117/2004/TT-BTC ngày 07 tháng 12 năm 2004 của Bộ Tài

chính hướng dẫn thực hiện Nghị định số 198/2004/NĐ-CP ngày 03 tháng 12 năm

2004 về thu tiền sử dụng đất.

- Nghị định 17/2006/NĐ-CP ngày 27 tháng 01 năm 2006 về việc sửa đổi bổ

sung một số điều của các Nghị định của Chính phủ về thi hành Luật Đất đai.

- Nghị định của Chính phủ số 84/2007/NĐ-CP ngày 25 tháng 05 năm 2007

quy định bổ sung về việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục

bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi và giải quyết khiếu nại về đất

đai.