Chuyển đổi báo cáo tài chính từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế - nghiên cứu thực nghiệm tại các doanh nghiệp Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH

--------

NGUYỄN NGỌC HIỆP

CHUYỂN ĐỔI BÁO CÁO TÀI CHÍNH TỪ CHUẨN MỰC

KẾ TOÁN VIỆT NAM SANG CHUẨN MỰC BÁO CÁO

TÀI CHÍNH QUỐC TẾ _ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM

TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH : KẾ TOÁN

MÃ SỐ : 8340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS-TS. HÀ XUÂN THẠCH

PGS-TS. BÙI VĂN DƯƠNG

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH

--------

NGUYỄN NGỌC HIỆP

CHUYỂN ĐỔI BÁO CÁO TÀI CHÍNH TỪ CHUẨN MỰC

KẾ TOÁN VIỆT NAM SANG CHUẨN MỰC BÁO CÁO

TÀI CHÍNH QUỐC TẾ _ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM

TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tất cả những tài

liệu tham khảo đều được trích dẫn đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. Các

số liệu và kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất kỳ công trình nào khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, 20 tháng 04 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Ngọc Hiệp

LỜI CẢM ƠN

.

Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn tập thể thầy cô thuộc Đại Học Kinh

Tế TP. Hồ Chí Minh, đặc biệt là các Thầy Cô Khoa Kế toán- Kiểm toán, đã

tận tình giảng dạy hướng dẫn tôi hoàn thành các học phần trong chương trunh

đào tạo tiến sĩ của nhà trường. Qua đó đã giúp tôi có được những kiến thức,

những kinh nghiệm cần thiết để thực hiện luận án này.

Tôi xin chân thành cảm ơn tới PGS-TS Hà Xuân Thạch, PGS-TS Bùi Văn

Dương, những thầy đã tận tình hướng dẫn khoa học của tôi. Các Thầy đã tận

tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện làm luận án của mình

Tôi xin chân thành cảm ơn đến ban lãnh đạo, ban giám đốc công ty

Dragon Capital Group. Ban lãnh đạo các công ty, giám đốc tài chính, kế toán

trưởng, nhân viên kế toán tại các công ty niêm yết trên Thị trường chứng khoán

Việt Nam tại TPHCM. Giám đốc, trưởng phòng kiểm toán, kiểm toán viên cấp

cao của bốn công ty kiểm toán Quốc tế (KPMG, PWC, DELOITE, E&Y) đã luôn

hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận án.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình đã luôn quan tâm ,động viên ,dành thời

gian và luôn tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt luận án.

Thành phố Hồ Chí Minh, 20 tháng 04 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Ngọc Hiệp

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC HÌNH

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

DANH MỤC PHỤ LỤC

PHẦN GIỚI THIỆU................................................................................................... i

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... i

2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................ii

3. Câu hỏi nghiên cứu...................................................................................... iii

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... iii

5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................iv

6. Đóng góp mới của luận án ...........................................................................vii

7. Cấu trúc luận án ......................................................................................... viii

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ

1.1. Các nghiên cứu đã được thực hiện trên thế giới ............................................1

1.1.1 Nghiên cứu chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán quốc gia sang chuẩn

mực BCTC quốc tế ........................................................................................1

1.1.1.1 Nghiên cứu khác biệt giữa hệ thống chuẩn mực kế toán quốc gia và hệ

thống chuẩn mực BCTC quốc tế....................................................................1

1.1.1.2 Nghiên cứu lần đầu vận dụng chuẩn mực BCTC quốc tế và những quy định

của chuẩn mực BCTC quốc tế ......................................................................4

1.1.1.3 Nghiên cứu ảnh hưởng đến kết quả BCTC do chuyển đổi và vận dụng

BCTC theo chuẩn mực BCTC quốc tế .........................................................7

1.1.1.4 Nghiên cứu lợi ích và thách thức của chuyển đổi và vận dụng BCTC theo

chuẩn mực BCTC quốc tế............................................................................12

1.1.2 Nghiên cứu những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi và vận dụng BCTC

theo chuẩn mực BCTC quốc tế ....................................................................15

1.1.2.1 Những nhân tố bên ngoài ............................................................................15

1.1.2.2 Những nhân tố bên trong ............................................................................23

1.2. Những nghiên cứu đã được thực hiện ở Việt Nam .....................................27

1.2.1 Nghiên cứu chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang chuẩn

mực BCTC quốc tế .................................................................................. 27

1.2.1.1 Nghiên cứu khác biệt giữa hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam và hệ

thống chuẩn mực BCTC quốc tế.............................................................. 27

1.2.1.2 Nghiên cứu lần đầu vận dụng chuẩn mực BCTC quốc tế và ảnh hưởng đến

kết quả BCTC do chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang

chuẩn mực BCTC quốc tế............................................................................29

1.2.1.3 Nghiên cứu lợi ích và thách thức của chuyển đổi và vận dụng BCTC theo

chuẩn mực BCTC quốc tế ở Việt Nam........................................................30

1.2.2 Nghiên cứu những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi và vận dụng BCTC

theo chuẩn mực BCTC quốc tế ................................................................ 31

1.3. Kết quả đạt được của những nghiên cứu đã công bố và những khe hổng

nghiên cứu....................................................................................................32

1.3.1 Chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán quốc gia sang chuẩn mực BCTC

quốc tế .........................................................................................................32

1.3.2 Những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi và vận dụng BCTC theo chuẩn

mực BCTC quốc tế ......................................................................................34

1.3.3 Những khe hổng và định hướng tiếp tục nghiên cứu trong luận án của tác

giả...................................................................................................................36

1.4 Kết luận chương 1........................................................................................38

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT............................................................................

2.1 Những vấn đề cơ bản của hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam..............39

2.1.1 Quá trình phát triển của hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam ................39

2.1.2 Chuẩn mực chung và chuẩn mực trình bày BCTC theo hệ thống chuẩn mực

kế toán Việt Nam .........................................................................................39

2.1.2.1 Chuẩn mực chung (VAS 1).........................................................................39

2.1.2.2 Chuẩn mực trình bày BCTC (VAS 21)........................................................41

2.2 Những vấn đề cơ bản của hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) /

chuẩn mực BCTC quốc tế(IFRS).................................................................43

2.2.1 Quá trình phát triển của hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) / chuẩn

mực BCTC quốc tế(IFRS) ..........................................................................43

2.2.1.1 Quá trình phát triển của hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) ..........43

2.2.1.2 Quá trình phát triển của hệ thống chuẩn mực BCTC quốc tế (IFRS)..........43

2.2.2 Khuôn khổ chung và chuẩn mực trình bày BCTC theo hệ thống chuẩn mực

kế toán quốc tế .............................................................................................45

2.2.2.1 Khuôn khổ chung ........................................................................................45

2.2.2.2 Chuẩn mực trình bày BCTC (IAS 1) ...........................................................45

2.3 Khác biệt tổng quan giữa hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam / Chế độ

kế toán Việt Nam / Thông tư và hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế /

chuẩn mực BCTC quốc tế............................................................................47

2.4 Tổng quan IFRS 1........................................................................................52

2.4.1 Mục tiêu, nguyên tắc chung và đối tượng lần đầu sử dụng IFRS 1.............52

2.4.2 Những điều chỉnh bắt buộc để chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán

quốc gia sang IFRS khi áp dụng lần đầu......................................................53

2.4.3 Trình bày và công bố lần đầu sử dụng IFRS1 .............................................54

2.5 Chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán quốc gia sang chuẩn mực BCTC

quốc tế và ảnh hưởng của việc chuyển đổi ..................................................57

2.5.1 Khái niệm chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán quốc gia sang chuẩn

mực BCTC quốc tế ......................................................................................57

2.5.2 Lợi ích của chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán quốc gia sang chuẩn

mực BCTC quốc tế ......................................................................................57

2.5.3 Ảnh hưởng của chuyển đổi BCTC từ Chuẩn mực kế toán quốc gia sang

chuẩn mực BCTC quốc tế............................................................................58

2.6 Các lý thuyết nền và vận dụng cho nghiên cứu của luận án.......................60

2.6.1 Lý thuyết thông tin hữu ích (Usefulness theory) .........................................60

2.6.2 Lý thuyết giá trị văn hoá (Theory of culture’s consequences) ...................62

2.6.3 Lý thuyết hợp pháp (Theory of legitimacy).................................................64

2.6.4 Lý thuyết cạnh tranh (Theory of Competition)............................................65

2.6.5 Lý thuyết hành vi kế hoạch (Theory of planned behavior)..........................67

2.7 Những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán

quốc gia sang chuẩn mực BCTC quốc tế từ cơ sở lý thuyết .......................70

2.8 Kết luận chương 2....................................................................................…71

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU, KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN

VIỆC XÂY DỰNG KHUNG CHUYỂN ĐỔI BCTC TỪ CHUẨN MỰC KẾ

TOÁN VIỆT NAM SANG CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH QUỐC TẾ

3.1 Phương pháp nghiên cứu so sánh, kết quả và bàn luận ...........................73

3.1.1 Tính phù hợp của phương pháp nghiên cứu ............................................73

3.1.2 Thu thập dữ liệu và quy trình nghiên cứu ...............................................74

3.1.3 Nội dung nghiên cứu ...............................................................................75

3.1.4 Phân tích kết quả nghiên cứu so sánh và bàn luận...................................75

3.1.4.1 Những điểm mới của Thông tư 200/2014/TT-BTC; Thông tư

210/2014/TT-BTC; Thông tư 49/2014/TT-NHNN; Luật kế toán 2015................76

3.1.4.2 Khác biệt nội dung từng chuẩn mực giữa hệ thống chuẩn mực kế toán VN

và hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế / chuẩn mực BCTC quốc tế.......77

3.1.4.3 Khác biệt từng khoản mục trên BCTC giữa hệ thống chuẩn mực kế toán

Việt Nam / Thông tư 200-2014/TT-TC / Thông tư 210/2014/TT-BTC /

Thông tư 49/2014/TT-NHNN và hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế /

chuẩn mực BCTC quốc tế ........................................................................78

3.1.4.4 Bàn luận kết quả nghiên cứu so sánh........................................................79

3.2 Phương pháp nghiên cứu tình huống, kết quả và bàn luận ......................81

3.2.1 Tính phù hợp của phương pháp nghiên cứu .............................................81

3.2.2 Thu thập dữ liệu và quy trình nghiên cứu................................................ 83

3.2.3 Phân tích kết quả nghiên cứu tình huống và bàn luận..............................86

3.2.3.1 Thực trạng chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang chuẩn

mực BCTC quốc tế tại một số doanh nghiệp Việt Nam...........................86

3.2.3.2 Chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang chuẩn mực

BCTC quốc tế tại Công ty cổ phần chứng khoán ABC............................87

3.2.3.3 Chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang chuẩn mực

BCTC quốc tế tại Ngân hàng TMCP XYZ ..............................................93

3.2.3.4 Bàn luận kết quả nghiên cứu tình huống ...............................................104

3.3 Định hướng xây dựng khung chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán

Việt Nam sang chuẩn mực BCTC quốc tế .............................................107

3.3.1 Tổng quan khung chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang

chuẩn mực BCTC quốc tế ......................................................................107

3.3.2 Quy trình chuyển đổi thủ công BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam

sang chuẩn mực BCTC quốc tế............................................................. 109

3.3.3 Quy trình chuyển đổi tự động hoá BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt Nam

sang chuẩn mực BCTC quốc tế............................................................. 109

3.4 Kết luận chương 3................................................................................ 114

CHƯƠNG 4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU, KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN

VIỆC XÁC LẬP VÀ ĐO LƯỜNG NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN

CHUYỂN ĐỔI BCTC TỪ CHUẨN MỰC KẾ TOÁN VIỆT NAM SANG

CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH QUỐC TẾ

4.1 Phương pháp phỏng vấn sâu chuyên gia, kết quả và bàn luận ..............115

4.1.1 Tính phù hợp của phương pháp nghiên cứu ..............................................115

4.1.2 Mô hình nghiên cứu dự kiến, xây dựng các giả thuyết nghiên cứu ..........116

4.1.2.1 Mô hình nghiên cứu dự kiến ......................................................................116

4.1.2.2 Xây dựng các giả thuyết nghiên cứu..........................................................117

4.1.3 Phỏng vấn sâu chuyên gia, kết quả và bàn luận........................................ 123

4.1.3.1 Quy trình phỏng vấn sâu chuyên gia .........................................................123

4.1.3.2 Kết quả phỏng vấn sâu với chuyên gia và bàn luận ..................................125

4.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng, kết quả và bàn luận ....................126

4.2.1 Tính phù hợp của phương pháp nghiên cứu ..............................................126

4.2.2 Quy trình nghiên cứu .................................................................................126

4.2.3 Phân tích và bàn luận kết quả nghiên cứu định lượng ..............................135

4.2.3.1 Kết quả giai đoạn nghiên cứu thử nghiệm ...............................................135

4.2.3.2 Kết quả giai đoạn nghiên cứu chính thức .................................................136

4.2.3.2.1 Mô tả dữ liệu nghiên cứu ........................................................................136

4.2.3.2.2 Kiểm định mức độ tin cậy các biến trong tập dữ liệu mẫu ......................137

4.2.3.2.3 Phân tích nhân tố khám phá .....................................................................139

4.2.3.2.4 Phân tích hồi quy tuyến tính ....................................................................146

4.2.4 Bàn luận kết quả nghiên cứu định lượng ...................................................150

4.2.4.1 Kết quả của phân tích nhân tố khám phá ...................................................150

4.2.4.2 Kết quả của phân tích hồi quy tuyến tính ...................................................150

4.2.4.3 Đánh giá kết quả khảo sát về giá trị trung bình của các nhân tố.................152

4.3 Kết luận chương 4 ...............................................................................158

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

5.1 Kết luận ......................................................................................................160

5.1.1. Định hướng xây dựng khung chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán Việt

Nam sang chuẩn mực BCTC quốc tế.........................................................160

5.1.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực kế toán

Việt Nam sang chuẩn mực BCTC quốc tế.................................................161

5.2 Kiến nghị....................................................................................................163

5.2.1 Liên quan đến định hướng xây dựng khung chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực

kế toán Việt Nam sang chuẩn mực BCTC quốc tế .................................................164

5.2.2 Liên quan đến những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi BCTC từ chuẩn mực

kế toán Việt Nam sang chuẩn mực BCTC quốc tế .................................................165

5.2.2.1 Nhân tố Hội nhập kinh tế ............................................................................166

5.2.2.2 Nhân tố Trình độ chuyên môn người làm kế toán ......................................166

5.2.2.3 Nhân tố Hệ thống pháp luật ........................................................................169

5.2.2.4 Nhân tố Hỗ trợ nhà quản trị ........................................................................172

5.2.2.5Nhân tố Môi trường văn hoá........................................................................173

5.3 Ý nghĩa và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................174

5.3.1 Ý nghĩa kết quả nghiên cứu .........................................................................174

5.3.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo.......................................................................175

KẾT LUẬN CHUNG..............................................................................................176

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG

BỐ ...........................................................................................................................178

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................179

CÁC PHỤ LỤC ......................................................................................................195

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Phần Tiếng Việt

BCTC : Báo cáo tài chính

BCĐKT : Bảng cân đối kế toán

BCKQHĐKD : Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh

BCLCTT : Báo cáo lưu chuyển tiền tệ

BCTĐNVCSH : Báo cáo thay đổi nguồn vốn chủ sở hữu

BCTHTC : Báo cáo tình hình tài chính

BTC : Bộ tài chính

CNTT : Công nghệ thông tin

CMKT : Chuẩn mực kế toán

CTCK : Công ty chứng khoán

CTNY : Công ty niêm yết

HĐQT : Hội đồng quản trị

NĐT : Nhà đầu tư

QTCT : Quản trị công ty

SGDCK : Sở giao dịch chứng khoán

TCTD : Tổ chức tín dụng

TMBCTC : Thuyết minh BCTC

TMCP : Thương mại cổ phần

TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh

TSTC : Tài sản tài chính

TTCK : Thị trường chứng khoán

VCSH : Vốn chủ sở hữu

UBCKNN : Ủy ban chứng khoán nhà nước

Phần Tiếng Nước Ngoài

ACCA : Association of Charter Certified Accountant

: Kế toán công chứng Anh quốc

EU : European Union

Liên minh Châu Âu

FASB : Financial Accounting Standards Board

Hội đồng chuẩn mực kế toán tài chính

GAAP : Generally Accepted Accounting Principles

Các nguyên tắc kế toán được thừa nhận rộng rãi

IAS : International Accounting Standard

Chuẩn mực kế toán quốc tế

IASB : International Accounting Standard Board

Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế

IASC : International Accounting Standard Committee

Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế

IASC Foundation : International Accounting Standard Committee

Foundation

Tổ chức ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế

IFAC : International Federation of accountant

Liên đoàn kế toán quốc tế

IFRS : International Financial Reporting Standard

Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế

IOSCO : International Organization of Securities Commissions

Tổ chức quốc tế của ủy ban chứng khoán

P&L : Profit & loss

Lãi & lỗ

P&D : Presentation & disclosure

Trình bày & công bố

SEC : Securities and Exchange Commission

Ủy ban chứng khoán của Hoa Kỳ

TPB : Theory of planned behavior

Thuyết hành vi dự định

TRA : Theory of reasoned action

Thuyết hành động hợp lý

VAS : Vietnamese Accounting Standard

Chuẩn mực kế toán Việt nam

WTO : World Trade Organization

Tổ chức thương mại thế giới

DANH MỤC CÁC BẢNG

BẢNG TÊN GỌI TRANG

Bảng 2.1

Tổng hợp mối quan hệ các nhân tố ảnh hưởng đến

chuyển đổi BCTC sang IFRS từ cơ sở lý thuyết 71

Bảng 4.1

Cấp độ các thang đo được sử dụng nghiên cứu định

lượng

127

Bảng 4.2

Tổng hợp kết quả hệ số Cronbach Alpha và hệ số tương

quan biến tổng kiểm định độ tin cậy của các biến độc lập 137

Bảng 4.3 Kiểm định KMO và Bartlett 140

Bảng 4.4 Bảng tổng hợp phương sai tích luỹ 141

Bảng 4.5 Bảng ma trận sau khi xoay 145

Bảng 4.6 Ma trận hệ số tương quan giữa các biến 147

Bảng 4.7 Hệ số trong phương trình hồi quy tuyến tính 149

Bảng 4.8

Kết quả hồi quy tuyến tính thể hiện tác động của các

nhân tố đến chuyển đổi BCTC từ VAS sang IFRS 152

Bảng 4.9

Phân tích giá trị trung bình của các quan sát thuộc biến

Hội nhập kinh tế 425

Bảng 4.10

Phân tích giá trị trung bình các quan sát thuộc biến Trình

độ chuyên môn người làm kế toán 427

Bảng 4.11

Phân tích giá trị trung bình các quan sát thuộc biến Hệ

thống pháp luật 429

Bảng 4.12

Phân tích giá trị trung bình các quan sát thuộc biến Hỗ

trợ của nhà quản trị 431

Bảng 4.13

Phân tích giá trị trung bình các yếu tố thuộc biến Môi

trường văn hóa 433