chuyen de ngien cuu kinh te tu nhanSo 8 (20).pdf

1

Chuyªn ® Ò nghiªn cøu kinh tÕ tö nh© n

Sè 8

®éng lùc t¨ng trÖ ëng chÖ a ®ñ

lín cña viÖt nam:

KÕt qu¶ ®iÒu tra 95 doanh nghiÖp s¶n xuÊt tö

nh©n cã qui m« lín t¹i ViÖt Nam

Leila Webster

Vµ

Markus Taussig

Th¸ng 6 n¨m 1999

2

3

Lêi c¸m ¬n

§ Ó hoµn thµnh b¸o c¸o nµy, c¸c t¸c gi¶ ®· dùa nhiÒu vµo sù gióp ®ì cña rÊt nhiÒu

ngö êi, ®Æc biÖt lµ c¸c gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp ®ö îc ®iÒu tra - nh÷ng ngö êi ®· ®ång

ý tham gia pháng vÊn. Chóng t«i sÏ kh«ng thÓ hoµn thµnh ®ö îc b¸o c¸o nµy nÕu kh«ng

cã sù cëi më cña c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp tµi ba nµy, nh÷ng ngö êi ®· giµnh thêi

gian quÝ b¸u cña m×nh ®Ó chia sÎ víi chóng t«i c©u chuyÖn kinh doanh cña hä.

C¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o xin c¸m ¬n c« Nghiª m Kh¸nh HiÒn vµ c« § µo thÞ Liª n, hai c¸n bé

cña MPDF ®· giµnh nhiÒu thêi gian nãi chuyÖn qua ®iÖn tho¹i víi c¸c gi¸m ®èc doanh

nghiÖp, lö u t©m tíi mäi chi tiÕt cÇn thiÕt cña qu¸ tr×nh ®iÒu tra, vµ lµm viÖ c tËn t×nh

vö ît qu¸ thêi gian lµm viÖ c th«ng thö êng. Mét c«ng viÖ c rÊt quan träng lµ x©y dùng C¬

së D÷ liÖu c¸c Doanh nghiÖp cña MPDF, ®ö îc thùc hiÖn dö íi sù gi¸m s¸t cña c¸n bé

phô tr¸ch th«ng tin cña MPDF lµ c« Lª ThÞ BÝch H¹nh. Th«ng tin bæ xung thª m cña

c¸c c¸n bé ®Çu tö cña MPDF vµ cña Gi¸m ®èc Chö ¬ng tr×nh MPDF, «ng Thomas

Davenport, còng rÊt quÝ b¸u ®èi víi c«ng tr×nh nµy cña chóng t«i.

Chóng t«i còng xin c¸m ¬n anh Sam Korsmoe vµ c« Quúnh Trang Phö ¬ng NguyÔn, ®·

cïng gãp sø c víi anh Trö ¬ng Th¸i Dòng cña MPDF vµ víi c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o tham

gia thùc hiÖn pháng vÊn, còng nhö c¸c c¸n bé trî gióp pháng vÊn Phan Xu©n Khoa, Lª

Minh Dòng, NguyÔn NhËt Lam, Hoµng Huy Th«ng. C¸c c¸n bé pháng vÊn ®· ®ãng

gãp nh÷ng ý kiÕn, nhËn xÐt c¸ nh©n v« cïng quÝ b¸u, gióp chóng t«i hoµn thiÖn b¸o

c¸o nµy.

C¸c ý kiÕn ®ãng gãp ®èi víi b¶n th¶o ®Çu tiª n cña c¸c «ng L©m Hoµng Léc cña Ng©n

hµng Thö ¬ng m¹i Cæ phÇn ¸ ch©u, «ng Ari Kokko cña trö êng § ¹i häc Kinh tÕ

Stockholm, «ng Ray Mallon cña ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ Trung ö ¬ng, «ng James Riddel

cña ViÖn Ph¸t triÓn Quèc tÕ Harvard, bµ Nilgun Tas cña UNIDO vµ «ng Patrick Belser,

chuyª n gia tö vÊn cña Ng©n hµng ThÕ giíi, còng nhö cña c¸c c¸n bé pháng vÊn chÝnh,

®· ®ãng gãp rÊt nhiÒu cho b¶n b¸o c¸o nµy. Chóng t«i xin ®Æc biÖt c¸m ¬n anh DiÖp

Hoµi Nam cña c«ng ty DÞch vô V¨n phßng vµ Tö vÊn § Çu tö vµ «ng John R. Davis cña

c«ng ty White & Case ®· tö vÊn cho chóng t«i vÒ luËt ®Êt ®ai cña ViÖt Nam. C¸c t¸c

gi¶ b¸o c¸o xin hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mäi vÊn ®Ò chö a ®óng hoÆc chö a râ

trong b¶n b¸o c¸o.

Cuèi cïng, c¸c t¸c gi¶ b¸o c¸o xin c¸m ¬n Chö ¬ng tr×nh Häc bæ ng Fulbright ®· tµi trî

cho anh Markus Taussig thùc hiÖn nghiª n cø u vÒ khu vùc tö nh©n cña ViÖt Nam.

4

Giíi thiÖu

VÊn ®Ò ph¸t triÓn khu vùc tö nh©n t¹i ViÖt Nam thö êng chñ yÕu ®ö îc bµn ®Õn nhö lµ

vÊn ®Ò tö nh©n ho¸, hay theo c¸ch gäi ö a chuéng cña ngö êi ViÖt Nam lµ cæ phÇn ho¸

c¸c doanh nghiÖp nhµ nö íc. Tuy nhiª n, do cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ nö íc lµ

mét qu¸ tr×nh phø c t¹p vµ mÊt nhiÒu thêi gian, mét sè chuyª n gia quan s¸t ®· b¾t ®Çu

nhÊn m¹nh tíi tÇm quan träng cña viÖ c nu«i dö ìng c¸c c«ng ty ViÖt Nam nhö lµ mét

gi¶i ph¸p song song, nÕu kh«ng nãi lµ thay thÕ cho gi¶i ph¸p cæ phÇn ho¸, ®Ó ph¸t triÓn

khu vùc tö nh©n t¹i ViÖt Nam. § iÒu nµy ®· dÉn tíi c¸c c©u hái: hiÖn nay khu vùc tö

nh©n ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam víi mø c ®é nµo, vµ khu vùc tö nh©n nµy cÇn lµm g×

®Ó t¨ng trö ëng m¹nh. C¸c doanh nghiÖp tö nh©n hiÖn ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam ®·

®ö îc trang bÞ g× ®Ó cã thÓ ®ãng vai trß chÝnh trong sù t¨ng trö ëng cña ViÖt Nam? ViÖ c

®æ i míi chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam cÇn ®Æt ö u tiª n vµo nh÷ng chÝnh s¸ch g× ®Ó gióp Ých

®ö îc nhiÒu nhÊt cho c¸c doanh nghiÖp tö nh©n ViÖt Nam?

C«ng tr×nh nghiª n cø u nµy cho thÊy nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c nhau. Mét mÆt, sù t¨ng trö ëng

vÒ sè lö îng c¸c doanh nghiÖp tö nh©n ®· b¾t ®Çu gi¶m vµ tû träng cña khu vùc tö nh©n

trong GDP ®· b¾t ®Çu tr× trÖ. Nhö ng mÆt kh¸c, cho tíi nay khu vùc tö nh©n vÉn lµ khu

vùc t¹o ra sø c t¨ng trö ëng cao nhÊt vÒ c«ng ¨n viÖ c lµm, vµ ®iÒu nµy ph¶n ¸nh xu

hö íng cña c¸c doanh nghiÖp tö nh©n ViÖt Nam ngµy cµng dùa nhiÒu vµo ö u thÕ c¹nh

tranh cña ViÖt Nam lµ lao ®éng. § ång thêi, kÕt qu¶ nghiª n cø u còng cho thÊy râ sù

ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña khu vùc tö nh©n t¹i ViÖt Nam, hiÖn chñ yÕu tËp trung t¹i

khu vùc miÒn Nam vµ c¸c khu vùc thµnh thÞ, vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt chñ yÕu chØ

tËp trung vµo mét sè Ýt ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh.

C«ng tr×nh nghiª n cø u nµy cho thÊy mét thùc tÕ r»ng t¹i ViÖt Nam cã mét nhãm c¸c

doanh nghiÖp tö nh©n thµnh c«ng. KÕt qu¶ nghiª n cø u còng x¸c nhËn r»ng m«i trö êng

kinh doanh kh«ng thuËn lîi cña ViÖt Nam kh«ng nh÷ng chØ h¹n chÕ mµ cßn bãp mÐo

sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp tö nh©n. C¸c ö u thÕ cña doanh nghiÖp nhµ nö íc vµ

t×nh tr¹ng bÞ c« lËp ra khái c¸c thÞ trö êng toµn cÇu ®· ®Èy c¸c nhµ ®Çu tö tö nh©n t¹i

ViÖt Nam vµo t×nh thÕ ph¶i chen ch©n nhau trong mét kho¶ng kh«ng chËt hÑp - tø c lµ

phÇn lín chØ ho¹t ®éng trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ gia t¨ng tö ¬ng ®èi

thÊp. Trong bèi c¶nh nhö vËy, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp tö nh©n ViÖt Nam sÏ dÔ bÞ

t¸c ®éng khi mø c lîi nhuËn cña hä bÞ suy gi¶m nhanh vµ thÞ trö êng toµn cÇu biÕn ®éng.

B¶n b¸o c¸o nµy miª u t¶ chi tiÕt c¸c thö th¸ch mµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt lín nhÊt

cña ViÖt Nam - ®éng lùc t¨ng trö ëng hiÖn chö a ®ñ lín cña ViÖt Nam - ®ang ph¶i

®ö ¬ng ®Çu.

5

I. Môc tiªu vµ phö ¬ng ph¸p ® iÒu tra

A. Môc tiªu

1.01. C«ng tr×nh ®iÒu tra khu vùc kinh tÕ tö nh©n ViÖt Nam cña MPDF cã hai môc

tiª u chÝnh: (i) X¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng vµ c¸c vÊn ®Ò cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt tö

nh©n ë ViÖt Nam nh»m gióp hä cã ®ö îc sù hç trî h÷u hiÖu h¬n cña c¸c chÝnh s¸ch cña

chÝnh phñ, c¸c thÓ chÕ thÞ trö êng, vµ c¸c chö ¬ng tr×nh trî gióp ë cÊp ®é doanh nghiÖp;

vµ (ii) HiÓu s©u h¬n vÒ nh÷ng mÆt m¹nh vµ mÆt yÕu cña c¸c nhµ doanh nghiÖp thµnh

®¹t thuéc lµn sãng ph¸t triÓn thø nhÊt t¹i ViÖt Nam, ®Æc biÖt xem xÐt tíi viÖ c hä ®· s· n

sµng hay chö a trong vai trß ®i ®Çu trong qu¸ tr×nh t¨ng trö ëng vµ t¹o viÖ c lµm trong

nh÷ng n¨m tíi. Ngoµi ra, c«ng tr×nh ®iÒu tra nghiª n cø u nµy cßn cã thª m môc tiª u x¸c

®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu tö kh¶ thi míi cho MPDF vµ gióp cung cÊp thª m th«ng tin vÒ sø

mÖnh vµ c¸c dÞch vô cña chö ¬ng tr×nh MPDF.

B. Phö ¬ng ph¸p luËn1

1.02. C¸ch tiÕp cËn. Cuéc ®iÒu tra nµy chØ tËp trung vµo nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt

néi ®Þa, cã ®¨ng kÝ vµ ®a phÇn tö nh©n, sö dông tõ 100 lao ®éng trë lª n. H¬n n÷a, cuéc

®iÒu tra nµy chØ khoanh l¹i trong sè c¸c doanh nghiÖp ®ãng t¹i 3 tØnh phÝa B¾c lµ Hµ

Néi, H¶i Phßng vµ Th¸i B×nh, thµnh phè § µ N½ng ë miÒn Trung, vµ 3 tØnh phÝa Nam lµ

Hå ChÝ Minh, § ång Nai vµ B×nh Dö ¬ng. Cuéc ®iÒu tra dù kiÕn pháng vÊn tæ ng céng

100 doanh nghiÖp.

1.03. ViÖ c quyÕt ®Þnh chØ ®iÒu tra c¸c doanh nghiÖp tö nh©n lín, nghÜa lµ nh÷ng

doanh nghiÖp cã tõ 100 lao ®éng trë lª n, xuÊt ph¸t tõ mét sè c©n nh¾c chÝnh. Thø nhÊt,

khi xem xÐt l¹i nh÷ng cuéc ®iÒu tra khu vùc tö nh©n ®· thùc hiÖn trö íc ®©y ë ViÖt

Nam, cã thÓ thÊy r»ng hiÖn cã rÊt Ýt th«ng tin vÒ c¸c doanh nghiÖp tö nh©n lín.2 Thø

1

Nh×n chung, c¸ch tiÕp cËn, ph- ¬ng ph¸p luËn vµ c©u hái ®iÒu tra ®Òu ®-îc trùc tiÕp khai th¸c tõ nh÷ng cuéc

kh¶o s¸t t- ¬ng tù do Leila Webster tiÕn hµnh håi ®Çu thËp kØ 1990 vÒ c¸c doanh nghiÖ p s¶n xuÊt cña khu vùc t￾nh©n míi næ i ë Ba Lan, Hung-ga-ry, TiÖ p Kh¾c vµ Nga còng nh- ë Gha-na vµ Li B¨ng. T¹i b¸o c¸o nµy, chóng

t«i cã so s¸nh víi c¸c c«ng ty t- ¬ng ø ng ë § «ng ¢ u khi thÊy cÇn thiÕt.

2 Theo hiÓu biÕt cña c¸c t¸c gi¶, cho tíi nay, cuéc kh¶o s¸t toµn diÖn nhÊt vÒ c¸c c«ng ty t- nh©n ViÖt Nam ®- îc

Tr- êng Kinh tÕ Xtèc-kh«m hîp t¸c víi Bé Lao ®éng cña ViÖt Nam tiÕn hµnh n¨m 1997. Cuéc kh¶o s¸t nµy xem

xÐt cô thÓ nh÷ng c«ng ty cã d- íi 100 lao ®éng t¹i c¸c tØnh Hµ Néi, H¶i Phßng vµ Hµ T©y ë phÝa B¾c, vµ c¸c tØnh

Hå ChÝ Minh vµ Long An ë phÝa Nam (xem Maud Hemlin, Bhargavi Ramaurthy vµ Per Ronnas, Gi¶i phÉu vµ

®éng th¸i cña ngµnh s¶n xuÊt t- nh©n qui m« nhá ë ViÖt Nam", lo¹t Tµi liÖu lµm viÖc vÒ Kinh tÕ vµ Tµi chÝnh, sè

236, th¸ng N¨m 1998). C¸c cuéc kh¶o s¸t t- ¬ng tù kh¸c gåm cã: James Riedel vµ Ch- ¬ng TrÇn, "Khu vùc t￾nh©n ®ang næ i lª n vµ c«ng cuéc c«ng nghiÖ p hãa ë ViÖt Nam", th¸ng T- 1997; Masahiko Ebashi vµ nh÷ng ng- êi

kh¸c, "ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖ p võa vµ nhá vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p hç trî ë ViÖt Nam", th¸ng

T¸m 1997; Ph¹m Gia H¶i (biª n tËp), "184 doanh nghiÖ p võa vµ nhá ®- îc kh¶o s¸t ë ViÖt Nam: B¸o c¸o ®¸nh gi¸

vµ ph©n tÝch", Hµ Néi: GTZ/VICOOPSME, th¸ng Ba 1996. Phßng Th- ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ p ViÖt Nam còng

®· tiÕn hµnh nhiÒu cuéc kh¶o s¸t vÒ kh¸ ®«ng c¸c c«ng ty t- nh©n, nh- ng míi chØ c«ng bè mét Ýt kÕt qu¶ ph©n

tÝch cô thÓ vÒ khu vùc t- nh©n.

6

hai, nÕu suy ngÉm kÜ chóng ta sÏ thÊy râ h¬n nh÷ng ö u thÕ cña viÖ c xem xÐt nh÷ng

doanh nghiÖp thµnh ®¹t nhÊt ë ViÖt Nam so víi viÖ c xem xÐt ®¬n thuÇn mäi doanh

nghiÖp tö nh©n ViÖt Nam: cô thÓ, nhãm c¸c doanh nghiÖp thµnh c«ng nµy sÏ gióp

chóng ta hiÓu râ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiª n quyÕt ®Ó mét doanh nghiÖp cã thÓ thµnh c«ng

trong m«i trö êng kinh tÕ hiÖn nay cña ViÖt Nam. C¸c t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nghiª n cø u

nµy còng muèn biÕt râ h¬n vÞ thÕ cña c¸c doanh nghiÖp thµnh c«ng thuéc lµn sãng thø

nhÊt nµy vµ hiÖn c¸c doanh nghiÖp nµy ®· ®ö îc chuÈn bÞ nhö thÕ nµo ®Ó cã thÓ trë

thµnh nÒn t¶ng cho mét khu vùc tö nh©n bÒn v÷ng t¹i ViÖt Nam. Thø ba, x©y dùng mét

c¬ së d÷ liÖu gÇn nhö hoµn chØnh vÒ céng ®ång doanh nghiÖp tö nh©n qui m« lín sÏ

gióp chóng ta cã thÓ chän ra mét mÉu bÊt k×, trong khi ®ã, nÕu kh¶o s¸t toµn bé khu

vùc doanh nghiÖp tö nh©n th× l¹i kh«ng thÓ thùc hiÖn ®ö îc viÖ c nµy. Vµ thø tö , MPDF

chñ yÕu quan t©m tíi nh÷ng doanh nghiÖp tö nh©n võa vµ lín, vµ viÖ c tËp trung vµo c¸c

®èi tö îng tö ¬ng tù nhö vËy sÏ lµm cho c«ng tr×nh nghiª n cø u nµy cã gi¸ trÞ h÷u Ých trùc

tiÕp cho MPDF.

1.04. Lý gi¶i cña viÖ c giíi h¹n cuéc ®iÒu tra nµy vµo nh÷ng doanh nghiÖp ®· ®¨ng kÝ

lµ: râ rµng sù t¨ng trö ëng kinh tÕ nhanh chãng vµ bÒn v÷ng ë ViÖt Nam ph¶i dùa chñ

yÕu vµo sù t¨ng trö ëng cña c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp nhÑ cã

sö dông nhiÒu lao ®éng. Nhö ®· thÊy râ t¹i nhiÒu nö íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c khu vùc

kinh tÕ kh«ng chÝnh thø c (kh«ng ®¨ng ký) chÝnh lµ nguån t¹o thu nhËp v« gi¸, nhÊt lµ

®èi víi bé phËn d©n chóng cã thu nhËp thÊp vµ khã kh¨n. Vµ trª n thùc tÕ cã mét tû lÖ

nhÊt ®Þnh c¸c doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu sù nghiÖp cña m×nh víi tö c¸ch nh÷ng doanh

nghiÖp kh«ng chÝnh thø c. § ång thêi, chóng ta còng cÇn nhËn thø c râ nh÷ng h¹n chÕ

cña khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thø c trong viÖ c ®ãng gãp vµo t¨ng trö ëng, cô thÓ lµ:

nh×n chung c¸c doanh nghiÖp nµy chö a ®¹t hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt hµng hãa do

qui m« nhá, vµ Ýt khi trë thµnh nguån cung cÊp c«ng ¨n viÖ c lµm chñ yÕu do rÊt Ýt

doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng t¨ng trö ëng lín tíi mø c cã thÓ thuª vµ tr¶ lö ¬ng cho thËm

chÝ chØ mét lao ®éng. C¸c doanh nghiÖp nhµ nö íc ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc chiÕm lÜnh

khu vùc s¶n xuÊt, nhö ng nh×n chung kh«ng thÓ coi c¸c doanh nghiÖp nµy lµ ®èi tö îng

tiª n phong ®i ®Çu cña qóa tr×nh t¨ng trö ëng kinh tÕ trong tö ¬ng lai v× nhiÒu nguyª n

nh©n liª n quan tíi tÝnh hiÖu qu¶ mµ chóng ta ®· biÕt râ.

1.05. Cuéc ®iÒu tra nµy chØ tËp trung vµo c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt v× mét lÝ do ®¬n

gi¶n lµ: nh×n chung, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt lµ c¸c doanh nghiÖp ®· ®Çu tö nhiÒu

vèn nhÊt, vµ do vËy sÏ chÞu nhiÒu rñi ro nhÊt trong qu¸ tr×nh t¨ng trö ëng.3 H¬n n÷a,

hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ë ViÖt Nam ®Òu tham gia vµo c¸c ngµnh sö dông

nhiÒu lao ®éng, phï hîp víi thÕ m¹nh so s¸nh cña ViÖt Nam vÒ lao ®éng, vµ nh÷ng

doanh nghiÖp nµy cã lîi thÕ nhiÒu nhÊt trong viÖ c tiÕp tôc thu hót thª m lao ®éng trong

thêi gian tíi. Vµ, Ýt ai nghi ngê vÒ viÖ c con ®ö êng t¨ng trö ëng cña ViÖt Nam ph¶i dùa

3

Chóng ta sÏ cÇn ph¶i xem xÐt sím ®Õn sù t¨ng tr- ëng cña c¸c ngµnh dÞch vô ë ViÖt Nam.

7

nhiÒu vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, nhÊt lµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ sö

dông nhiÒu lao ®éng.

1.06. Cã hai yÕu tè dÉn tíi quyÕt ®Þnh giíi h¹n tiÕn hµnh cuéc ®iÒu tra nµy t¹i 7 ®Þa

phö ¬ng nª u trª n. Thø nhÊt, c¸c sè liÖu thèng kª cÊp tØnh do Tæ ng côc Thèng kª cña

ViÖt Nam cung cÊp cho thÊy hÇu nhö 3/4 c¸c doanh nghiÖp lín ®Òu ho¹t ®éng t¹i 7 ®Þa

phö ¬ng nµy, vµ nhö vËy sù thiª n lÖ ch do sù lùa chän tiª u ®iÓm vÒ ®Þa lÝ nµy sÏ kh«ng

lín.4

Thø hai, sÏ khã kh¶ thi nÕu chóng ta muèn tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra trª n qui

m« toµn quèc t¹i mét nö íc cã diÖn tÝch nhö ViÖt Nam.

1.07. Tæng mÉ u c¸c doanh nghiÖp dù kiÕn ®iÒu tra. Bö íc ®Çu tiª n ®Ó thùc hiÖn cuéc

®iÒu tra nµy lµ x©y dùng mét C¬ së D÷ liÖu c¸c Doanh nghiÖp ®a phÇn tö nh©n cña ViÖt

Nam cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lª n, bëi lÏ cho tíi nay t¹i ViÖt Nam chö a cã mét

danh s¸ch ®ö îc coi lµ ®Çy ®ñ vÒ c¸c doanh nghiÖp nµy. C¬ së D÷ liÖu nµy ®ö îc x©y

dùng b»ng c¸ch kÕt hîp c¸c danh s¸ch doanh nghiÖp lÊy tõ nhiÒu nguån, trong ®ã cã:

· C¸c c¬ quan thèng kª , së lao ®éng, côc thuÕ, vµ së kÕ ho¹ch-®Çu tö cña c¸c

®Þa phö ¬ng;

· C¸c c¬ quan bö u ®iÖn ®Þa phö ¬ng;

· C¸c c¬ së d÷ liÖu trª n CD-ROM cña Bé V¨n hãa-Th«ng tin vµ Phßng Thö ¬ng

m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam;

· Tæ ng Liª n ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam;

· C¸c danh b¹ doanh nghiÖp ®· ®ö îc xuÊt b¶n.

1.08. MPDF thuª hai c«ng ty tö vÊn ®Õn c¸c tØnh cã ®«ng doanh nghiÖp tö nh©n nhÊt

vµ lËp danh b¹ tÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp ®ñ tiª u chuÈn ®iÒu tra mµ hä cã thÓ

53

6

6

7

9

12

28

41

46

249

0 50 100 150 200 250

Nam §Þnh

B×nh §Þnh

Th¸i B×nh

§µ N½ng

H¶i Phßng

§ång Nai

Hµ Néi

B×nh D- ¬ng

Hå ChÝ Minh

(Sè doanh nghiÖp)

H×nh1.1: C¬ së D÷ liÖu cña MPDF vÒ c¸c Doanh nghiÖp S¶n xuÊt cã

Qui m« lín, ph© n theo ® Þa danh ( 457 doanh nghiÖp)

C¸c ®Þa

ph- ¬ng kh¸c

8

* C¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín ®Þnh nghÜa ë ®©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp ®a phÇ n tö nh©n vµ ®a phÇ n ViÖt

Nam, cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn.

t×m ®ö îc. Nh÷ng danh s¸ch míi nµy sau ®ã ®ö îc kÕt hîp víi c¸c danh b¹ doanh nghiÖp

®· cã, vµ lo¹i bá nh÷ng phÇn trïng nhau. Nh©n viª n cña MPDF gäi ®iÖn tho¹i cho tõng

doanh nghiÖp cã tª n trong C¬ së D÷ liÖu míi lËp ®Ó ®¶m b¶o sù chÝnh x¸c cña c¸c

th«ng tin c¬ b¶n.5

1.09. C¬ së D÷ liÖu hoµn chØnh cña MPDF vÒ c¸c doanh nghiÖp tö nh©n cã ®¨ng kÝ vµ

cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lª n bao gåm 682 doanh nghiÖp, trong ®ã 457 doanh

nghiÖp (67%) lµ c¸c c¬ së s¶n xuÊt.6

Con sè c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 300 lao

®éng trë lª n lµ 198, trong ®ã 152 lµ c¬ së s¶n xuÊt.7

Nhö vËy, c¸c con sè nµy cho thÊy

100 doanh nghiÖp mµ MPDF dù kiÕn chän mÉu ®· ®¹i diÖn cho 20% tæ ng sè c¸c

doanh nghiÖp s¶n xuÊt tö nh©n cì lín cña ViÖt Nam.

* C¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín ®Þnh nghÜa ë ®©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp ®a phÇ n tö nh©n vµ ®a phÇ n ViÖt

Nam, cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lªn.

1.10. Chän mÉ u. C¸c doanh nghiÖp ®iÒu tra ®ö îc chän tõ tæ ng mÉu c¸c doanh nghiÖp

s¶n xuÊt (nhö nª u trª n) t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, § ång Nai vµ B×nh Dö ¬ng ë phÝa

4

ViÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu cña Tæ ng côc Thèng kª cho thÊy r»ng ®Õn cuèi n¨m 1998, 7 tØnh nµy chiÕm 73%

tæ ng sè c¸c doanh nghiÖ p s¶n xuÊt t- nh©n cã sö dông tõ 100 lao ®éng trë lª n.

5

Chóng t«i ph¸t hiÖn ra r»ng tØ lÖ lçi th«ng tin trong c¸c c¬ së d÷ liÖu hiÖn cã rÊt cao, hÇu hÕt lµ th«ng tin l¹c

hËu.

6

So s¸nh víi c¸c sè liÖu chÝnh thø c cña chÝnh phñ th× thÊy c¬ së d÷ liÖu cña MPDF nh×n chung lµ hoµn chØnh. Sè

liÖu cña Tæ ng côc Thèng kª cho thÊy trª n toµn quèc cã tæ ng sè 622 c«ng ty t- nh©n cã sö dông tõ 100 lao ®éng

trë lª n, trong ®ã 465 lµ c¸c c¬ së s¶n xuÊt.

7

Sè liÖu cña Tæ ng côc Thèng kª lµ: cã tæ ng sè 190 c«ng ty t- nh©n cã sö dông tõ 300 lao ®éng trë lª n.

49

9

9

22

34

39

65

71

159

0 20 40 60 80 100 120 140 160

C¸c s¶n phÈm kh¸c

Ho¸ chÊt

Kim lo¹i c¬ b¶n

Cao su vµ chÊt dÎo

Da

C¸c s¶n phÈm phi kim lo¹i kh¸c

Gç

Thùc phÈm & Gi¶i kh¸t

DÖt vµ May

H×nh 1.2: C¬ së D÷ liÖu cña MPDF vÒ c¸c Doanh nghiÖp S¶n xuÊt cã

Qui m« lín, ph© n theo Ngµnh (457 doanh nghiÖp)

9

H×nh 1.3: Ph© n bè mÉu ® iÒu tra theo khu vùc

§ i ® Þa lý

Th¸i B×nh

5%

Hµ Néi

23%

§µ N½ng

§ång Nai 3%

14%

B×nh D- ¬ng

14%

T.p Hå ChÝ Minh

35%

H¶i Phßng

6%

Nam; § µ N½ng ë miÒn Trung; vµ Hµ Néi, H¶i Phßng vµ Th¸i B×nh ë phÝa B¾c. Sè lö îng

c¸c doanh nghiÖp ®ö îc

lùa chän tõ khu vùc

phÝa B¾c vµ miÒn

Trung nhiÒu h¬n so víi

tû träng cña c¸c doanh

nghiÖp thuéc hai khu

vùc nµy trong tæ ng

mÉu c¸c doanh nghiÖp,

v× nÕu chän qu¸ nhiÒu

doanh nghiÖp ®ãng

trª n ®Þa bµn thµnh phè

Hå ChÝ Minh sÏ dÔ t¹o

Ên tö îng r»ng hÇu hÕt

c¸c doanh nghiÖp ®Òu

tËp trung ë ®ã, vµ nhö

vËy sÏ Ýt cã ®iÒu kiÖn ®Ó so s¸nh c¸c doanh nghiÖp theo tõng khu vùc. MÉu ®iÒu tra cßn

®ö îc chia nh¸nh theo qui m« doanh nghiÖp, nh»m cã thÓ so s¸nh mét sè lö îng tö ¬ng

®ö ¬ng c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 100 ®Õn 299 lao ®éng víi c¸c doanh nghiÖp cã

sö dông tõ 300 lao ®éng trë lª n.

1.11. Ban ®Çu, 144 doanh nghiÖp ®ö îc lùa chän mét c¸ch ngÉu nhiª n: miÒn Nam cã

45 doanh nghiÖp cã 100-299 lao ®éng, 45 doanh nghiÖp cã tõ 300 lao ®éng trë lª n;

miÒn Trung, cã 7 doanh nghiÖp cã 100-299 lao ®éng, 1 doanh nghiÖp cã tõ 300 lao

®éng trë lª n;8

vµ miÒn B¾c cã 25 doanh nghiÖp cã 100-299 lao ®éng, vµ 19 doanh

nghiÖp cã tõ 300 lao ®éng trë lª n.9

MPDF ®· göi cho gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp ®ö îc

lùa chän thö do Gi¸m ®èc chö ¬ng tr×nh MPDF ký, ®Ò nghÞ hä tham gia cuéc ®iÒu tra,

gi¶i thÝch sø mÖnh vµ nh÷ng dÞch vô cña MPDF, vµ hø a sÏ göi cho hä b¶n b¸o c¸o cuèi

cïng. Bø c thö nµy ®ö îc göi kÌm theo mét phong b× cã d¸n tem, ghi s½n ®Þa chØ vµ

phiÕu tr¶ lêi, trong ®ã cã yª u cÇu hä x¸c nhËn nh÷ng d÷ liÖu c¬ b¶n vÒ doanh nghiÖp

cña m×nh vµ cho biÕt hä cã thÓ tham gia vµo cuéc ®iÒu tra hay kh«ng. Mét tuÇn sau ®ã,

nh©n viª n cña MPDF gäi ®iÖn tho¹i tíi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ®ö îc lùa chän nµy.

1.12. Khi biÕt râ r»ng nhãm 144 doanh nghiÖp ®ö îc lùa chän tõ ®Çu nµy sÏ kh«ng ®¸p

ø ng ®ö îc môc tiª u lùa chän 100 doanh nghiÖp mÉu cña MPDF, kho¶ng 100 doanh

nghiÖp n÷a ®· ®ö îc chän thª m mét c¸ch ngÉu nhiª n tõ C¬ së D÷ liÖu vµ ®ö îc c¸c c¸n

bé cña MPDF liª n hÖ b»ng c¸ch kÕt hîp c¶ göi thö , fax vµ gäi ®iÖn tho¹i. Cuèi cïng,

MPDF ®· liª n hÖ víi gÇn 250 doanh nghiÖp, tö ¬ng ®ö ¬ng víi kho¶ng 2/3 tæ ng sè

doanh nghiÖp cïng lo¹i ë c¸c tØnh ®ö îc chän.

8

8 c«ng ty nµy lµ toµn bé c¸c doanh nghiÖ p s¶n xuÊt t- nh©n cì lín cña § µ N½ng.

9

19 c«ng ty cã tõ 300 lao ®éng trë lª n nµy chÝnh lµ toµn bé c¸c c«ng ty thuéc lo¹i nµy ë Hµ Néi, H¶i Phßng vµ

Th¸i B×nh.

10

1.13. § iÒu quan träng trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra lµ ph¶i lu«n lö u ý tíi nh÷ng doanh

nghiÖp kh«ng n»m trong mÉu ®iÒu tra còng nhö nh÷ng t¸c ®éng cã thÓ cã ®èi víi

nh÷ng kÕt qu¶ vµ kÕt luËn cña viÖ c ®iÒu tra do viÖ c lo¹i c¸c doanh nghiÖp ®ã ra khái

mÉu ®iÒu tra. Thø nhÊt, viÖ c lo¹i trõ tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp cã dö íi 100 lao ®éng cã

nghÜa lµ mét sè doanh nghiÖp sö dông nhiÒu vèn vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng cã doanh thu

kh¸ lín ®· bÞ lo¹i trõ khái mÉu ®iÒu tra. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp lín t¹i nh÷ng tØnh

ngoµi nh÷ng tØnh tiÕn hµnh ®iÒu tra còng kh«ng ®ö îc tÝnh ®Õn. Nh÷ng doanh nghiÖp

lín kh¸c cã thÓ còng ®· bÞ lo¹i ra khái mÉu ®iÒu tra cßn bao gåm nh÷ng doanh nghiÖp

cã dö íi 100 lao ®éng chÝnh thø c nhö ng cã nhiÒu lao ®éng kh«ng chuyª n (part-time)

vµ/hoÆc lao ®éng theo mïa vô. Thø hai, nh÷ng doanh nghiÖp tõ chèi tham gia ®iÒu tra

cã thÓ lµ nh÷ng doanh nghiÖp sî h· i, nghi ngê hoÆc tù tin h¬n nh÷ng doanh nghiÖp

kh¸c. Thø ba, viÖ c chØ chän mÉu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®· cã ®¨ng kÝ còng lo¹i trõ

nh÷ng doanh nghiÖp chö a ®¨ng kÝ, vµ mét sè ngö êi cã thÓ lËp luËn r»ng c¸c doanh

nghiÖp chØ ®i ®¨ng kÝ khi hä muèn xin vay vèn, xin xuÊt khÈu, vµ xin giÊy tê liª n quan

tíi quyÒn sö dông ®Êt. Trong chõng mùc lËp luËn nµy lµ ®óng th× mét sè doanh nghiÖp

lín nhö ng chö a ®¨ng kÝ cã thÓ ®· bÞ lo¹i trõ. Vµ, tÊt nhiª n, rÊt nhiÒu doanh nghiÖp nhµ

nö íc nhá h¬n, trong thùc tÕ vËn hµnh rÊt gièng nhö c¸c doanh nghiÖp tö nh©n xÐt tõ

gãc ®é ®Þnh nghÜa mµ nãi, ®· kh«ng cã mÆt trong mÉu ®iÒu tra nµy.

1.14. MÉu ®iÒu tra cuèi cïng gåm cã 95 doanh nghiÖp, trong ®ã cã 5 doanh nghiÖp

chö a ®ñ sè lao ®éng tèi

thiÓu lµ 100 ngö êi.10

MÉu nµy gåm 59 doanh

nghiÖp ë phÝa Nam vµ

33 doanh nghiÖp ë phÝa

B¾c. ViÖ c chØ cã 3

doanh nghiÖp ë miÒn

Trung kh«ng cho phÐp

chóng t«i rót ra ®ö îc

nhiÒu kÕt luËn vÒ khu

vùc tö nh©n ë miÒn

Trung. ViÖ c ph©n mÉu

®iÒu tra theo qui m«

doanh nghiÖp ®¹t kÕt

qu¶ tèt h¬n, vµ mÉu ®iÒu tra cuèi cïng gåm cã 5 doanh nghiÖp cã sè lao ®éng thÊp h¬n

100 mét chót, 39 doanh nghiÖp cã 100-299 lao ®éng, vµ 51 doanh nghiÖp cã 300 lao

®éng trë lª n.11 Nhãm mÉu ®iÒu tra cuèi cïng bao gåm 32 doanh nghiÖp dÖt may, ph¶n

10 Trª n thùc tÕ, c¸c c¸n bé pháng vÊn ®· tíi gÆp 105 doanh nghiÖp, trong ®ã cã 10 doanh nghiÖ p kh«ng ®¸p ø ng

®- îc c¸c tiª u chÝ cña cuéc ®iÒu tra.

11 C¸c nh©n viª n tham gia ®iÒu tra cho biÕt nh×n chung nh÷ng doanh nghiÖ p lín h¬n tá ra Ýt lo ng¹i h¬n c¸c doanh

nghiÖ p nhá trong viÖc tham gia vµo cuéc kh¶o s¸t.

H×nh 1.4: Ph© n bæ mÉu ® iÒu tra theo Qui m«

doanh nghiÖp

Ýt h¬n 300 lao ®éng

50%

500 lao ®éng trë lª n

29%

300 – 499 lao ®éng

21%

11

34%

12% 12% 10%

8% 7%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

May D a TP & G.kh¸t Phi kim khÝ

chñ yÕu lµ gèm

G ç § å gç

H ×nh 1.5: P h© n bè M Éu ® iÒu tra theo Ngµnh

¸nh mét c¸ch chÝnh x¸c sè lö îng ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh nµy trong

tæ ng sè c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt lín.

1.15. Thùc hiÖn. Tõ 1 th¸ng Giª ng ®Õn 6 th¸ng Hai 1999, c¸c nhãm c¸n bé ®iÒu tra ®·

pháng vÊn 95 doanh nghiÖp mÉu. Mçi nhãm c¸n bé pháng vÊn gåm 2 ngö êi, mét

ngö êi ViÖt Nam vµ mét nö íc ngoµi, tÊt c¶ 8 ngö êi ®Òu cã tr×nh ®é tiÕng ViÖt tèt. C¸c

cuéc pháng vÊn kÐo dµi trung b×nh tõ 2 ®Õn 3 giê, sau ®ã lµ ®i th¨m nhµ m¸y nÕu cã

thÓ.

12

1.16. Sö lý d÷ liÖu. C¸c c¸n bé sö lý d÷ liÖu ®· sö dông phÇn mÒm thèng kª ®Ó tÝnh

to¸n c¸c gi¸ trÞ trung b×nh, trung b×nh céng, vµ gi¶i biÕn thiª n cña c¸c biÕn sè vµ tÇn sè

cña c¸c biÕn sè riª ng lÎ. C¸c c©u hái ngá, mang tÝnh chÊt ®Þnh lö îng còng ®ö îc sö lÝ vµ

ph©n lo¹i b»ng phÇn mÒm sö lÝ v¨n b¶n.

1.17. Sau ®ã, c¸c t¸c gi¶ cña b¸o c¸o nµy ®· tiÕn hµnh mét lo¹t phÐp "ph©n tÝch nhá"

®Ó x¸c ®Þnh c¸c xu hö íng d÷ liÖu. Cô thÓ, viÖ c ph©n tÝch nµy nh»m t×m lêi gi¶i cho 2

c©u hái cã liª n quan: thø nhÊt, nhãm gi¸m ®èc vµ doanh nghiÖp nµo ®ö îc tiÕp cËn

nhiÒu h¬n víi c¸c nguån lùc, nhÊt lµ nh÷ng nguån lùc do chÝnh phñ ph©n phèi, vµ thø

hai, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c nhãm nµy kh¸c nhau ra sao. ChÝn biÕn sè ®· ®ö îc lùa

chän nh»m x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån lùc vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh

nghiÖp. B¶y biÕn sè trong sè nµy lµ: ®Þa ®iÓm, ngµnh ho¹t ®éng, qui m« doanh nghiÖp,

tuæ i cña doanh nghiÖp, kª nh xuÊt khÈu chñ yÕu, n¬i sinh cña gi¸m ®èc, vµ n¬i lµm viÖ c

cña gi¸m ®èc trö íc khi chuyÓn vÒ doanh nghiÖp. Hai biÕn sè ®éc lËp bæ sung ®ö îc x¸c

lËp trª n c¬ së sö dông c¸c chïm c©u tr¶ lêi. BiÕn sè ®éc lËp thø nhÊt lµ: "quan hÖ " cña

gi¸m ®èc, theo ®ã, nh÷ng gi¸m ®èc nµo ®¸p ø ng ®ö îc tõ 4 trë lª n trong tæ ng sè 6 ®Æc

®iÓm liª n quan tíi viÖ c ®ö îc ö u tiª n tiÕp cËn víi nh÷ng ö u ®· i cña nhµ nö íc th× ®ö îc

12 § a sè c¸c cuéc pháng vÊn ®- îc tiÕn hµnh víi ng- êi chñ së h÷u chÝnh/gi¸m ®èc cña tõng c«ng ty. Trong mét

vµi tr- êng hîp, ®èi t- îng pháng vÊn lµ c¸n bé qu¶n lÝ cña doanh nghiÖ p hiÓu biÕt rÊt râ vÒ doanh nghiÖ p còng

nh- vÒ ng- êi chñ së h÷u - ®©y lµ nh÷ng ng- êi th- êng cã quan hÖ hä hµng víi gi¸m ®èc/chñ doanh nghiÖ p.

12

gäi lµ "cã quan hÖ ", cßn nh÷ng ngö êi kh¸c th× ®ö îc gäi lµ "sè cßn l¹i".13 BiÕn sè ®éc

lËp thø hai ph©n lo¹i c¸c doanh nghiÖp thµnh c¸c doanh nghiÖp "thµnh c«ng", doanh

nghiÖp "kh«ng thµnh c«ng" vµ "sè cßn l¹i" trª n c¬ së ph©n tÝch xu hö íng biÕn ®éng

cña doanh sè b¸n hµng vµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp.14

C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch quan

träng nhÊt ®ö îc tr×nh bµy trong c¸c môc "Ph©n TÝch Nhá" t¹i c¸c chö ¬ng III vµ IV,

®ång thêi nh÷ng chi tiÕt ph©n tÝch nhá h¬n ®ö îc ®Ò cËp r¶i r¸c t¹i c¸c chö ¬ng môc

thÝch hîp trong b¸o c¸o nµy.

13 § Ó ®- îc ph©n lo¹i lµ "cã quan hÖ ", mét gi¸m ®èc ph¶i ®¸p ø ng tõ 4 trë lª n trong sè 6 ®iÒu kiÖn sau: lµ ®¶ng

viª n § ¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, lµm viÖc trong c¬ quan nhµ n- íc (trõ tr- êng hîp lµm viÖ c cho chÝnh quyÒn miÒn

Nam thêi tr- íc 1975), phôc vô trong qu©n ®éi tõ 2 n¨m trë lª n, c«ng t¸c hoÆc häc tËp ë n- íc ngoµi tr- íc n¨m

1991, lµm viÖc cho chÝnh phñ ë n- íc ngoµi, vµ cã vî, chång, cha hoÆc mÑ tõng lµm viÖ c cho § ¶ng, Nhµ n- íc

hoÆc qu©n ®éi.

14 C¸c doanh nghiÖ p "thµnh c«ng" lµ nh÷ng doanh nghiÖ p lµm ¨n cã l· i, c¶ lîi nhuËn, doanh sè b¸n hµng vµ khèi

l- îng hµng b¸n ®Òu t¨ng trong n¨m 1998. V× chØ cã 12 doanh nghiÖ p cho biÕt lµ hä kh«ng cã l· i, nª n nhãm

doanh nghiÖ p "kh«ng thµnh c«ng" ®· ®- îc ®Þnh nghÜa mét c¸ch kÐm chÆt chÏ h¬n mét chót. Trª n thùc tÕ, c¸c

doanh nghiÖ p "kh«ng thµnh c«ng" lµ nh÷ng doanh nghiÖ p cã c¶ doanh sè b¸n hµng lÉn khèi l- îng hµng b¸n gi¶m

sót trong n¨m 1998.

13

II. bøc tranh lín

A. Bøc tranh vÜ m« - § æi míi ch÷ng l¹i

2.01. Nh×n mét c¸ch tæ ng thÓ, chö ¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam - thö êng

®ö îc gäi lµ "®æi míi" trong tiÕng ViÖt hoÆc "renovation program" trong tiÕng Anh - ®·

thµnh c«ng ®¸ng kÓ. Míi chØ c¸ch ®©y mét thËp kØ, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn ®ang ë

trong mét t×nh tr¹ng hçn mang, bÞ tû lÖ siª u l¹m ph¸t cïng víi n¹n ®ãi lan trµn tµn ph¸.

Ngµy nay, víi tèc ®é t¨ng trö ëng GDP hµng n¨m tõ 8 ®Õn 9 phÇn tr¨m trong nh÷ng

n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam cã thÓ ®ö îc coi lµ quèc gia cã mø c ph¸t triÓn kinh tÕ mau

chãng bËc nhÊt trong sè c¸c quèc gia nghÌo nhÊt thÕ giíi trong thËp kØ qua. Næ i bËt

trong sè c¸c thµnh tùu nµy lµ viÖ c gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng nghÌo khæ tõ mø c chiÕm 3/4

d©n sè khi b¾t ®Çu c¶i c¸ch15 xuèng cßn kho¶ng 1/3 d©n sè t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay.16

2.02. Tuy nhiª n, xÐt tõ t×nh h×nh hiÖn nay, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam dö êng nhö gièng

mét cç xe ®ang hÕt x¨ng vµ rÊt cã thÓ ®ang ®i nhanh tíi t×nh tr¹ng chÕt m¸y. Nh÷ng chØ

sè dö íi ®©y cho chóng ta thÊy t×nh tr¹ng nµy:

· T¨ng trö ëng GDP suy gi¶m h¬n mét nöa trong n¨m 1998, xuèng cßn 3,8%, vµ c¸c

dÊu hiÖu cho thÊy mø c t¨ng trö ëng GDP sÏ cßn tiÕp tôc suy gi¶m trong n¨m 1999;17

· XuÊt khÈu, vèn ®· t¨ng trö ëng kho¶ng 25%/ n¨m trong gÇn suèt thËp kØ qua, ®· suy

gi¶m kho¶ng 12% trong quÝ I n¨m 1999 mÆc dï ChÝnh phñ ®· lo¹i bá nhiÒu qui

®Þnh h¹n chÕ xuÊt khÈu vµ ®· ph¸ gi¸ ®ång tiÒn néi tÖ 17% trong n¨m 1998;18

· Trong quÝ I n¨m 1999, nhËp khÈu suy gi¶m víi tèc ®é cßn cao h¬n - gi¶m 18% so

víi quÝ I n¨m 1998 - ®iÒu nµy tuy cho phÐp ViÖt Nam tr¸nh ®ù¬c mét cuéc khñng

ho¶ng vÒ ngo¹i tÖ, nhö ng kh«ng ph¶i lµ ®iÒm b¸o tèt lµnh cho tö ¬ng lai cña c¸c

ho¹t ®éng xuÊt khÈu vèn ph¶i phô thuéc nhiÒu vµo vËt tö nhËp khÈu;

15 David Dollar vµ Jennie Litvak, "C¶i c¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam" trong cuèn Phóc lîi gia

®×nh vµ sù qu¸ ®é cña ViÖt Nam, cña David Dollar vµ nh÷ng ng- êi kh¸c (biª n tËp), Washington, DC: Ng©n hµng

ThÕ giíi, 1998, tr.15.

16 Sè liÖu s¬ bé trÝch dÉn tõ cuéc kh¶o s¸t vÒ th- íc ®o mø c sèng lÇn thø hai cña ViÖt Nam (LSMS) do Thôy § iÓn,

Ng©n hµng ThÕ giíi vµ UNDP hç trî, ®- îc dÉn trong "Toµn cÇu hãa, qu¶n lÝ vµ æ n ®Þnh: Nh÷ng bµi häc then chèt

tõ § «ng " (dù th¶o v¨n b¶n lµm viÖ c), V¨n b¶n cña UNDP, th¸ng Ba, 1999.

17 Tèc ®é t¨ng tr- ëng GDP chÝnh thø c cña n¨m 1998 do chÝnh phñ ®- a ra lµ 5,8%, nh- ng Ng©n hµng ThÕ giíi

®¸nh tôt xuèng 2% chñ yÕu do mø c t¨ng tr- ëng - íc tÝnh cho ngµnh dÞch vô thÊp h¬n. Tuy nhiª n, còng nª n l- u ý

r»ng hÇu hÕt c¸c sè liÖu ®- îc sö dông trong b¸o c¸o nµy lµ trÝch tõ nguån cña Tæ ng côc Thèng kª , vµ do ®ã, ®- îc

dùa trª n con sè 5,8%.

18 Sè liÖu chÝnh thø c cña Tæ ng côc Thèng kª cho thÊy tæ ng gi¸ trÞ xuÊt khÈu trong quÝ I n¨m 1999 ®· gi¶m gÇn

12% so víi quÝ I n¨m 1998. Xem "Tiª u § iÓm - ViÖt Nam dù tÝnh hiÖu qu¶ xuÊt khÈu quÝ I sa sót", Reuters, 23

th¸ng Ba, 1999.

14

· § Çu tö trùc tiÕp cña nö íc ngoµi vÉn tiÕp tôc ®µ r¬i tù do trong n¨m 1999, ®¹t mø c

thÊp h¬n c¶ n¨m 1998, khi mø c gi¶i ng©n ®Çu tö nö íc ngoµi ®· gi¶m kho¶ng mét

nöa so víi mø c cña n¨m 1997.19 Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, ViÖt Nam hiÖn

nay ®ang ph¶i thay thÕ ®Çu tö nö íc ngoµi b»ng nguån viÖn trî nö íc ngoµi - gi¶i

ng©n viÖn trî nö íc ngoµi t¨ng kho¶ng 40% trong n¨m 1998.20

· ChÝnh phñ ®· ®iÒu chØnh theo hö íng gi¶m ®¸ng kÓ chö ¬ng tr×nh ®Çu tö c«ng cho

giai ®o¹n 1996-2000 ®Ó ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng ®Çu tö nö íc ngoµi suy gi¶m.

2.03. T¸c ®éng cña t×nh tr¹ng suy gi¶m kinh tÕ ®èi víi tØ lÖ c«ng ¨n viÖ c lµm hiÖn cßn

chö a râ v× qu¸ thiÕu c¸c sè liÖu thèng kª cã chÊt lö îng vÒ lao ®éng ë ViÖt Nam. C¸c

kÕt qu¶ ph©n tÝch trö íc ®©y dù b¸o r»ng tèc ®é t¨ng trö ëng 8-9% cña ViÖt Nam chØ cÇn

suy gi¶m chót Ýt sÏ lµm cho t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp t¨ng nhanh, chñ yÕu do viÖ c hµng

n¨m cã thª m mét triÖu ngö êi míi tham gia vµo lùc lö îng lao ®éng.21 Trª n thùc tÕ, tû

lÖ thÊt nghiÖp ®· t¨ng kho¶ng 1% trong n¨m 1997 mÆc dï t¨ng trö ëng GDP cña n¨m

®ã vÉn ®¹t mø c trª n 8%.22 Mét sè sè liÖu dù to¸n cho thÊy tû lÖ thÊt nghiÖp ®« thÞ ®·

t¨ng kho¶ng 6 ®Õn 8% trong n¨m 1998.23 TØ lÖ kh«ng ®ñ viÖ c lµm còng ë mø c rÊt cao

trong c¶ nö íc, nhÊt lµ ®èi víi thanh niª n.24

2.04. HÇu hÕt c¸c chuyª n gia quan s¸t, ë nh÷ng mø c ®é kh¸c nhau, ®· cho r»ng c¸c

vÊn ®Ò hiÖn t¹i cña ViÖt Nam b¾t nguån tõ viÖ c tèc ®é c¶i c¸ch suy gi¶m vµ tõ nh÷ng

¶nh hö ëng cã tÝnh chÊt thø ph¸t cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸. Trª n gi¸c ®é

thø nhÊt, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· chËm chÔ trong viÖ c ph¸t ®éng hiÖp c¶i c¸ch thø hai

tiÕp sau c¸c bö íc c¶i c¸ch c¬ cÊu m¹nh mÏ håi cuèi thËp kØ 1980 vµ ®Çu thËp kØ 1990.

T¨ng trö ëng do kÕt qu¶ cña c¸c bö íc c¶i c¸ch thuéc hiÖp mét nµy ®· ®¹t mø c ®¸ng kÓ,

chñ yÕu do mø c néi cung t¨ng cao do kÕt qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch ph¸p lý, cho

phÐp c¸c doanh nghiÖp tö nh©n ho¹t ®éng, dì bá c¸c kiÓm so¸t vÒ gi¸ c¶, vµ ph¸ gi¸

®ång néi tÖ. C¸c nhµ ®Çu tö nö íc ngoµi còng hèi h¶ lao vµo ViÖt Nam do nghÜ r»ng ®©y

lµ mét thÞ trö êng réng lín vµ ®Ó tËn dông lùc lö îng lao ®éng cã tay nghÒ tö ¬ng ®èi cao

vµ rÎ t¹i ViÖt Nam. Chóng ta hoµn toµn cã thÓ lËp luËn r»ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®·

thu nhËn ®ö îc tèi ®a nh÷ng lîi Ých mµ ViÖt Nam cã thÓ tËn dông ®ö îc tõ hiÖp c¶i c¸ch

®Çu tiª n, vµ giê ®©y chØ cã thÓ tiÕp tôc t¨ng trö ëng thª m n÷a nÕu cã mét hiÖp c¶i c¸ch

míi, s©u s¾c vÒ thÓ chÕ, tø c lµ, tö nh©n hãa khu vùc doanh nghiÖp nhµ nö íc (hiÖn vÉn

19 Cam kÕt ®Çu t- trùc tiÕp n- íc ngoµi trong n¨m 1998 gi¶m xuèng chØ cßn 1,8 triÖu USD, trong ®ã mø c gi¶i

ng©n chØ ®¹t 1 triÖu USD, Vietnam Update, Ng©n hµng ThÕ giíi, th¸ng Ba 1999.

20 The Economist Intelligence Unit, ViÖt Nam - QuÝ I n¨m 1999.

21 Dollar vµ Litvak, tr. 12.

22 Thùc tr¹ng lao ®éng-viÖc lµm ë ViÖt Nam, 1997, Hµ Néi: Nhµ XuÊt b¶n Thèng kª , 1998, tr. 47.

23 "Toµn cÇu hãa, qu¶n lÝ vµ æ n ®Þnh: Nh÷ng bµi häc then chèt tõ § «ng ", tr. 39.

24 Thùc tr¹ng lao ®éng-viÖc lµm, 1997, tr. 42.