chuyên đề hiệp hội các quốc gia đông nam á – asean

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

I. TỔNG QUAN VỀ ASEAN

Lịch sử hình thành và phát triển của ASEAN :

Đông Nam Á là khu vực địa lý – nhân văn tương đối thống nhất.

Vào thế kỉ XIX các nước Đông Nam Á đều bị thực dân phương Tây xâm

lược. Sự xâm lược của thực dân đã để lại nhiều hậu quả ảnh hưởng đến

sự phát triển kinh tế và xã hội, những hậu quả này cũng gây ảnh hưởng ít

nhiều đến quá trình hợp tác sau này của các nước Đông Nam Á.

Đông Nam Á là một khu vực địa lý – nhân văn tương đối thống

nhất, với nhiều nét tương đồng về văn hóa và nhiều tiềm năm phát triển

kinh tế. Với ý thức thành lập những tổ chức mang tính hợp tác khu vực,

tháng 7/1961 hiệp hội Đông Nam Á được thành lập với 3 thành viên là

Thái Lan, Malaysia và Philippines (ASA), đánh dấu mốc đầu tiên của quá

trình hình thành tổ chức khu vực ở Đông Nam Á. Năm 1963 Maphilindo

ra đời với quyết tâm duy trì quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia thành

viên, góp phần vào cuộc đấu tranh chung chống chủ nghĩa thực dân và

chủ nghĩa đế quốc. Tuy nhiên với những tranh chấp về lãnh thổ, mâu

thuẫn tôn giáo sắc tộc, nguy cơ xung đột vũ trang, bất đồng giữa các

nước thành viên các tổ chức này đều thất bại, ASA chỉ duy trì được đến

năm 1966. Trong bối cảnh tình hình chiến tranh căng thẳng, sự tranh

chấp giữa các nước phương Tây, ASEAN được thành lập ngày 8-8-1967

sau khi Bộ trưởng Bộ Ngoại giao các nước Indonesia, Malaysia,

Philippines, Singapore và Thái Lan ký bản tuyên bố ASEAN còn gọi là

Tuyên bố Bangkok. Khi mới thành lập, ASEAN chỉ có 5 nước thành

viên tới năm 1984, có thêm Brunei Darusalam gia nhập ASEAN. 11 năm

sau, tháng 7/1995, Việt Nam gia nhập ASEAN và là thành viên thứ bảy.

Tháng 7/1997, ASEAN đã kết nạp thêm hai thành viên mới là CHDCND

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 1 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Lào và Myanmar. Ngày 30/4/1999, ASEAN kết nạp Vương quốc

Campuchia làm thành viên chính thức. Đảo quốc Đông Timor là quốc gia

cuối cùng ở Đông Nam Á chưa gia nhập ASEAN.

ASEAN có diện tích hơn 4.5 triệu km2 với dân số khoảng 560

triệu người; GDP khoảng 1100 tỷ đô la Mỹ. Các nước ASEAN có nguồn

tài nguyên thiên nhiên phong phú và hiện nay đang đứng hàng đầu thế

giới về cung cấp một số nguyên liệu cơ bản như: cao su (90% sản lượng

cao su thế giới); thiếc và dầu thực vật (90%), gỗ xẻ (60%), gỗ súc (50%),

cũng như gạo, đường dầu thô, dứa... Công nghiệp của các nước thành

viên ASEAN cũng đang trên đà phát triển, đặc biệt trong các lĩnh vực:

dệt, hàng điện tử, hàng dầu, các loại hàng tiêu dùng. Những sản phẩm

này được xuất khẩu với khối lượng lớn và đang thâm nhập một cách

nhânh chóng vào các thị trường thế giới. ASEAN là khu vực có tốc độ

tăng trưởng kinh tế cao so với các khu vực khác trên thế giới, và được coi

là tổ chức khu vực thành công nhất của các nước đang phát triển.

Nước Ngày

gia nhập

ASEAN

Thủ

đô

D

ân số

(triệu

người)

Diệ

n tích

(km2)

G

DP (tỷ

USD)

Indon

esia

08/08

/1967

Jakart

a

21

9,25

1.8

90.754

2

87,2

Mala

ysia

08/08

/1967

Kuala

Lumpur

26

,127.7

330

.257

1

30,14

Philip

pines

08/08

/1967

Manil

a

85

,2369

300

.000

9

8,3

Singa

pore

08/08

/1967

Singa

pore

4,

198

697 1

16,76

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 2 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Thái

Lan

08/08

/1967

Banko

k

64

,763

513

.254

1

76,6

Brune

i

Darussalam

08/01

/1984

Banda

r Seri

Begawan

0.

37

576

5

5

,9

Việt

Nam

07/19

95

Hà

Nội

83

,119.9

330

.363

5

3,11

Lào 07/19

97

Viên

Chăn

5,

9388

236

.800

2

,9

Myan

ma

07/19

97

Nay

Pyi Taw

56

,0026

676

.577

1

0,2

Camp

uchia

10/04

/1999

Phno

m Penh

13

,6614

181

.035

5

,391

Một số thông tin về các nước ASEAN.

Tuyên bố Bangkok xác định: “ Nhận thức được sự tồn tại của các

mối quan tâm lẫn nhau và các vấn đề chung giữa các nước Đông Nam Á

và tin tưởng vào sự cần thiết phải tăng cường hơn nữa các mối quan hệ

đoàn kết sẵn có trong khu vực. Mong muốn xây dựng một nền tảng vững

chắc cho hành động chung nhằm thúc đẩy hợp tác khu vực ở Đông Nam

Á, các nước Đông Nam Á có trách nhiệm chính trong việc tăng cường ổn

định kinh tế và xã hội của khu vực và bảo đảm sự phát triển đất nước hòa

bình và tiến bộ, quyết tâm vảo đảm sự ổn định và an ninh không có sự

can thiệp từ vên ngoài dướ bất kỳ hình thức hoặc biể hiện nào”. Nguyên

tắc cũng nêu lên tôn chỉ, nguyên tắc và mục đích với sự đồng thuận cùng

hợp tác giữa các nước thành viên.

1. Mục tiêu hoạt động của ASEAN: tuyên bố Bankok đã nêu rõ

các điểm sau :

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 3 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

- Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và phát triển văn

hoá trong khu vực trên tinh thần bình đẳng hợp tác nhằm tăng cường cơ

sở cho một cộng đồng các nước Đông Nam Á hoà bình và thịnh vượng.

- Thúc đẩy hoà bình và ổn định khu vực bằng việc tôn trọng công

lý và nguyện tắc luật pháp của các nước trong vùng và hiến chương Liên

Hiệp Quốc.

- Thúc đẩy việc giúp đỡ lẫn nhau trong các vấn đề cùng quan tâm

trên các lĩnh vực văn hoá, xã hội, kinh tế, khoa học kỹ thuật, hành chính.

- Giúp đỡ lẫn nhau dưới các hình thức đào tạo và cung cấp các

phương tiện nghiên cứu trong các lĩnh vực giáo dục, chuyên môn, kỹ

thuật và hành chính.

- Cộng tác có hiệu quả hơn, để sử dụng tốt hơn nền nồn nghiệp

và các ngành công nghiệp của nhau, mở rộng mậu dịch.

- Thúc đẩy việc nghiên cứu về Đông Nam Á.

- Duy trì sự hợp tác chặt chẽ cùng có lợi với các tổ chức quốc tế

và khu vực.

2. Cơ cấu tổ chức:

a. Hội nghị Cấp cao ASEAN (ASEAN Summit):

Là Hội nghị cấp cao các nguyên thủ nhà nước và chính phủ. Là cơ

quan quyền lực cao nhất của ASEAN. Cho đến nay đã có 14 cuộc Hội

nghi Cấp cao ASEAN, gần đây nhất là Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ

XIV được tổ chức tại Thái Lan từ ngày 26-2 đến 1-3-2009.

b. Hội nghị Bộ trưởng kinh tế ASEAN (ASEAN Economic

Ministers-AEM)

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 4 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Đây là cơ cấu điều hành và hoạch định chính sách hợp tác

cao nhất trong lĩnh vực kinh tế của ASEAN. AEM họp chính thức mỗi

năm một lần và có thể họp không chính thức khi cần thiết.

Trong AEM có Hội đồng AFTA (Khu vực mậu dịch tự do

ASEAN) được thành lập theo quyết định của Hội nghị Cấp cao ASEAN

lần thứ 4 năm 1992 tại Singapore. Là một trong những mục tiêu trọng

tâm trong hợp tác, hội nhập kinh tế ASEAN. AFTA được thành lập để

giám sát sự hoạt động của CEPT (Common Effective Preferential Tariff),

chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung.

Hội nghị các quan chức kinh tế cấp cao SEOM (Senior Economic

Officials Meeting) là cơ quan trực tiếp giúp việc cho AEM và AFTA, họp

2-3 tháng một lần.

Hội đồng AIA (Asian Investment Agreement) và Ủy ban điều phối

về đầu tư (Cordianting committee on Investment) ): Để phối hợp, giám

sát và điều hành việc thực hiện Hiệp định khung về Khu vực Đầu tư

ASEAN.

Ủy ban điều phối về dịch vụ (Cordinating committee on Service) :

Để phối hợp, giám sát và điều hành việc thực hiện Hiệp định khung về

Khu vực Dịch vụ ASEAN.

c. Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (ASEAN Ministerial

Meeting-AMM)

Theo Tuyên bố Băng cốc năm 1967, AMM là hội nghị hàng năm

của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN để hoạch định chính sách, điều

phối hoạt động chung của ASEAN về hợp tác chính trị, ngoại giao, phát

triển xã hội.

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 5 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Ủy ban thường trực ASEAN (ASEAN Standing Committee- ASC):

hoạch định chính sách và điều phối hoạt động của ASEAN giữa các cuộc

họp của AMM

Hội nghị các quan chức cấp cao (Senior Official Meeting-SOM)

chủ yếu phục vụ hợp tác chính trị, ngoại giao.

d. Hội nghị Bộ trưởng các ngành

Hội nghị Bộ trưởng của một ngành trong hợp tác kinh tế ASEAN

sẽ được tổ chức khi cần thiết để thảo luận sự hợp tác trong ngành cụ thể

đó. Hiện có Hội nghị Bộ trưởng năng lượng, Hội nghị Bộ trưởng Nông

nghiệp, Lâm nghiệp. Các Hội nghị Bộ trưởng ngành có trách nhiệm báo

cáo lên AEM.

g. Các hội nghị bộ trưởng khác

Hội nghị Bộ trưởng của các lĩnh vực hợp tác ASEAN khác như y

tế, môi trường, lao đọng, phúc lợi xã hội, giáo dục, khoa học và công

nghệ, thông tin, luật pháp có thể được tiến hành khi cần thiết để điều

hành các chương trình hợp tác trong các lĩnh vực này.

h. Hội nghị liên Bộ trưởng (Join Ministerial Meeting-JMM)

JMM được tổ chức khi cần thiết để thúc đẩy sự hợp tác giữa các

ngành và trao đổi ý kiến về hoạt động của ASEAN. JMM bao gồm các

Bộ trưởng Ngoại giao và Bộ trưởng Kinh tế ASEAN.

i. Ban thư ký ASEAN và Tổng thư ký ASEAN:

Ban thư ký ASEAN được thành lập theo Hiệp định ký tại Hội nghị

Cấp cao lần thứ hai Ba-li, 1976 để tăng cường phối hợp thực hiện các

chính sách, chương trình và các hoạt động giữa các bộ phận khác nhau

trong ASEAN, phục vụ các hội nghị của ASEAN.

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 6 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Được những Người đứng đầu Chính phủ ASEAN bổ nhiệm trên cơ

sỏ đề suất của Hội nghị bộ trưởng ngoại giao,theo khuyến nghị của Hội

nghị AMM với nhiệm kỳ là 3 năm và có thể gia hạn thêm, nhưng không

quá một nhiệm kỳ nữa; có hàm Bộ trưởng với quyền hạn khởi xướng,

khuyến nghị và phối hợp các hoạt động của ASEAN, nhằm giúp nâng

cao hiệu quả các hoạt động và hợp tác của ASEAN. Tổng thư ký ASEAN

được tham dự các cuộc họp các cấp của ASEAN, chủ toạ các cuộc họp

của ASC thay cho Chủ tịch ASC trừ phiên họp đầu tiên và cuối cùng.

j. Uỷ ban thường trực ASEAN (ASEAN Standing Committee-ASC)

ASC bao gồm chủ tịch là Bộ trưởng Ngoại giao của nước đăng cai

Hội nghị AMM sắp tới, Tổng thư ký ASEAN và Tổng Giám đốc của các

Ban thư ký ASEAN quốc gia. ASC thực hiện công việc của AMM trong

thời gian giữa 2 kỳ họp và báo cáo trực tiếp cho AMM.

k. Cuộc họp các quan chức cao cấp khác

Ngoài ra có các cuộc họp các quan chức cao cấp về môi trường,

ma tuý cũng như của các uỷ ban chuyên ngành ASEAN như phát triển xã

hội, khoa học và công nghệ, các vấn đề công chức, văn hoá và thông tin.

Các cuộc họp này báo cáo cho ASC và Hội nghị các Bộ trưởng liên quan.

l. Cuộc họp tư vấn chung (Joint Consultative Meeting-JCM)

Cơ chế họp JCM bao gồm Tổng thư ký ASEAN, SOM, SEOM,

các Tổng giám đốc ASEAN. JCM được triệu tập khi cần thiết dưới sự

chủ toạ của Tổng thư ký ASEAN để thúc đẩy sự phối hợp giữa các quan

chức liên ngành. Tổng thư ký ASEAN sau đó thông báo kết quả trực tiếp

cho AMM và AEM.

m. Các cuộc họp của ASEAN với các Bên đối thoại

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 7 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

ASEAN có 11 Bên đối thoại: Australia, Canada, EU, Nhật Bản,

Hàn Quốc, New Zeland, Mỹ và UNDP, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ.

ASEAN cũng có quan hệ đối thoại theo từng lĩnh vực Pakistan. Trước

khi có cuộc họp với các Bên đối thoại, các nước ASEAN tổ chức cuộc

họp trù bị để phối hợp có lập trường chung. Cuộc họp này do quan chức

cao cấp của nước điều phối (Coordinating Country) chủ trì và báo cáo

cho ASC.

n. Ban thư ký ASEAN quốc gia

Mỗi nước thành viên ASEAN đều có Ban thư ký quốc gia đặt

trong bộ máy của Bộ Ngoại giao để tổ chức, thực hiện và theo dõi các

hoạt động liên quan đến ASEAN của nước mình. Ban thư ký quốc gia do

một Tổng Vụ trưởng phụ trách

o. Uỷ ban ASEAN ở các nước thứ ba

Nhằm mục đích tăng cường trao đổi và thúc đẩy mối quan hệ giữa

ASEAN với bên đối thoại đó và các tổ chức quốc tế ASEAN thành lập

các uỷ ban tại các nước đối thoại. Uỷ ban này gồm những người đứng

đầu các cơ quan ngoại giao của các nước ASEAN tại nước sở tại. Hiện có

11 Uỷ ban ASEAN tại: Bon (CHLB Đức), Brucsel (Bỉ), Canberra

(Australia), Geneva (Thuỵ Sĩ), Luân đôn (Anh), Ottawa (Ca-na-da), Paris

(Pháp), Seul (Hàn quốc), wasington (Mỹ) và wellington (New Zeland).

Chủ tịch các uỷ ban này báo cáo cho ASC và nhận chỉ thị từ ASC.

4. Các cột mốc quan trọng trong hợp tác của các nước

ASEAN:

a. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ IV năm 27-28/1/1992:

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 8 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Tại Hội nghị này, ASEAN đã thông qua những văn kiện và quyết

định quan trọng sau:

- Tuyên bố Singapore năm 1992 khẳng định quyết tâm của

ASEAN đưa sự hợp tác chính trị và kinh tế lên tầm cao hơn và mở rộng

hợp tác sang lĩnh vực hợp tác an ninh

- Hiệp định khung về hợp tác kinh tế ASEAN, nêu ba nguyên tắc

của sự hợp tác là hướng ra bên ngoài, cùng có lợi và linh hoạt đối với sự

tham gia vào các dự án, chương trình của các nước thành viên; xác định

năm lĩnh vực hợp tác cụ thể là thương mại, công nghiệp: năng lượng￾khoáng sản, nông-lâm-ngư-nghiệp, tài chính-ngân hàng, vận tải-liên lạc

và du lịch. Quyết định hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN

(AFTA) trong vòng 15 năm.

- Hiệp định về Chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung

(CEPT) bắt đầu từ ngày 01/01/1993.

Tại hội nghị này Tổng thư kí ASEAN được năng cấp lên hàm bộ

trưởng.

b.Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ V năm 1995:

Hội nghị diễn ra tại Bankok tháng 12/1995. Hội nghị đã có những

quyết định và văn bản quan trọng sau:

- Rút ngắn thời gian thực hiện AFTA từ 15 năm xuống còn 10

năm, và mở rộng hợp tác ASEAN sang lĩnh vực mới như dịch vụ, sở hữu

trí tuệ, lập khu vực đầu tư ASEAN...

- Ký kết Hiệp ước về một khu vực Đông Nam Á không có vũ

khí hạt nhân (SEANWFZ), là một văn kiện quan trọng tiến tới xây dựng

Đông Nam Á thành một khu vực hoà bình, ổn định.

c. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ VI tại Hà Nội 16-17/12/1998:

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 9 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

Hội nghị đã thông qua các văn kiện quan trọng như Tuyên bố Hà

Nội, Chương trình Hành động Hà Nội, Tuyên bố về các biện pháp mạnh

mẽ (để cải thiện môi trường đầu tư ASEAN để tăng cường thi hút vốn từ

các nước trên thế giới) và ký 4 Hiệp định hợp tác trên các lĩnh vực cụ thể.

Hội nghị kết nạp Campuchia là thành viên thứ 10 của ASEAN.

d. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ VII tại Brunei Darussalam 5-

6/11/2001

Hội nghị khẳng định lại Chương trình hành động Hà Nội (HPA)

vẫn là định hướng quan trọng để thực hiện Tầm nhìn ASEAN; đẩy mạnh

liên kết ASEAN; tập trung trao đổi vấn đề thu hẹp khoảng cách phát

triển, giúp các thành viên mới.

Hội nghị cũng đã thông qua Tuyên bố chung chống khủng bố.

e. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ VIII tại Campuchia 4-

5/11/2002

Các chương trình tăng cường được thông qua với các biện pháp

chính sau:

- Tăng cường thương mại, đầu tư, giảm hàng rào phi quan thuế,

cải thiện môi trường đầu tư để tăng buôn bán, đầu tư nội khối .

- Nâng cao khả năng cạnh tranh của ASEAN.

- Tập trung triển khai các dự án ưu tiên, nhất là về thu hẹp

khoảng cách, giúp các thành viên mới, phát triển Tiểu vùng như Mekong.

- Xác định lại mục tiêu phát triển của ASEAN và nghiên cứu

chiến lược phát triển của Hiệp hội để tiến tới hình thành Cộng đồng kinh

tế ASEAN có tính đến những kinh nghiệm của Liên minh Châu âu.

- Ký Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN –

Trung Quốc, theo đó dự kiến thời điểm hoàn thành Khu vực Mậu dịch Tự

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 10 -

Website: http://www.kilobooks.com Email : [email protected]

do ASEAN - Trung Quốc là năm 2010 (với 6 nước ASEAN cũ) và 2015

với 4 nước ASEAN mới.

Cấp cao ASEAN - Ấn Độ lần đầu tiên được tổ chức và các nhà

Lãnh đạo ASEAN đã nhất trí họp Cấp cao ASEAN + Ấn Độ hàng năm.

f. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ IX tại Bali, Indonesia, 7-

8/10/2003

- Lãnh đạo ASEAN đã ký Tuyên bố Hoà hợp ASEAN II (Tuyên

bố Bali II) nêu những định hướng chiến lược lớn của ASEAN với mục

tiêu thành lập một cộng đồng ASEAN liên kết mạnh, tự cường vào năm

2020 với ba trụ cột chính là hợp tác chính trị-an ninh (Cộng đồng An

ninh ASEAN-ASC), hợp tác kinh tế (Cộng đồng kinh tế ASEAN-AEC),

và hợp tác xã hội/văn hoá (Cộng đồng xã hội/văn hoá ASEAN-ASCC).

- Nhật Bản ký với ASEAN Khuôn khổ Đối tác Kinh tế toàn diện

(CEP), cụ thể hoá các bước đi xây dựng CEP ASEAN-Nhật trong đó có

Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Nhật. Trung Quốc, Ấn Độ chính thức

tham gia Hiệp ước Thân thiện và hợp tác (TAC).

g. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ X và các Cấp cao liên quan

tại Viên chăn, Lào, 28 – 30/11/2004: Tại hội nghị một số quyết định quan

trọng được thông qua:

- Để thực hiện Tầm nhìn ASEAN 2020 và Tuyên bố Bali II, các

vị Lãnh đạo ASEAN đã ký Chương trình Hành động Viên chăn (VAP)

sau khi hoàn tất Chương trình Hành động Hà Nội (HPA) nhằm xây dựng

Cộng đồng ASEAN vào năm 2020 với 3 trụ cột về chính trị-an ninh, kinh

tế, văn hoá xã hội, trong đó có hợp phần về IAI nhằm thu hẹp khoảng

cách phát triển giữa các nước thành viên ASEAN.

Đề tài : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á – ASEAN - 11 -