Chương 5: Hệ sinh thái nông nghiệp

Ch−¬ng n¨m

HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

Néi dung

HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp (HSTNN) lµ hÖ sinh th¸i do con ng−êi t¹o ra vµ duy tr× trªn c¬ së

c¸c quy luËt kh¸ch quan cña tù nhiªn, v× môc ®Ých tho¶ m·n nhu cÇu nhiÒu mÆt vµ ngµy cµng t¨ng

cña m×nh. HSTNN lµ mét hÖ sinh th¸i nh©n

t¹o ®iÓn h×nh, chÞu sù ®iÒu khiÓn trùc tiÕp

cña con ng−êi. Víi thµnh phÇn t−¬ng ®èi

®¬n gi¶n, ®ång nhÊt vÒ cÊu tróc, HSTNN

kÐm bÒn v÷ng, dÔ bÞ ph¸ vì; hay nãi c¸ch

kh¸c, nã lµ nh÷ng hÖ sinh th¸i kh«ng khÐp

kÝn trong chu chuyÓn vËt chÊt, ch−a c©n

b»ng. Bëi vËy, c¸c HSTNN ®−îc duy tr×

trong sù t¸c ®éng th−êng xuyªn cña con

ng−êi ®Ó b¶o vÖ hÖ sinh th¸i mµ con

ng−êi ®· t¹o ra vµ cho lµ hîp lý. NÕu

kh«ng, qua diÔn thÕ sinh th¸i, nã sÏ quay

vÒ tr¹ng th¸i hîp lý trong tù nhiªn.

C¸c néi dung sau sÏ ®−îc ®Ò cËp trong ch−¬ng 5:

Kh¸i niÖm vÒ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

§Æc ®iÓm vµ nh÷ng ho¹t ®éng c¬ b¶n cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

C¸c tÝnh chÊt cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

Mèi quan hÖ gi÷a hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp vµ hÖ thèng x· héi

Môc tiªu

Sau khi häc xong ch−¬ng nµy, sinh viªn cÇn:

N¾m ®−îc kh¸i niÖm thÕ nµo lµ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

Ph©n tÝch ®−îc cÊu tróc vµ thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

Ph©n tÝch ®−îc nguyªn lý ho¹t ®éng cña mét hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®iÓn h×nh

M« t¶ ®−îc mèi quan hÖ gi÷a hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp vµ hÖ thèng x· héi.

1. Kh¸i niÖm vÒ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp

1.1. §Æt vÊn ®Ò

Tõ nh÷ng n¨m 40, do sù x©m nhËp cña sinh th¸i häc vµo c¸c chuyªn ngµnh

kh¸c nhau, ®· h×nh thµnh nh÷ng chuyªn ngµnh khoa häc míi nh− sinh th¸i - di

truyÒn, sinh th¸i - sinh lý, sinh th¸i - gi¶i phÉu, sinh th¸i häc nh©n chñng, v.v... vµ

sinh th¸i häc n«ng nghiÖp.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trªn thÕ giíi còng nh− trong n−íc, ng−êi ta nãi

nhiÒu ®Õn sinh th¸i n«ng nghiÖp, ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng mét nÒn n«ng

nghiÖp sinh th¸i. Thùc tÕ ®· cho thÊy, khã cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò do

n«ng nghiÖp ®Æt ra nÕu chØ dùa vµo kiÕn thøc c¸c m«n khoa häc riªng rÏ. S¶n xuÊt

n«ng nghiÖp lµ tæng hîp vµ toµn diÖn, cÇn ph¶i ®Æt c©y trång vµ vËt nu«i lµ c¸c ®èi

t−îng cña n«ng nghiÖp trong c¸c mèi quan hÖ gi÷a chóng víi m«i sinh vµ gi÷a

chóng víi nhau.

Khoa häc n«ng nghiÖp - còng nh− c¸c ngµnh khoa häc kh¸c - ngµy cµng ph¸t

triÓn vµ ®i s©u ®Õn møc ng−êi ta c¶m thÊy gi÷a c¸c bé m«n hÇu nh− kh«ng cã sù

liªn quan g× víi nhau n÷a. Khuynh h−íng cña ph¸t triÓn khoa häc lµ cµng ®i s©u

cµng cã sù ph©n ho¸ ngµy cµng chi tiÕt. Víi sinh vËt, khi t¸ch ra khái hÖ thèng th×

nã kh«ng cßn ý nghÜa n÷a, nã kh«ng cßn lµ nã n÷a, bëi v× trong thùc tÕ chóng ®Òu

g¾n bã h÷u c¬ víi nhau. §· ®Õn lóc ng−êi ta thÊy ph¶i cã m«n häc ®Ó tæng hîp c¸c

m«n khoa häc kh¸c l¹i. §ång thêi cÇn ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch tæng hîp, ®Æt c¸c

c©y trång vµ vËt nu«i lµ c¸c ®èi t−îng cña n«ng nghiÖp trong c¸c mèi quan hÖ gi÷a

chóng víi nhau vµ gi÷a chóng víi m«i sinh, tøc lµ trong c¸c hÖ sinh th¸i n«ng

nghiÖp.

Sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt.

C¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lµ c¸c hÖ sinh th¸i chÞu t¸c ®éng cña con ng−êi nhiÒu

nhÊt vµ cã n¨ng suÊt kinh tÕ cao nhÊt. DÇn dÇn con ng−êi ®· nhËn ra r»ng khuynh

h−íng t¨ng viÖc ®Çu t−, thùc chÊt lµ ®Çu t− n¨ng l−îng ho¸ th¹ch ®Ó thay thÕ dÇn c¸c

nguån lîi tù nhiªn mét c¸ch qu¸ møc lµ kh«ng hîp lý. Sù ®Çu t− Êy cßn dÉn ®Õn t×nh

tr¹ng ph¸ ho¹i m«i tr−êng sèng. Do ®Êy, cÇn ph¶i ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp

trªn c¬ së ®Çu t− trÝ tuÖ ®Ó ®iÒu khiÓn c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp cho n¨ng suÊt

cao vµ æn ®Þnh, víi sù chi phÝ Ýt nhÊt c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− n¨ng l−îng ho¸ th¹ch,

nghÜa lµ cÇn ph¶i ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp dùa nhiÒu h¬n vµo viÖc khai th¸c

hîp lý c¸c nguån lîi tù nhiªn. Ph¶n øng cña tù nhiªn ®· buéc con ng−êi ®· ®Õn lóc

ph¶i ®Ó ý tíi n¨ng suÊt sinh th¸i vµ ng−ìng sinh th¸i, ®ång thêi víi n¨ng suÊt kinh tÕ

vµ ng−ìng kinh tÕ trong s¶n xuÊt.

Yªu cÇu cña viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®Æt vÊn ®Ò ph¶i phÊn ®Êu ®Ó t¨ng n¨ng

suÊt c©y trång vµ vËt nu«i h¬n n÷a. Ruéng c©y trång n¨ng suÊt cao lµ mét hÖ sinh

th¸i hµi hoµ, ®¹t tíi sù c©n b»ng c¸c yÕu tè cÊu thµnh nã. Thùc chÊt cña kü thuËt

t¨ng n¨ng suÊt c©y trång lµ kü thuËt ®iÒu khiÓn sù ho¹t ®éng cña hÖ sinh th¸i n«ng

nghiÖp n¨ng suÊt cao trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã. TÊt c¶ nh÷ng vÊn

®Ò trªn lµ nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña viÖc x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp sinh th¸i,

vµ nh÷ng vÊn ®Ò Êy chØ cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc trªn c¬ së c¸c quy luËt kh¸ch quan

cña sinh th¸i häc n«ng nghiÖp - mét m«n khoa häc tæng hîp, coi s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp lµ mét hÖ thèng ®ang vËn ®éng kh«ng ngõng vµ lu«n lu«n tù ®æi míi: HÖ

sinh th¸i n«ng nghiÖp.

MÆt kh¸c, trªn thÕ giíi lý thuyÕt "hÖ thèng" còng b¾t ®Çu x©m nhËp réng r·i vµo

tÊt c¶ c¸c ngµnh khoa häc. §èi t−îng cña sinh th¸i häc n«ng nghiÖp lµ c¸c hÖ thèng

(c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp). V× vËy thùc chÊt néi dung nghiªn cøu cña m«n häc

nµy lµ ¸p dông lý thuyÕt hÖ thèng vµ c¸c c«ng cô cña nã nh− ®iÒu khiÓn häc, m«

h×nh to¸n häc, thèng kª nhiÒu chiÒu vµ ch−¬ng tr×nh ho¸ m¸y tÝnh cïng víi c¸c quy

luËt sinh th¸i häc vµo viÖc nghiªn cøu c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp.