Chứng Ngất Xỉu

Chứng Ngất Xỉu (Syncope)

BS Trịnh Cường & DS Trịnh Nguyễn Đàm Giang

Chứng ngất xỉu được định nghĩa như là tình trạng bất tỉnh tạm thời và mất trương lực tư thế

(postural tone) gây nên bởi sự thiếu tiếp máu vào óc và sự hồi sinh tự nhiên không cần cấp

cứu. Nó rất hay xẩy ra cho người lớn tuổi, thống kê cho thấy một nửa số người lớn có thể

mắc chứng này ít nhất một lần trong đời họ, và nó tiêu biểu cho khoảng 3% cuộc thăm viếng

phòng cấp cứu. Sự ngất xỉu này có tính cách tạm thời, không cần sự can thiệp bằng những

phương cách cấp cứu dược lý học hay điện để hồi sinh. Ngất xỉu này khác với hôn mê, lên

cơn động kinh, sốc, và những trạng thái biến đổi tri giác.

Ngất xỉu là giai đoạn cuối của một số xáo trộn sinh bệnh lý, vài trường hợp tương đối lành

trong khi so với một số ngất xỉu khác có thể gây nên tử vong đáng kể.

Nguyên nhân

Ngất xỉu có thể gây nên bởi nhiều nguyên nhân như những bất thường về tim do những rối

loạn về nhịp tim, về mạch máu, hoặïc về thần kinh hệ, hoặc do huyết động lực.

- Ngất xỉu xẩy ra do thiếu dưỡng khí hay glucose cung cấp đến não. Vì não không chứa chất

có năng lượng như một số mô khác nên khi có sự thiếu hụt tạm thời, thì chứng ngất xỉu có thể

xẩy ra.

- Ngất do mạch thần kinh phế vị (vasovagal syncope). Ngất xỉu thường xảy ra cho người đàn

ông già hay đàn bà trẻ. Họ bị ngất xỉu vì phản xạ mạch do sự kích thích thần kinh đối giao

cảm. Đó là cơn ngất mạch thần kinh phế vị (vasovagal syncope). Nguyên do là thần kinh phế

vị hoạt động quá mức làm tim đập chậm lại, và làm giảm huyết áp, dẫn tới ngất xỉu. Nó

thường xảy ra bất thần, đôi khi gây nên thương tích, chỉ kéo dài độ vài giây tới vài phút, và

bệnh nhân sẽ hồi tỉnh mau chóng và hoàn toàn trở lại bình thường. Ngất xỉu cũng có thể do sự

mất kiểm soát phản xạ tuần hoàn ngoại vi.

Thông thường nhất là sự bất tỉnh do huyết áp xuống thấp (vasovagal hypotension) gây nên

bởi những tình thế gây áp trạng (stress), đau đớn hay sợ bị nhốt kín (claustrophobia). Thường

thường cơn ngất do mạch thần kinh phế vị gây nên (vasovagal syncope) ở giới thanh thiếu

niên là do cảm xúc quá độ, mệt mỏi, đói và áp trạng (stress). Những triệu chứng báo trước

như buồn nôn, xuất hạn mồ hôi, tim dập nhanh, đầu óc quay cuồng, nhìn mờ đi, và da tím

ngắt rất thông thường. Ta có thể ngừa chứng đó bằng cách cho bệnh nhân nằm xuống hay

tránh nguyên nhân kích thích.

- Chứng ngất sau khi đi tiểu (postmicturition syncope) có lẽ là một loại ngất do trụy mạch

(vasodepressor syncope). Sự gia tăng trương lực của thần kinh đối giao cảm nội mạch khi

tiểu tiện có thể khơi mào cho trương quản và làm tim đập chậm lại qua trung gian của mạch

thần kinh phế vị.

- Gia tăng trương lực thần kinh đối giao cảm đưa tới giảm huyết áp là nguyên do ngất xỉu

trong bệnh xoang động mạch cổ quá mẫn cảm (carotid sinus hyper-sensitivity) và trường hợp

ngất xỉu sau khi tiểu tiện (postmicturition syncope). Chứng tim đập chậm do xoang bị kích

thích bởi thần kinh đối giao cảm (vagal-induced sinus bradycardia), tim ngưng đập do xoang

(sinus arrest) và phong bế tâm nhĩ-tâm thất (atrio-ventricular block) cũng là những nguyên

nhân gây ngất xỉu. Soa nắn xoang động mạch cổ thật nhẹ hoặïc dùng bàn nghiêng (tilt-table

testing) sẽ giúp ta định bệnh rõ ràng.

- Giảm huyết áp khi thay đổi tư thế (orthostatic or postural hypotension): đây là một nguyên

nhân rất thông thường gây ngất sỉu, đặïc biệt cho người già cả, cho bệnh nhân bị tiểu đường,

bệnh nhân bị mất máu hay khối lượng huyết thanh (đi tiêu chảy nhiều chẳng hạn), bệnh nhân