Chủ nghĩa Mác-Lênin trong bối cảnh thế giới ngày nay

k

Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh

Ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp bé träng ®iÓm:

"Chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ thêi ®¹i ngµy nay"

------------------------

B¸o c¸o tæng hîp

kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi

Chñ nghÜa M¸c - Lªnin

trong bèi c¶nh thÕ giíi ngµy nay

C¬ quan chñ tr×: Häc viÖn CT-HCQG Hå ChÝ Minh

Chñ nhiÖm: PGS,TS Tr×nh M−u

Phã Chñ nhiÖm: PGS,TS NguyÔn Hoµng Gi¸p

Th− ký khoa häc: TS NguyÔn ThÞ QuÕ

6880

30/5/2008

Hµ Néi - 2007

C¸c t¸c gi¶

PGS,TS Tr×nh M−u Chñ nhiÖm ®Ò tµi

PGS,TS NguyÔn Hoµng Gi¸p Phã Chñ nhiÖm ®Ò tµi

TS NguyÔn ThÞ QuÕ Th− ký khoa häc ®Ò tµi

TS NguyÔn ThÕ Lùc

PGS,TS Hå Ch©u

PGS,TSKH TrÇn NguyÔn Tuyªn

GS,TS TrÇn H÷u TiÕn

TS Phan V¨n R©n

môc lôc

Më ®Çu 1

PhÇn thø nh©t: C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ víi chñ nghÜa

M¸c - Lªnin vµ chñ nghÜa x∙ héi 7

Ch−¬ng 1: C¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ ¶nh h−ëng cña

nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi 7

Ch−¬ng 2: C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i víi chñ nghÜa

M¸c-Lªnin

28

Ch−¬ng 3: C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i víi chñ nghÜa

x· héi 67

PhÇn thø hai: Toµn cÇu ho¸ víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ chñ

nghÜa x∙ héi 104

Ch−¬ng 4: Toµn cÇu hãa vµ t¸c ®éng cña toµn cÇu hãa ®Õn sù ph¸t triÓn

cña thÕ giíi 104

Ch−¬ng 5: Toµn cÇu hãa víi nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn M¸c – Lª nin vÒ chñ

nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i 123

Ch−¬ng 6: Toµn cÇu hãa víi nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn M¸c-Lªnin vÒ chñ

nghÜa x· héi hiÖn nay 146

PhÇn thø ba: chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong giai ®o¹n hiÖn nay

cña thêi ®¹i 179

Ch−¬ng 7: Chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ thêi ®¹i ngµy nay 179

Ch−¬ng 8: Chñ nghÜa M¸c-Lªnin trong giai ®o¹n hiÖn nay cña thêi

®¹i 196

Ch−¬ng 9: Chñ nghÜa M¸c-Lªnin tr−íc c¸c xu thÕ vËn ®éng cña thÕ giíi

trong giai ®o¹n hiÖn nay cña thêi ®¹i 233

PhÇn thø t−: chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ vËn mÖnh cña chñ nghÜa

t− b¶n vµ tiÒn ®å cña chñ nghi∙ x∙ héi trong giai ®o¹n hiÖn nay 261

Ch−¬ng 10: Chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ vËn mÖnh cña chñ nghÜa t− b¶n

trong giai ®o¹n hiÖn nay 261

Ch−¬ng 11: Chñ nghÜa M¸c-Lªnin víi tiÒn ®å cña chñ nghÜa x· héi 310

PhÇn thø n¨m: cuéc ®Êu tranh ý thøc hÖ trong thÕ giíi ngµy nay 342

Ch−¬ng 12: VÞ trÝ, vai trß vµ diÔn biÕn chÝnh cña cuéc ®Êu tranh ý thøc

hÖ trong lÞch sö phong trµo céng s¶n, c«ng nh©n quèc tÕ tr−íc n¨m 1991 342

Ch−¬ng 13: Cuéc ®Êu tranh ý thøc hÖ cña c¸c ®¶ng céng s¶n vµ c«ng

nh©n trªn thÕ giíi tõ n¨m 1991 ®Õn nay 369

Ch−¬ng 14: Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ néi dung míi cña cuéc ®Êu

tranh ý thøc hÖ trong giai ®o¹n hiÖn nay 399

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 430

1

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

LÞch sö nh©n lo¹i thÕ kû XX ®· tõng ®−îc chøng kiÕn lý luËn vÒ chñ

nghÜa céng s¶n khoa häc do M¸c - ¡ngghen s¸ng lËp vµ V.I.Lªnin bæ sung, ph¸t

triÓn s¸ng t¹o biÕn häc thuyÕt M¸c tõ lý thuyÕt thµnh hiÖn thùc b»ng th¾ng lîi

cña cuéc C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa Th¸ng M−êi ë Nga n¨m 1917. Th¾ng lîi

cña cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n ®Çu tiªn ë Nga do V.I.Lªnin vµ §¶ng Céng s¶n

B«n sª vÝch Nga l·nh ®¹o ®· lËp nªn mét nhµ n−íc kiÓu míi kh¸c h¼n víi tÊt

c¶ c¸c nhµ n−íc trong lÞch sö x· héi cã giai cÊp tr−íc ®ã, më ra mét thêi ®¹i

míi - thêi ®¹i qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi trªn ph¹m vi

toµn thÕ giíi. Víi th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi, chñ nghÜa M¸c -

Lªnin kh«ng cßn lµ "bãng ma ¸m ¶nh ch©u ¢u" mµ trë thµnh hiÖn thùc v«

cïng kú vÜ ë mét ®Êt n−íc lín nhÊt thÕ giíi, t¸c ®éng to lín ®Õn sù ph¸t triÓn

cña lÞch sö nh©n lo¹i. Chñ nghÜa x· héi tõ mét n−íc, mét ch©u trë thµnh mét

hÖ thèng, mét lùc l−îng chÝnh trÞ to lín quyÕt ®Þnh ®Õn chiÒu h−íng ph¸t triÓn

cña lÞch sö nh©n lo¹i.

Sau h¬n bÈy m−¬i n¨m ph¸t triÓn, c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x·

héi ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Tuy nhiªn,

do ®©y lµ mét chÕ ®é x· héi ch−a cã trong thùc tiÔn buéc mçi n−íc ph¶i vËn

dông s¸ng t¹o lý luËn M¸c - Lªnin vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n−íc m×nh, do

hiÓu ch−a ®óng lý luËn vÒ thêi kú qu¸ ®é vµ do nh÷ng sai lÇm chñ quan duy ý

chÝ bÊt chÊp quy luËt, nªn c¸c n−íc XHCN ®· l©m vµo khñng ho¶ng tõ nh÷ng

thËp niªn cuèi thÕ kû XX. C¶i tæ, c¶i c¸ch më cöa vµ ®æi míi lµ mét ®ßi hái

tÊt yÕu ®Æt ra cho c¸c n−íc XHCN trong toµn bé hÖ thèng. Qu¸ tr×nh t×m

®−êng ®i lªn CNXH ®· thu ®−îc th¾ng lîi ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam nh−ng

l¹i ph¶i chÞu thÊt b¹i to lín ë Liªn X« vµ §«ng ¢u lµm thay ®æi t−¬ng quan

lùc l−îng trªn thÕ giíi. CNXH l©m vµo khñng ho¶ng tho¸i trµo. Trong phong

2

trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ cã sù ph©n t©m, cã sù hoµi nghi tÝnh ®óng

®¾n trong hÖ thèng lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ tÝnh tÊt yÕu cña loµi

ng−êi ®i ®Õn CNXH.

Sau kÞch biÕn ë §«ng ¢u vµ Liªn X«, trËt tù hai cùc ®· kÕt thóc. ThÕ

giíi ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét trËt tù míi. C¸c lý luËn gia t− s¶n ®−a

ra nh÷ng luËn ®iÓm cho r»ng ®· ®Õn lóc lÞch sö kh¼ng ®Þnh CNTB lµ h×nh th¸i

kinh tÕ cao nhÊt, r»ng ®· ®Õn lóc cã "sù kÕt thóc cña lÞch sö" vµ kÕt thóc lý

luËn vÒ thêi ®¹i ngµy nay nh− c¸c nhµ kinh ®iÓn ®· ®−a ra. §©y lµ nh÷ng luËn

®iÓm kh«ng chØ phñ nhËn, xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c - Lªnin mµ nã g©y ra

kh«ng Ýt ¶o t−ëng, lõa phØnh d− luËn, chia rÏ mét bé phËn trong giai cÊp c«ng

nh©n tin vµo lý t−ëng céng s¶n.

Cuèi thÕ kû XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, víi nh÷ng kú tÝch

cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm míi t¹o ra do toµn cÇu ho¸,

cuéc ®Êu tranh t− t−ëng, lý luËn ®Ó nhËn diÖn ®óng ®Æc ®iÓm, m©u thuÉn, xu

h−íng vËn ®éng cña thêi ®¹i ®ang ®Æt ra cho c¸c §¶ng Céng s¶n cÇm quyÒn

l·nh ®¹o c¸c n−íc XHCN, cho c¸c §¶ng Céng s¶n, c«ng nh©n ë c¸c n−íc t−

b¶n, c¸c n−íc giµnh ®−îc ®éc lËp d©n téc x¸c ®Þnh con ®−êng ®i cña d©n téc

m×nh vµ cña toµn nh©n lo¹i. §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò träng t©m cña thêi ®¹i ®ßi hái

c¸c ®¶ng ph¶i nhËn râ chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong bèi c¶nh hiÖn nay cña thêi

®¹i chóng ta ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn.

NhËn râ chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong bèi c¶nh thÕ giíi trong giai

®o¹n hiÖn nay vµ ®Êu tranh b¶o vÖ lý luËn M¸c - Lªnin trong bèi c¶nh toµn

cÇu ho¸, nhËn diÖn xu thÕ vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c chñ thÓ cña thêi ®¹i lµ

mét ®ßi hái cÊp b¸ch.

2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu

Chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong bèi c¶nh thÕ giíi ngµy nay lµ vÊn ®Ò thu

hót sù quan t©m cña toµn nh©n lo¹i nãi chung, ®Æc biÖt lµ c¸c §¶ng Céng s¶n

c«ng nh©n, c¸c ®¶ng cÇm quyÒn ë c¸c n−íc XHCN. Thêi kú CNXH ®ang tån

3

t¹i lµ mét hÖ thèng thÕ giíi, c¸c §¶ng Céng s¶n vµ c«ng nh©n dµnh nhiÒu t©m

chÝ nghiªn cøu lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin

kh¼ng ®Þnh néi dung, tÝnh chÊt cña thêi ®¹i trong c¸c §¹i héi cña Quèc tÕ

Céng s¶n (1919-1943), trong c¸c héi nghÞ quèc tÕ c¸c §¶ng Céng s¶n vµ c«ng

nh©n n¨m 1957, 1960, 1969 ë M¸txc¬va. ë nhiÒu n−íc XHCN do §¶ng Céng

s¶n l·nh ®¹o, c¸c nhµ lý luËn m¸c - xÝt tËp trung sù quan t©m thÓ hiÖn trong

c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thêi ®¹i ngµy nay, lý luËn vÒ thêi kú qu¸ ®é, vÒ

tÝnh tÊt yÕu cña con ®−êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®−îc c«ng bè trong 30 n¨m

sau kÕt thóc chiÕn tranh thÕ giíi thø II.

Vµo nh÷ng n¨m 70, 80 cña thÕ kû XX, tr−íc nh÷ng dÊu hiÖu khñng

ho¶ng do nhËn thøc kh«ng ®óng hoÆc gi¸o ®iÒu, duy ý chÝ vÒ lý luËn M¸c -

Lªnin ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ CNXH, vÒ thêi kú qu¸ ®é, vÒ

§¶ng Céng s¶n cÇm quyÒn, chØ ra ®ßi hái ph¶i cã sù ®iÒu chØnh t×m ®−êng ®i

lªn CNXH cho mçi n−íc cô thÓ. §Æc biÖt nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX, víi sù

ph¸t triÓn vò b·o cña khoa häc c«ng nghÖ thÕ giíi ®i vµo toµn cÇu ho¸ vµ sù

xuÊt hiÖn nhiÒu ®Æc ®iÓm míi trong giai ®o¹n hiÖn nay cña thêi ®¹i ®· cã rÊt

nhiÒu c«ng tr×nh tËp trung nghiªn cøu vÒ chñ ®Ò nµy.

ë n−íc ta ®· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp nghiªn

cøu ®Ò tµi nµy. §ã lµ c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ "Nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù

sôp ®æ chÕ ®é XHCN ë Liªn X«, §«ng ¢u" cña ViÖn M¸c - Lªnin; vÒ

"Nh÷ng ®Æc ®iÓm lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu cña thÕ kû XXI vµ

t¸c ®éng cña chóng ®èi víi ViÖt Nam (GS NguyÔn §øc B×nh), VÒ "Côc diÖn

chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI" (Hoµng Thuþ Giang,

NguyÔn M¹nh Hïng), vÒ "Thêi ®¹i ngµy nay vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu

cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi giai ®o¹n hiÖn nay" GS NguyÔn §øc B×nh)...

Ngoµi ra, cßn cã kh¸ nhiÒu ®Ò tµi, bµi viÕt cña c¸c nhµ khoa häc tõ nhiÒu

c¸ch tiÕp cËn khi nghiªn cøu vÒ CNXH, vÒ CNTB, vÒ phong trµo céng s¶n

vµ c«ng nh©n, vÒ toµn cÇu ho¸, vÒ kinh tÕ... ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý

4

luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ thêi ®¹i, vÒ cuéc ®Êu tranh ý thøc hÖ

trong giai ®o¹n hiÖn nay. §ã lµ ch−a kÓ ®Õn kh«ng Ýt häc gi¶ t− s¶n ®· c«ng

bè nh÷ng c«ng tr×nh ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ

thêi ®¹i.

Tuy nhiªn, nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng trùc tiÕp vÒ chñ ®Ò "Chñ

nghÜa M¸c - Lªnin trong bèi c¶nh thÕ giíi ngµy nay" lµ chñ ®Ò cßn Ýt ®−îc bµn

luËn mét c¸ch thÊu ®¸o.

3. Giíi h¹n vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

Giíi h¹n cña ®Ò tµi lµ tËp trung nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®èi

víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi giai ®o¹n tõ sau kÕt thóc chiÕn tranh

l¹nh. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm míi cña thÕ giíi, víi nh÷ng diÔn biÕn ®a diÖn, ®an

xen cña c¸c m©u thuÉn, c¸c xu thÕ vËn ®éng ph¶i cã c¸ch nh×n nhËn biÖn

chøng h¬n. Tuy nhiªn cho dï thÕ giíi cã sù ®æi thay víi nhiÒu diÔn biÕn mau

chãng, bÊt ch¾c, khã l−êng, song néi dung tÝnh chÊt cña thêi ®¹i trong giai

®o¹n hiÖn nay lµ kh«ng thay ®æi.

- Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu lµ dùa vµo quan ®iÓm, thÕ giíi quan vµ

ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh vµ

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Ph−¬ng ph¸p sö dông lµ dùa vµo c¸c ph−¬ng ph¸p

cña khoa häc lÞch sö, khoa häc chÝnh trÞ trong ®ã chñ yÕu lµ l«gÝc vµ lÞch sö.

4. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi

- Tr×nh bµy hÖ thèng luËn ®iÓm cña M¸c - ¡ngghen - Lªnin vÒ lý luËn

h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi trong lÞch sö tiÕn ho¸ cña nh©n lo¹i, mèi quan hÖ

biÖn chøng gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, sù thay thÕ gi÷a c¸c

h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi më ®−êng cho mét thêi ®¹i míi ra ®êi.

- Nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh lùc l−îng

s¶n xuÊt trùc tiÕp thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lÞch sö hiÖn t¹i víi lý luËn cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. §Æc biÖt, sù ph¸t triÓn cña

khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ trë

5

nªn nhanh chãng, c¸c t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c quèc gia d©n téc lµm thay ®æi,

bæ sung nhËn thøc míi vÒ lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong bèi c¶nh

míi cña thêi ®¹i.

- NhËn râ nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng biÓu hiÖn míi vÒ m©u thuÉn c¬ b¶n

víi nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p, khã l−êng trong giai ®o¹n hiÖn nay cña thêi ®¹i

theo lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, chØ râ xu thÕ vµ dù b¸o chiÒu h−íng

ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i trong giai ®o¹n hiÖn nay cña thêi ®¹i tõ sau khi

kÕt thóc thêi kú chiÕn tranh l¹nh.

- Trªn c¬ së nghiªn cøu nh÷ng chñ thÓ cña thêi ®¹i míi, tr×nh bµy râ

cuéc ®Êu tranh ý thøc hÖ trong thÕ giíi ngµy nay vÊn ®Ò ai th¨ng ai, dù b¸o xu

thÕ vµ con ®−êng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai 20 n¨m ®Çu thÕ kû XXI.

Th«ng qua c¸c néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi kh¼ng ®Þnh thÕ giíi tiÕp

tôc cã nh÷ng thay ®æi phøc t¹p, nhanh chãng vµ t¸c ®éng ®a chiÒu trªn toµn

thÕ giíi còng nh− ®èi víi mçi quèc gia trong xu thÕ hîp t¸c, song lý luËn cña

chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ thêi ®¹i ngµy nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ. T−¬ng lai

cña lÞch sö nh©n lo¹i sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa x· héi, thêi ®¹i ngµy nay vÉn lµ thêi

®¹i qu¸ ®é tõ CNTB lªn CNXH.

5. Lùc l−îng tham gia

- Ban chñ nhiÖm gåm c¸c ®ång chÝ:

PGS.TS Tr×nh M−u, Chñ nhiÖm.

PGS.TS NguyÔn Hoµng Gi¸p, Phã chñ nhiÖm.

TS. NguyÔn ThÞ QuÕ, Th− ký khoa häc.

- C¬ quan phèi hîp: c¸c nhµ khoa häc ®ang c«ng t¸c t¹i Häc viÖn

ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, ViÖn ChiÕn l−îc Bé C«ng an, ViÖn ChiÕn

l−îc, Bé Quèc phßng, c¸c Khoa QHQT 4 ph©n viÖn, Häc viÖn QHQT, Ban ®èi

ngo¹i Trung −¬ng, Së ngo¹i vô mét sè tØnh.

6. KÕt cÊu cña ®Ò tµi

§Ó triÓn khai, ®Ò tµi ®−îc kÕt cÊu thµnh 5 phÇn:

6

PhÇn thø nhÊt: C¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ víi chñ nghÜa M¸c

- Lªnin vµ chñ nghÜa x· héi

PhÇn thø hai: Toµn cÇu ho¸ víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ chñ

nghÜa x· héi

PhÇn thø ba: Chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong giai ®o¹n hiÖn nay cña

thêi ®¹i

PhÇn thø t−: Chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ vËn mÖnh cña chñ nghÜa

t− b¶n vµ tiÒn ®å cña chñ nghÜa x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay

PhÇn thø n¨m: Cuéc ®Êu tranh ý thøc hÖ trong thÕ giíi ngµy nay

7

PhÇn thø nhÊt:

c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ víi

chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ chñ nghÜa x· héi

Ch−¬ng 1: C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ

¶nh h−ëng cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi

1. Sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i

1.1. Kh¸i niÖm vµ sù ra ®êi cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i

* Mét sè kh¸i niÖm

- Kh¸i niÖm Khoa häc: Tõ tr−íc tíi nay, c¶ trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam ®·

cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ khoa häc. ë ®©y chØ xin nªu mét vµi kh¸i niÖm: Khoa

häc ®−îc hiÓu mét c¸ch tæng qu¸t lµ “mét lÜnh vùc ho¹t ®éng réng lín cña loµi

ng−êi nh»m nghiªn cøu vµ hÖ thèng hãa thµnh lý luËn nh÷ng tri thøc vÒ thÕ

giíi kh¸ch quan trong ®ã cã con ng−êi”(1). ChØ cã loµi ng−êi lµ cã n¨ng lùc

ho¹t ®éng khoa häc vµ chÝnh con ng−êi còng lµ ®èi t−îng nghiªn cøu khoa

häc. V× vËy, ph¹m vi nghiªn cøu cña khoa häc lµ bao gåm c¶ giíi tù nhiªn, x·

héi vµ con ng−êi. “Khoa häc lµ hÖ thèng tri thøc vÒ c¸c hiÖn t−îng, sù vËt, quy

luËt cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy”(2). “Khoa häc lµ hÖ thèng tri thøc tÝch lòy

trong qu¸ tr×nh lÞch sö vµ ®−îc thùc tiÔn chøng minh, ph¶n ¸nh nh÷ng quy luËt

kh¸ch quan cña thÕ giíi bªn ngoµi còng nh− cña ho¹t ®éng tinh thÇn cña con

ng−êi, gióp con ng−êi cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o thÕ giíi hiÖn thùc”(3). “Khoa häc lµ

kiÕn thøc ®−îc hÖ thèng hãa rót ra tõ quan s¸t, nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm

®−îc tiÕn hµnh nh»m x¸c ®Þnh b¶n chÊt hay c¸c nguyªn lý vÒ sù vËt ®ang ®−îc

nghiªn cøu” (theo Webster’s New World College Dictionary, 1996)... Ngµy

nay khoa häc ®−îc hiÓu d−íi 3 gãc ®é:

Thø nhÊt: Khoa häc lµ mét hÖ thèng c¸c tri thøc vÒ b¶n chÊt vµ quy luËt

vËn ®éng tù nhiªn, x· héi vµ t− duy.

Thø hai: Khoa häc lµ mét ho¹t ®éng x· héi ®Æc biÖt s¶n xuÊt ra tri thøc

khoa häc.

Thø ba: Khoa häc lµ mét hÖ thèng c¸c thiÕt chÕ khoa häc: m¹ng l−íi c¸c

c¬ quan nghiªn cøu khoa häc vµ qu¶n lý khoa häc.

- Kh¸i niÖm Kü thuËt (Technics): Kü thuËt lµ tËp hîp c¸c ph−¬ng s¸ch

vµ ph−¬ng ph¸p cña mét kü n¨ng, mét nghÒ, mét kü x¶o. Kü thuËt cã thÓ hiÓu

lµ “tËp hîp c¸c ph−¬ng tiÖn ho¹t ®éng cña con ng−êi, ®−îc chÕ t¹o ra nh»m

(1) Vò §×nh Cù, Nh©n d©n chñ nhËt, sè 39, ngµy 25/9/1994

(2) LuËt Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Nxb. CTQG, Hµ Néi. 2000

(3) Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb §µ N½ng 1997, tr. 484

8

thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ phôc vô cho c¸c nhu cÇu phi s¶n xuÊt cña x·

héi“ (4). Theo mét kh¸i niÖm kh¸c, kü thuËt th−êng ®−îc hiÓu lµ mét tËp hîp

nh÷ng m¸y mãc, thiÕt bÞ, hÖ thèng c¸c ph−¬ng tiÖn ®−îc con ng−êi t¹o ra,

nh»m thùc hiÖn nh÷ng ý ®å c«ng nghÖ, t¹o ra c¸c s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu

con ng−êi(5).

- Kh¸i niÖm C«ng nghÖ: C«ng nghÖ ®−îc hiÓu nh− lµ mét tËp hîp nh÷ng

tri thøc vÒ ph−¬ng ph¸p, quy tr×nh, quy t¾c, kü n¨ng, kü x¶o ®−îc sö dông

trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo ®èi tuîng cña lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm nh»m

phôc vô c¸c nhu cÇu cña ®êi sèng con ng−êi. Sau ®©y lµ mét sè kh¸i niÖm vÒ

c«ng nghÖ:

C«ng nghÖ lµ mét tæ hîp bao gåm chñ yÕu lµ th«ng tin, kiÕn thøc, lao

®éng - tay nghÒ, vËt t− - thiÕt bÞ, qu¶n lý - tæ chøc trong mét qu¸ tr×nh gåm

nhiÒu giai ®o¹n nh»m biÕn c¸c trÝ thøc khoa häc thµnh hµng hãa hoÆc dÞch vô

cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng(6). Theo c¸ch tr×nh bµy nµy, vÒ yÕu tè cÊu

thµnh c«ng nghÖ muèn nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña trÝ thøc trong bèi c¶nh mµ

“khoa häc trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp”.

Héi ®ång kinh tÕ x· héi ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng cña Liªn hiÖp quèc

(ESCAP) ®· ph©n tÝch râ c¬ cÊu cña c«ng nghÖ cã bèn phÇn c¬ b¶n: c«ng cô vµ

ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt, kü n¨ng vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt, d÷ liÖu vµ th«ng tin

cña s¶n xuÊt, tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt(7). ChÝnh v× vËy, c«ng nghÖ lµ hµng

hãa vµ ®−îc thÓ hiÖn qua 4 yÕu tè, bao gåm: phÇn trang thiÕt bÞ bao gåm c¸c

thiÕt bÞ m¸y mãc, khÝ cô, nhµ x−ëng; phÇn con ng−êi gåm kü n¨ng vµ tay nghÒ

liªn quan tíi kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp cña tõng ng−êi hoÆc nhãm ng−êi; phÇn

th«ng tin liªn quan ®Õn c¸c bÝ quyÕt, c¸c quy tr×nh, c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c d÷

liÖu, c¸c b¶n thiÕt kÕ...; phÇn tæ chøc thÓ hiÖn trong viÖc bè trÝ, s¾p xÕp ®iÒu

phèi, qu¶n lý vµ tiÕp thÞ... Bèn thµnh phÇn nµy cña c«ng nghÖ liªn quan chÆt

chÏ vµ t−¬ng t¸c víi nhau, trong ®ã con ng−êi ®ãng vai trß trung t©m.

HiÖn nay, ng−êi ta thÊy r»ng cÇn ph¶i hiÓu râ ý nghÜa s©u s¾c vµ vai trß x·

héi cña c«ng nghÖ. C M¸c trªn c¬ së nghiªn cøu s©u s¾c vµ toµn diÖn sù ph¸t

triÓn cña khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ khi chuyÓn tõ c«ng tr−êng thñ c«ng

sang s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, trong khu«n khæ kinh tÕ thÞ tr−êng, trong bé s¸ch T−

b¶n ®· ®−a ra nhËn ®Þnh cã tÝnh chÊt ®Þnh nghÜa: “c«ng nghÖ lµm næi bËt th¸i ®é

tÝch cùc cña con ng−êi ®èi víi tù nhiªn, v¹ch râ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp ra

(4) Trung t©m Khoa häc tù nhiªn vµ C«ng nghÖ quèc gia, Hái vµ ®¸p vÒ nh÷ng vÊn ®Ò then chèt cña khoa häc

vµ c«ng nghÖ, Nxb Thanh Niªn , Tr 9

(5) Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh - Ph©n viÖn B¸o chÝ tuyªn truyÒn, Nghiªn c−ó khoa häc c«ng

nghÖ (Lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p), Nxb CTQG, Hµ Néi 1994.

(6) Vò §×nh Cù, Nh©n d©n chñ nhËt, sè 39, ngµy 25/9/1994

(7) A Framework for Technology- based Development, ESCAP, Hµ Néi 1997 (T¹ B¸ H−ng vµ céng sù dÞch)

9

®êi sèng cña con ng−êi vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ®êi sèng x· héi cña hä, còng

nh− nh÷ng kh¸i niÖm tinh thÇn b¾t nguån tõ ®iÒu kiÖn Êy”(8). Cho ®Õn nay, ®Þnh

nghÜa nµy vÉn ®−îc coi lµ ®óng ®¾n nhÊt, tæng qu¸t nhÊt vµ ®Çy ®ñ nhÊt.

- Kh¸i niÖm c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt: Lµ sù vËn ®éng cña khoa

häc - kü thuËt ®¹t ®Õn b−íc nh¶y vät vÒ chÊt, ®¸nh dÊu sù tiÕn bé cña nã trªn

con ®−êng ph¸t triÓn. §ã lµ nh÷ng ph¸t minh, s¸ng chÕ trong nghiªn cøu lµm

thay ®æi bé mÆt cña khoa häc- kü thuËt. Nãi ®Õn khoa häc - kü thuËt lµ nãi ®Õn

nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña nhiÒu ngµnh khoa häc (khoa häc tù nhiªn, khoa

häc x· héi) vµ cña c«ng nghÖ kü thuËt. C¸c khoa häc nµy trong qu¸ tr×nh vËn

®éng lu«n cã quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau. Cã thÓ nãi, lÞch sö cã ®−îc nh÷ng

b−íc tiÕn nh¶y vät phÇn rÊt lín lµ nhê cã c¸c cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - kü

thuËt, ®Æc biÖt lµ khi khoa häc - kü thuËt g¾n chÆt víi sù ph¸t triÓn cña lùc

l−îng s¶n xuÊt, khi nã trùc tiÕp trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt. V× vËy, còng cã

thÓ coi c¸ch m¹ng khoa häc- kü thuËt lµ “sù biÕn ®æi c¨n b¶n vÒ chÊt cña lùc

l−îng s¶n xuÊt trªn c¬ së biÕn khoa häc thµnh yÕu tè hµng ®Çu cña sù ph¸t

triÓn s¶n xuÊt x· héi, thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp”(9).

- C¸ch m¹ng KH-CN hiÖn ®¹i: MÆc dï cho tíi nay vÉn ch−a cã mét c«ng

tr×nh nµo ®−a ra mét ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vµ cô thÓ vÒ cuéc c¸ch m¹ng KH-CN hiÖn

®¹i. Song vÒ ®¹i thÓ, cã thÓ hiÓu cuéc c¸ch m¹ng KH-CN hiÖn ®¹i lµ sù thay ®æi

c¨n b¶n trong b¶n th©n c¸c lÜnh vùc KH-CN còng nh− mèi quan hÖ vµ chøc n¨ng

x· héi cña chóng, khiÕn cho c¬ cÊu vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña c¸c lùc l−îng s¶n

xuÊt còng bÞ thay ®æi hoµn toµn. Trong ®ã quan träng nhÊt lµ viÖc næi lªn vai trß

hµng ®Çu cña yÕu tè con ng−êi trong hÖ thèng lùc l−îng s¶n xuÊt dùa trªn viÖc

vËn dông ®ång bé c¸c ngµnh c«ng nghÖ míi cã hµm l−îng KH-CN cao (gäi t¾t lµ

c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao (hitech) nh− c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ vËt liÖu

míi, c«ng nghÖ sinh häc...

ë nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t nhÊt, cã thÓ ®Þnh nghÜa cuéc c¸ch m¹ng KH-CN

hiÖn ®¹i lµ sù biÕn ®æi tËn gèc lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi hiÖn ®¹i, thùc hiÖn

vai trß dÉn ®−êng cña khoa häc trong toµn bé chu tr×nh: “KH-CN - S¶n xuÊt -

Con ng−êi - M«i tr−êng”. Trong ®ã, cã thÓ thÊy ®−îc mét sè ®Æc ®iÓm lín sau:

Mét lµ, sù v−ît lªn tr−íc cña khoa häc so víi kü thuËt vµ c«ng nghÖ

trong qu¸ tr×nh diÔn ra ®ång thêi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c¸ch m¹ng c«ng

nghÖ, ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh tiÕn bé kü thuËt - c«ng nghÖ. Ng−îc l¹i, sù

tiÕn bé ®ã l¹i thóc ®Èy khoa häc ph¸t triÓn nhanh h¬n n÷a vµ ®−a khoa häc trë

thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp.

(8) C.M¸c vµ ¡ngghen, Toµn tËp, tËp , Nxb CTQG, Hµ Néi 1994

(9) Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb §µ N½ng 1997, tr. 99

10

Hai lµ, c¸c yÕu tè riªng biÖt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc kÕt hîp h÷u c¬

víi nhau vµ ®−îc kÕt nèi thµnh mét hÖ liªn kÕt m¹ng trªn quy m« quèc gia vµ

quèc tÕ (m¸y ®iÒu khiÓn + m¸y ®éng lùc + m¸y c«ng cô + m¸y vËn chuyÓn…,

+ kÕt nèi m¹ng vµ liªn m¹ng), t¹o ®iÒu kiÖn xuÊt hiÖn c¸c hÖ thèng c«ng nghÖ

míi vÒ nguyªn t¾c (c¸ch m¹ng c«ng nghÖ).

Ba lµ, hÇu hÕt c¸c chøc n¨ng lao ®éng dÇn dÇn ®−îc thay thÕ tõ thÊp lªn

cao (tõ lao ®éng ch©n tay sang lao ®éng trÝ tuÖ) trong qu¸ tr×nh thay ®æi vÒ chÊt

cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ c¨n b¶n vai trß cña con ng−êi s¶n

xuÊt, tõ chç lÖ thuéc vµ bÞ trãi chÆt (quan hÖ mét chiÒu) vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt

tiÕn lªn lµm chñ vµ chi phèi l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (quan hÖ hai chiÒu).

Bèn lµ, t¹o mét b−íc ngoÆt trong toµn bé hÖ thèng lùc l−îng s¶n xuÊt,

n©ng cao ®¸ng kÓ n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, còng ®éng mét

c¸ch s©u s¾c vµ toµn diÖn tíi c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ mäi lÜnh vùc ®êi

sèng x· héi trong ph¹m vi quèc gia vµ quèc tÕ ngµy cµng më réng, quan hÖ s¶n

xuÊt ngµy cµng tiÕn bé. §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕn bé cña lao ®éng ®−îc

biÕn ®æi vÒ chÊt trªn c¬ së nh÷ng t− t−ëng míi nhÊt cña KH-CN còng nh− quy

luËt cña c¸c h×nh th¸i vËn ®éng vËt chÊt kh¸c nhau võa ®−îc ph¸t hiÖn ra.

* Sù ra ®êi cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tõ thËp niªn

70 cña thÕ kû XX trªn nÒn t¶ng ph¸t triÓn cña khoa häc vµ kü thuËt trong c¸c

giai ®o¹n tr−íc ®ã

Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø nhÊt (cuèi thÕ kû XVII ®Çu thÕ kû

XIX) ®· thay thÕ hÖ thèng kü thuËt cò cã tÝnh truyÒn thèng cña thêi ®¹i n«ng

nghiÖp (kÐo dµi 17 thÕ kû) b»ng mét hÖ thèng kü thuËt míi víi nguån ®éng lùc

lµ m¸y h¬i n−íc vµ nguån nguyªn, nhiªn vËt liÖu vµ n¨ng l−îng míi lµ s¾t vµ

than ®¸, khiÕn lùc l−îng s¶n xuÊt ®−îc thóc ®Èy ph¸t triÓn m¹nh mÏ, t¹o nªn

t×nh thÕ ph¸t triÓn v−ît bËc cña nÒn c«ng nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ. §©y lµ giai

®o¹n qu¸ ®é tõ nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ trªn c¬ së

khoa häc. TiÒn ®Ò kinh tÕ chÝnh cña b−íc qu¸ ®é nµy lµ sù chiÕn th¾ng cña c¸c

quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, cßn tiÒn ®Ò khoa häc lµ viÖc t¹o ra nÒn khoa

häc míi, cã tÝnh thùc nghiÖm nhê cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc vµo thÕ kû

XVII ®· nªu ë trªn.

Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø hai (diÔn ra vµo cuèi thÕ kû XIX,

®Çu thÕ kû XX) víi hÖ thèng kü thuËt míi dùa trªn nguån ®éng lùc lµ ®éng c¬

®èt trong, nguån n¨ng l−îng lµ ®iÖn n¨ng, dÇu má, khÝ ®èt vµ nguån nguyªn

vËt liÖu lµ thÐp, c¸c kim lo¹i mµu, c¸c ho¸ phÈm tæng hîp,… ®· t¹o nªn nh÷ng

tiÒn ®Ò míi vµ c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë møc cao h¬n n÷a..

YÕu tè quyÕt ®Þnh cña cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ - chuyÓn sang s¶n xuÊt trªn c¬

së ®iÖn - c¬ khÝ vµ sang giai ®o¹n tù ®éng ho¸ côc bé trong s¶n xuÊt, t¹o ra c¸c

11

ngµnh míi trªn c¬ së khoa häc thuÇn tuý, biÕn khoa häc thµnh mét ngµnh lao

®éng ®Æc biÖt. VÒ t− t−ëng kinh tÕ - x· héi, cuéc c¸ch m¹ng nµy t¹o ra nh÷ng

tiÒn ®Ò th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë quy m« thÕ giíi.

Cuéc c¸ch m¹ng KH-KT (tõ thËp niªn 40 ®Õn thËp niªn 80 thÕ kû XX)

víi ®Æc ®iÓm c¨n b¶n cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh vµ cã tÝnh phæ biÕn lµ sù ph¸t triÓn

m¹nh mÏ cña tù ®éng ho¸ vµ ®iÒu khiÓn häc trong c¸c lÜnh vùc khoa häc, kü

thuËt, c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt trªn c¬ së c¸c thµnh tùu cña vËt lý häc, ho¸ häc,

®iÖn tö - tin häc,... Nhê vËy, mét lo¹t c¸c ngµnh nh− n¨ng l−îng nguyªn tö,

ho¸ häc polyme, kü thuËt tªn löa vµ hµng kh«ng - vò trô ®· ®−îc thóc ®Èy ph¸t

triÓn m¹nh mÏ.

Cuéc c¸ch m¹ng KH-CN hiÖn ®¹i: So víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng

nghiÖp lÇn thø nhÊt vµ lÇn thø hai tr−íc ®©y chØ thay thÕ mét phÇn chøc n¨ng

lao ®éng ch©n tay cña con ng−êi b»ng m¸y mãc c¬ khÝ, hoÆc tù ®éng ho¸ mét

phÇn, hay tù ®éng ho¸ côc bé trong cuéc c¸ch m¹ng KH-KT, th× kh¸c biÖt c¬

b¶n nhÊt cña cuéc c¸ch m¹ng KH-CN hiÖn ®¹i lµ sù thay thÕ phÇn lín vµ hÇu

hÕt chøc n¨ng cña con ng−êi (c¶ lao ®éng ch©n tay lÉn trÝ ãc) b»ng c¸c thiÕt bÞ

m¸y mãc tù ®éng ho¸ hoµn toµn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh.

NÕu c¬ së n¨ng l−îng cña cuéc c¸ch m¹ng KH-KT lµ n¨ng l−îng h¹t

nh©n dùa trªn nguyªn t¾c ph©n r· h¹t nh©n (Nuclear fission) víi nh÷ng chÊt

th¶i g©y « nhiÔm m«i tr−êng, th× c¬ së n¨ng l−îng cña cuéc c¸ch m¹ng KHCN

hiÖn ®¹i còng vÉn lµ n¨ng l−îng h¹t nh©n, nh−ng l¹i dùa trªn nguyªn t¾c hoµn

toµn míi vµ ng−îc h¼n l¹i, ®ã lµ tæng hîp h¹t nh©n (Nuclear fusion), th−êng

®−îc gäi lµ tæng hîp nhiÖt h¹ch (thermonuclear). §©y chÝnh lµ nguån n¨ng

l−îng cña t−¬ng lai, do ph−¬ng ph¸p tæng hîp nhiÖt h¹ch kh«ng kÌm theo c¸c

s¶n phÈm ph©n h¹ch g©y « nhiÔm m«i tr−êng nªn kh«ng g©y nh÷ng th¶m ho¹

m«i tr−êng kiÓu Checnobul (Liªn x«) cho nh©n lo¹i.

Th©m nhËp vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, cuéc c¸ch

m¹ng KHCN hiÖn ®¹i ®· ®¶m b¶o cho lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh

chãng theo hai h−íng chñ yÕu: 1) Thay ®æi chøc n¨ng vµ vÞ trÝ cña con ng−êi

trong s¶n xuÊt trªn c¬ së dÞch chuyÓn tõ nÒn t¶ng c¬ - ®iÖn tö vµ c¬ - vi ®iÖn tö;

2) ChuyÓn sang s¶n xuÊt trªn c¬ së c¸c nghµnh c«ng nghÖ cao cã tÝnh th©n

thiÖn víi m«i tr−êng.

NÕu c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tr−íc ®©y gãp phÇn tiÕt kiÖm lao

®éng sèng th× cuéc c¸ch m¹ng KHCN hiÖn ®¹i ®· t¹o ®iÒu kiÖn tiÕt kiÖm c¸c

tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c nguån lùc x· héi, cho phÐp chi phÝ t−¬ng ®èi Ýt

h¬n c¸c ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cïng mét khèi l−îng hµng ho¸ tiªu

dïng. KÕt qu¶, ®· kÐo theo sù thay ®æi c¬ cÊu nÒn s¶n xuÊt x· héi còng nh−

nh÷ng mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c khu vùc I, II vµ III cña nÒn s¶n xuÊt x· héi.