Chiến tranh du kích ở Thái Bình (1950 - 1954)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN QUỐC TÙNG

CHIẾN TRANH DU KÍCH Ở THÁI BÌNH

(1950 - 1954)

CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM

MÃ SỐ: 60.22.54

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Ngọc Cơ

Thái Nguyên, năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU...............................................................................................i

1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài ............................... 5

4. Nguồn tư liệu phương pháp nghiên cứu........................................................ 6

5. Đóng góp của luận văn.................................................................................. 7

6. Kết cấu luận văn............................................................................................ 7

PHẦN NỘI DUNG .......................................................................................... 8

CHƢƠNG 1: QUÂN DÂN TRONG TỈNH THỰC HIỆN CUỘC CHIẾN

TRANH DU KÍCH CHỐNG ĐỊCH ĐÁNH CHIẾM THÁI BÌNH (TỪ 2-

1950 ĐẾN 4-1950)............................................................................................ 8

1.1. Vị trí chiến lược của Thái Bình ở đồng bằng Bắc Bộ................................ 8

1.2. Quân dân trong tỉnh thực hiện cuộc chiến tranh du kích chống địch đánh

chiếm Thái Bình (từ tháng 2-1950 đến tháng 4-1950) ................................... 17

của ta (từ 17-3 đến 30-4-1950)........................................................................ 28

CHƢƠNG 2: CHIẾN TRANH DU KÍCH Ở THÁI BÌNH BƢỚC VÀO

GIAI ĐOẠN GIÀNH GIẬT QUYẾT LIỆT VỚI ĐỊCH, TIẾN LÊN

GIÀNH VÀ GIỮ VỮNG THẾ CHỦ ĐỘNG, GIẢI PHÓNG HOÀN TOÀN

QUÊ HƢƠNG (TỪ THÁNG 5-1950 ĐẾN THÁNG 7-1954)....................... 35

2.1. Chiến tranh du kích ở Thái Bình bước vào giai đoạn giành giật quyết liệt với

địch (từ tháng 5-1950 đến tháng 11-1951)...................................................... 35

2.2. Phối hợp với chiến dịch Hòa Bình, phát triển mạnh chiến tranh du kích,

giành thế chủ động (từ tháng 11-1951 đến tháng 2- 1952)............................ 60

2.3. Giữ vững thế chủ động, chiến tranh du kích ở Thái Bình giành thêm

những thắng lợi mới (3-1952 đến 4-1953)...................................................... 70

2.4. Chiến tranh du kích ở Thái Bình góp phần làm thất bại kế hoạch Nava, giải

phóng quê hương (từ tháng 5-1953 đến tháng 7-1954)……………………….... 78

Chƣơng 3: VỊ TRÍ, Ý NGHĨA VÀ MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

CỦA CHIẾN TRANH DU KÍCH Ở THÁI BÌNH (1950 - 1954)............. 92

3.1. Vị trí, ý nghĩa của chiến tranh du kích ở Thái Bình (1950-1954) ........... 92

3.2. Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ việc nghiên cứu cuộc chiến tranh du

kích ở Thái Bình (1950-1954) ......................................................................... 98

PHẦN KẾT LUẬN...................................................................................... 111

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... 114

PHỤ LỤC

ii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp có sự can thiệp của Mĩ

(1945-1954) là một mốc son chói lọi trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân

tộc Việt Nam, thắng lợi này không chỉ tạo ra bước ngoặt đối với cách mạng Việt

Nam mà nó còn có ý nghĩa quốc tế to lớn, sâu sắc đưa Việt Nam trở thành một biểu

tượng sáng ngời vể chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Đúng như nhận định của Chủ

tịch Hồ Chí Minh: "Lần đầu tiên trong lịch sử, một nước thuộc địa nhỏ yếu đã đánh

thắng một nước thực dân hùng mạnh. Đó là, một thắng lợi vẻ vang của nhân dân

Việt Nam, đồng thời cũng là một thắng lợi vẻ vang của các lực lượng hòa bình, dân

chủ và xã hội chủ nghĩa trên thế giới" [24, tr. 11-12].

Gần nửa thế kỉ đã trôi qua, song một câu hỏi lớn vì sao một nước đất không

rộng, người không đông, kinh tế nghèo nàn lạc hậu như Việt Nam lại có thể đánh

bại một tên đế quốc lớn mạnh vào hàng bậc nhất thế giới lúc bấy giờ, trong một

cuộc chiến tranh kéo dài chín năm, vẫn là một vấn đề nóng hổi, thu hút sự quan tâm

của nhiều chính khách, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Đã có rất nhiều cách lí

giải khác nhau về thắng lợi của nhân dân ta, song có một nguyên nhân cơ bản nhất,

quyết định nhất mà không một ai có thể phủ nhận, đó là dưới sự lãnh đạo tài tình,

sáng suốt, đúng đắn của Đảng, đứng đầu là chủ tịch Hồ Chí Minh toàn thể dân tộc

Việt Nam với ý chí "thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất

định không chịu làm nô lệ" [20, tr. 480] đã đồng lòng, đoàn kết, nhất trí đứng lên

tạo thành sức mạnh vô song, đập tan mọi âm mưu xâm lược của thực dân Pháp có

sự giúp sức của Mĩ.

Trên cơ sở huy động toàn dân đánh giặc, bên cạnh việc xây dựng lực lượng chủ

lực, tổ chức tác chiến chính quy. Đảng ta còn tiến hành phát động một cuộc chiến

tranh du kích rộng khắp trên phạm vi cả nước.

Tiến hành chiến tranh du kích là một nội dung quan trọng của chiến tranh cách

mạng Việt Nam. Thấm nhuần quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ

Chí Minh, kế thừa và phát huy truyền thống dân tộc, trong cuộc kháng chiến chống

Pháp, Đảng ta đã phát động một cuộc chiến tranh nhân dân rộng lớn, huy động toàn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

dân đánh giặc với lực lượng vũ trang ba thứ quân làm nòng cốt, trong đó lực lượng

dân quân du kích và chiến tranh du kích giữ một vị trí quan trọng. Bên cạnh đó

chúng ta còn tiến hành xây dựng một hệ thống các căn cứ du kích và khu du kích

ngay trong lòng hậu phương của địch mà đồng bằng Bắc Bộ được coi tiêu biểu nhất.

Nhờ vậy, chúng ta đã chia cắt, kiềm chân, tiêu hao, tiêu diệt một bộ phận quan trọng

sinh lực địch, tạo điều kiện cho bộ đội chủ lực tung ra những đòn đánh quyết định,

buộc kẻ thù phải chấp nhận thất bại tại cuộc chiến tranh ở Việt Nam.

Đồng bằng Bắc Bộ nói chung, tỉnh Thái Bình nói riêng là một địa bàn chiến

lược quan trọng cả trong cách mạng và chiến tranh cách mạng, nơi đây được coi là

“kho người, kho của” mà cả ta và địch đều cố giành và giữ lấy. Chính vì vậy, trong

những năm kháng chiến, thực dân Pháp đã dùng những biện pháp tàn bạo về quân

sự, thâm độc về chính trị để xâm chiếm, bình định tỉnh Thái Bình nhằm thực hiện

âm mưu “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt”.

Nhưng, nhờ đường lối kháng chiến đúng đắn của Đảng đứng đầu là chủ tịch Hồ

Chí Minh, sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ tỉnh Thái Bình, quân và dân tỉnh Thái

Bình đã phát huy truyền thống bất khuất chống quân xâm lược, nêu cao tinh thần

cách mạng, đạp bằng mọi hy sinh gian khổ, đoàn kết chặt chẽ thành một khối, tiến

hành cuộc chiến tranh du kích rộng khắp, kéo dài gần 5 năm (từ 1950 đến 1954),

liên tiếp đánh thắng kẻ thù, làm thất bại mọi âm mưu của chúng, qua đó góp phần

vào thắng lợi chung của dân tộc. Với những thành tích vẻ vang đó, Thái Bình đã

được Bác Hồ tặng lá cờ “Quân dân một lòng tiêu diệt quân địch”.

Nghiên cứu về cuộc chiến tranh du kích của quân và dân Thái Bình (1950 –

1954) không góp phần dựng lại bức tranh sinh động về cuộc chiến đấu đầy hy sinh,

gian khổ nhưng cũng rất đỗi hào hùng của quân và dân ta nói chung, quân và dân

tỉnh Thái Bình nói riêng, mà còn khẳng định vai trò lãnh đạo tài tình, sáng suốt của

Đảng, Bác Hồ trong quá trình lãnh đạo toàn dân tộc kháng chiến chống thực dân

Pháp thắng lợi mà đỉnh cao là chiến thắng ở Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn

động địa cầu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

Xuất phát từ những nhận định trên , với mong muốn tìm hiểu về quê hương góp

phần cụ thể hóa bức tranh lịch sử dân tộc , đóng góp sức mình vào việc “đánh thức

quá khứ dậy” để phục vụ cho công cuộc xây dựng địa phương hiện nay , tôi quyết

định chọn đề tài “Chiến tranh du kích ở tỉnh Thái Bình (1950 – 1954)” làm luận

văn Thạc sĩ Sử học.

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

Chiến tranh du kích ở đồng bằng Bắc Bộ nói chung, tỉnh Thái Bình riêng trong

kháng chiến chống Pháp là đề tài đã thu hút được sự quan tâm của các học giả, các

nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Vì vậy, nội dung của đề tài đã được được đề

cập dưới nhiều khía cạnh khác nhau trong nhiều các công trình nghiên cứu.

Ngay sau khi hòa bình được lập lại ở miền Bắc, tỉnh Thái Bình tiếp tục cùng với

các tỉnh ở miền Bắc thực hiện nghĩa vụ hậu phương lớn trong cuộc kháng chiến

chống Mĩ cứu nước (1954 - 1975) của toàn dân tộc. Vì vậy, việc nghiên cứu về cuộc

kháng chiến chống thực dân Pháp nói chung, cuộc chiến tranh du kích của quân và

dân Thái Bình nói riêng đã trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm khơi dậy tinh

thần yêu nước, niềm tự hào dân tộc, rút ra những bài học kinh nghiệm để quân và

dân tỉnh Thái Bình tiếp tục đóng góp sức người, sức của cho cuộc kháng chiến

chống Mĩ cứu nước.

Cuốn “Giới thiệu sơ lược Lịch sử đấu tranh vũ trang của quân và dân Thái

Bình” (Ban chính trị tỉnh đội Thái Bình ấn hành, 1959), đã giới thiệu quá trình

thành lập đội vũ trang nhân dân Thái Bình, quá trình lãnh đạo nhân dân chuẩn bị

kháng chiến của Đảng bộ Thái Bình, trong đó có việc xây dựng lực lượng vũ trang

và bán vũ trang ở trong tỉnh. Đồng thời cuốn sách còn giới thiệu sơ lược những

chiến công mà quân và dân Thái Bình đã đạt được trong những năm kháng chiến

chống thực dân Pháp.

Trong tác phẩm “Chuyện kháng chiến Thái Bình” (tập II, Tỉnh đội Thái Bình

xuất bản, 1960), đã tổng hợp những câu chuyện sinh động, chân thực về những tấm

gương chiến đấu của quân và dân trong tỉnh trong những năm diễn ra cuộc chiến

tranh du kích ở Thái Bình.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

Đặc biệt cuốn “Sơ thảo Tổng kết lịch sử du kích chiến tranh Thái Bình” (Tỉnh

đội Thái Bình xuất bản, 1961), đã đi sâu phân tích cuộc chiến tranh du kích ở Thái

Bình trong gần 5 năm chiến đấu của quân dân trong tỉnh. Từ đó, cuốn sách không

chỉ đưa ra những điểm tương đồng và khác biệt về chiến tranh du kích của tỉnh Thái

Bình với tỉnh khác mà còn đưa ra những nhận định đánh giá về những ưu điểm và

hạn chế và rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu để quân và dân Thái Bình tiếp

tục góp sức mình vào cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước của dân tộc.

Tác giả Kinh Lịch với tác phẩm “Nhân dân Tán Thuật đánh giặc giữ làng”

(Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân, Hà Nội, 1963), tác phẩm đã phần nào dựng lại

quá khứ hào hùng của quân và dân làng Tán Thuật, với lối đánh du kích sáng tạo,

linh hoạt, quân và dân làng Tán Thuật đã lập lên nhiều chiến công lớn, qua đó góp

phần vào thắng lợi chung của chiến tranh du kích ở Thái Bình.

Hai cuốn hồi ký “Thái Bình khởi nghĩa” (Tỉnh đội Thái Bình xuất bản, 1963),

“Thái Bình đánh giặc” (Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thái Bình, 1975) bằng lối

viết chân thực từ nguồn tư liệu của các nhân chứng lịch sử, tác phẩm đã cho người

đọc sống lại một thời kì chiến đấu đầy khó khăn, gian khổ, hy sinh nhưng cũng rất

anh dũng của quân và dân Thái Bình.

Sau khi đất nước thống nhất, nội dung chiến tranh du kích ở tỉnh Thái Bình

(1950 - 1954) vẫn được nhiều cá nhân và tập thể đề cập trong các công trình nghiên

cứu của mình.

Năm 1999, Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Thái Bình đã cho tái bản lần 1 cuốn “Thái

Bình kháng chiến chống Pháp xâm lược 1945 -1954”, cuốn sách đã tái hiện lại bức

tranh toàn cảnh tỉnh Thái Bình từ sau Cách mạng tháng Tám cho đến ngày Thái

Bình được giải phóng, trong đó cuốn sách đã giành khá nhiều trang viết để nói về

cuộc chiến tranh du kích của quân và dân Thái Bình.

Cũng trong năm 1999, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia đã cho xuất bản cuốn

“Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Bình (1927 – 1954)”, tác phẩm đã làm nổi bật vai trò

lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Thái Bình từ khi ra đời cho đến 1954. Với đường lối chỉ

đạo đúng đắn, sáng tạo, linh hoạt, Đảng bộ tỉnh Thái Bình đã lãnh đạo quân và dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

Thái Bình giành được nhiều thắng lợi to lớn trên mọi lĩnh vực, trong đó có cuộc

chiến tranh du kích của quân dân trong tỉnh trong giai đoạn (1950-1954).

Nhân kỉ niệm 47 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, năm 2001, Nhà xuất bản

Chính trị Quốc gia đã cho xuất bản cuốn “Đảng lãnh đạo xây dựng căn cứ du kích

ở đồng bằng Bắc Bộ (1945 – 1954)” của tác giả Vũ Quang Hiển. Công trình đã

phân tích cô đọng, có hệ thống quá trình xây dựng và củng cố các căn cứ du kích,

khu du kích và rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu trong quá trình lãnh đạo

của Đảng ở đồng bằng Bắc Bộ, trong đó có tỉnh Thái Bình.

Cũng trong năm 2001, Hội đồng chỉ đạo biên soạn công trình lịch sử Kháng

chiến chống Pháp khu Tả ngạn sông Hồng đã cho ra mắt cuốn “Lịch sử kháng chiến

chống Pháp khu Tả Ngạn sông Hồng 1945 - 1955” (Nhà xuất bản Chính trị quốc

gia), với phương pháp tiếp cận chân thực và trình bày khoa học, tập thể tác giả đã

dựng lại một cách khái quát, chân thực, sinh động những sự kiện lịch sử chính yếu

cuộc kháng chiến chống Pháp của quân và dân khu Tả Ngạn sông Hồng. Trong đó

cuộc chiến tranh du kích của quân và dân Thái Bình cũng được các tác giả đề cập

đến.

Nhân kỉ niệm lần thứ 60 ngày thành lập Tỉnh đội dân quân Thái Bình (20/4/1947

- 20/4/2007), Bộ chỉ huy quân sự Thái Bình đã cho xuất bản cuốn “Thái Bình

những trận đánh tiêu biểu 1945 - 1975”, cuốn sách đã miêu tả khá chi tiết các trận

đánh du kích của quân và dân Thái Bình trong những năm kháng chiến chống Pháp

Ngoài ra, nội dung của đề tài còn nằm tản mạn ở nhiều công trình nghiên cứu

khác của các nhà khoa học.

Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có một công trình nghiên cứu nào trình bày

một cách đầy đủ và có hệ thống về cuộc chiến tranh du kích ở Thái Bình 1950 -

1954. Mặc dù vậy, những tài liệu trên là nguồn tư liệu lịch sử có giá trị khoa học, là

cơ sở để tôi hoàn thành đề tài.

3. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài: “Chiến tranh du kích ở Thái Bình 1950 -

1954”.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Thời gian: Từ 1950 - 1954.

- Không gian: Tỉnh Thái Bình.

3.3. Nhiệm vụ của đề tài

Trước tiên, đề tài tìm hiểu về đặc điểm mảnh đất, con người và truyền thống yêu

của nhân dân Thái Bình. Từ đó rút ra những nhận xét có giá trị về vị trí chiến lược

của Thái Bình ở đồng bằng Bắc Bộ trong kháng chiến chống Pháp, đồng thời góp

phần làm sáng tỏ về điều kiện cần và đủ để một cuộc chiến tranh du kích có thể diễn

ra ở một tỉnh đồng bằng như Thái Bình.

Sau khi đã tìm hiểu khái quát về tỉnh Thái Bình, nhiệm vụ chính của đề tài là đi

sâu tìm hiểu cuộc chiến tranh du kích ở Thái Bình 1950 – 1954 một cách có hệ

thống. Qua đó đề tài không chỉ góp phần làm sáng tỏ đường lối kháng chiến đúng

đắn của Đảng, của Bác Hồ, mà còn góp phần dựng lại bức tranh lịch sử hào hùng

của nhân dân Tỉnh Thái Bình trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm

lược. Từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm từ cuộc chiến tranh du kích của quân

và dân tỉnh Thái Bình (1950 – 1954).

4. NGUỒN TƢ LIỆU PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

4.1. Nguồn tƣ liệu

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi tham khảo và sử dụng một số tác phẩm kinh

điển của chủ nghĩa Mác - Lênin về chiến tranh du kích, các tài liệu văn kiện Đảng,

các bài nói, bài viết của chủ tịch Hồ Chí Minh về chiến tranh du kích, các chỉ thị,

nghị quyết, báo cáo của Liên khu III, Đảng bộ tỉnh Thái Bình trong giai đoạn 1945 -

1954, đặc biệt là trong thời gian (1950 - 1954). Đây là nguồn tư liệu quan trọng để

tôi tiếp cận với những quan điểm đường lối của Đảng về chiến tranh du kích.

Bên cạnh đó, tôi còn sử dụng các tài liệu lịch sử địa phương được lưu trữ tại Bộ

chỉ huy quân sự, Thư viện tỉnh Thái Bình, Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Thư

viện Quốc gia Việt Nam, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đã được

công bố, các bài viết đăng trên tạp chí, các hồi kí, bút kí cùng các nhân chứng lịch

sử đã trực tiếp tham gia chiến đấu tại quê hương trong thời gian 1950 - 1954.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Xuất phát từ nhiệm vụ của đề tài, trên cơ sở những nguồn tư liệu đã thu thập

được, chúng tôi chủ yếu sử dụng phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp

lôgic để phân tích, tổng hợp, đánh giá và khái quát vấn đề

Ngoài ra, các phương pháp liên ngành, điền dã, phân tích, so sánh, đối chiếu,

cũng được sử dụng để làm sáng rõ vấn đề.

5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN

Trên cơ sở hệ thống hóa, phân tích tư liệu, có kế thừa kết quả nghiên cứu của

những người đi trước, luận văn cố gắng trình bày một cách có hệ thống cuộc chiến

tranh du kích ở tỉnh Thái Bình (1950 - 1954). Từ đó, luận văn làm bật lên vị trí, ý

nghĩa cũng như một số bài học kinh nghiệm của chiến tranh du kích ở Thái Bình đối

với thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta nói chung, nhân dân

Thái Bình nói riêng.

Luận văn hoàn thành sẽ bổ sung nguồn tư liệu mới về chiến tranh du kích của

quân và dân ta trong kháng chiến chống Pháp, phục vụ tốt cho công tác giảng dạy,

nghiên cứu lịch sử địa phương của tỉnh Thái Bình.

6. KẾT CẤU LUẬN VĂN

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận văn

kết cấu thành 3 chương:

Chƣơng 1: Quân dân trong tỉnh thực hiện cuộc chiến tranh du kích chống

địch đánh chiếm Thái Bình (từ 2-1950 đến 4-1950)

Chƣơng 2: Chiến tranh du kích ở Thái Bình bƣớc vào giai đoạn giành giật

quyết liệt với địch, tiến lên giành và giữ vững thế chủ động, giải phóng hoàn toàn

quê hƣơng (từ tháng 5-1950 đến tháng 7-1954)

Chƣơng 3: Vị trí - ý nghĩa và một số bài học kinh nghiệm của chiến tranh

du kích ở Thái Bình (1950 - 1954)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

PHẦN NỘI DUNG

CHƢƠNG 1: QUÂN DÂN TRONG TỈNH THỰC HIỆN CUỘC CHIẾN

TRANH DU KÍCH CHỐNG ĐỊCH ĐÁNH CHIẾM THÁI BÌNH

(TỪ 2-1950 ĐẾN 4-1950)

1.1. VỊ TRÍ CHIẾN LƢỢC CỦA THÁI BÌNH Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ

1.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên

Tỉnh Thái Bình có lịch sử hình thành từ rất sớm. Ngay từ thời nhà nước Văn

Lang - Âu Lạc, cư dân đã đến định cư ở nơi đây, thời kì này đất đai Thái Bình nằm

trong bộ Lục Hải. Trải qua một quá trình biến đổi lâu dài về mặt hành chính trong

lịch sử, đến thời kì kháng chiến chống Pháp, Thái Bình thuộc khu Tả ngạn sông

Hồng gồm 5 tỉnh: Hải Phòng, Kiến An, Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên. Đến

tháng 1-1948, Liên khu III được thành lập bao gồm các tỉnh Tả ngạn, Hữu ngạn

sông Hồng và Hà Nội. Vì vậy, đến trước tháng 5-1952, chiến tranh du kích ở Thái

Bình thuộc sự chỉ đạo của Liên khu ủy khu III. Ngày 24-5-1952, Trung ương Đảng

đã ra nghị quyết tách Tả ngạn sông Hồng ra khỏi Liên khu III và thành lập khu Tả

ngạn sông Hồng trực thuộc Trung ương, Chính phủ và Bộ Tổng tư lệnh, từ đây

chiến tranh du kích ở Thái Bình nằm dưới sự chỉ đạo của ban lãnh đạo khu Tả ngạn

sông Hồng.

Về vị trí địa lí, Thái Bình nằm ở phía đông nam vùng đồng bằng Bắc Bộ, phía

bắc giáp tỉnh Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng. Phía tây và tây nam giáp tỉnh Nam

Định và Hà Nam. Phía đông giáp vịnh Bắc Bộ. Với diện tích tự nhiên 1.545,4 km2

chiếm 0,5% diện tích đất đai của cả nước, từ Tây sang Đông dài 54 km, từ Bắc

xuống Nam dài 49 km. So với các tỉnh khác, Thái Bình là một tỉnh đồng bằng có địa

hình tương đối bằng phẳng với độ dốc nhỏ hơn 1%; cao trình biến thiên phổ biến từ

1 - 2m so với mực nước biển, thấp dần từ tây bắc xuống đông nam.

Với đặc điểm về vị trí địa lí như vậy, Thái Bình là một trong những tỉnh ở đồng

bằng không có rừng núi và được bao bọc bởi hệ thống sông, biển khép kín. Cùng

với bờ biển dài trên 50 km còn có 4 sông lớn chảy qua địa phận của tỉnh: Phía bắc

và phía đông bắc có sông Hóa dài 35,3 km, ngăn cách với Hải Phòng. Phía bắc và

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9

tây bắc có sông Luộc (phân lưu của sông Hồng) dài 53 km, ngăn cách với Hưng

Yên và Hải Dương. Phía tây và nam là đoạn hạ lưu của sông Hồng dài 67 km, ngăn

cách với hai tỉnh Nam Định và Hà Nam. Trong kháng chiến chống Pháp, ba con

sông này có vị trí chiến lược về giao thông đường thủy, đặc biệt là con sông Hồng

thường xuyên được thực dân Pháp sử dụng để vận chuyển lương thực, quân đội, vũ

khí từ ngoài khơi vào Nam Định, Hà Nội và các tỉnh khác ở miền Bắc. Cả ba con

sông này địch đều đóng một hệ thống đồn bốt để bảo vệ, đồng thời gây khó khăn

cho ta trong việc liên lạc với bên ngoài, ngăn chặn bộ đội chủ lực xâm nhập vào

Thái Bình.

Ngoài ba con sông lớn bao bọc, trong tỉnh còn có mạng lưới sông ngòi chằng

chéo, với mật độ khá dày đặc. Trong đó, sông Trà Lý (phân lưu cấp 1 của sông

Hồng) với chiều dài 65 km chảy qua giữa tỉnh từ tây sang đông. Trong những năm

xâm chiếm và bình định tỉnh Thái Bình, địch đã dùng con sông này để vận chuyển

quân, lương thực, vũ khí tiếp tế cho lực lượng của chúng đóng trên địa bàn tỉnh.

Bên cạnh đó, địch còn lợi dụng hệ thống sông ngòi trong tỉnh kết hợp với hệ thống

đường bộ để tiến hành bao vây, chia cắt từng khu vực trong tỉnh, phá hoại hoạt động

sản xuất, ngăn chặn, tiến tới tiêu diệt phong trào chiến tranh du kích của quân và

dânThái Bình.

Về đường bộ, Thái Bình có hai con đường liên tỉnh lớn gồm: đường 10 qua thị

xã Thái Bình nối cảng Hải Phòng với Nam Định, đường số 39 nối đường 5 qua thị

xã Hưng Yên sang đến thị xã Thái Bình chạy tới Kha Lý của vùng cửa biển Diêm

Điền. Cùng với hai con đường liên tỉnh là một hệ thống đường liên huyện bao gồm

các đường: 216, 217, 218, 219, 220, 222, 223, 224... Trước năm 1954, khi quân và

dân Thái Bình chưa tiến hành hoạt động tiêu thổ kháng chiến, xe cơ giới có trọng tải

từ 3 đến 5 tấn dễ dàng đi lại trên các tuyến đường 10, đường 39. Ở các tuyến đường

liên huyện hoạt động đi lại khó khăn hơn do diện tích mặt đường thường nhỏ, có

nhiều cầu cống, mặt đường chủ yếu là bằng đất.

Cũng giống như các tỉnh khác ở đồng bắng Bắc Bộ, Thái Bình nằm trong vành

đai khí hậu nhiệt đới gió mùa. Nhiệt độ trung bình hàng năm là 23-24oC. Lượng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10

mưa trung bình 1.400mm - 1.800mm. Số giờ nắng trong năm khoảng 1600 - 1800

giờ. Độ ẩm trung bình vào khoảng 85-90%. Chế độ khí hậu nhiệt đới gió mùa một

mặt tạo điều kiện cho cây trồng vật nuôi phát triển, nhưng mặt khác cũng gây nhiều

khó khăn cho sản xuất và đời sống: bão lụt, hạn hán, sương muối, sâu bệnh dễ phát

sinh.

Đất đai Thái Bình được hình thành gắn liền với quá trình bồi tụ của phù sa và

biển lùi. Do thời gian khai phá sớm muộn khác nhau, làng mạc ở Thái Bình mang

những đặc điểm hai miền khá rõ rệt. Đất đai ở phía bắc của tỉnh được khai phá từ

sớm, người dân thường chọn cồn, gò cao để sinh sống nên làng mạc thường nằm rải

rác nhưng diện tích lại nhỏ hẹp, diện tích trung bình của các làng ở miền bắc là 0,5

km2

.

. Miền đất phía nam của tỉnh là vùng đất mới bồi tụ, nên làng mạc có phần rộng

rãi hơn, diện tích mỗi làng khoảng 1km2

, nhiều cụm làng liên tiếp nhau trải dài hàng

5 đến 6 km như Bách Thuận (Vũ Thư), Nam Trung, Phương Công, An Ninh (Tiền

Hải), Thần Đầu, Thần Huống (Thái Ninh)…

Làng xã ở Thái Bình thường phân bố ở ven các con sông hoặc nằm ven các

tuyến đường giao thông. Nhìn chung mật độ làng xã ở Thái Bình khá dày đặc,

khoảng cách trung bình giữa các làng khoảng từ 1 đến 2 cây số, các làng thường

cách nhau một con đường, một cánh đồng thậm chí làng nọ dựa lưng vào làng kia.

Đây chính là cơ sở để Thái Bình xây dựng các làng kháng chiến, tạo ra thế đứng

chân vững chắc cho chiến tranh du kích trong tỉnh, khi thuận lợi có thể tiến công,

khó khăn có thể rút lui bảo toàn lực lượng.

Với đặc điểm tự nhiên như vậy, từ lâu ở Thái Bình đã bao hàm trong nó cả

những thuận lợi và khó khăn trong đời sống, sản xuất, chiến đấu của quân dân trong

tỉnh. Về mặt thuận lợi nó cho phép có khả năng xây dựng một nền kinh tế nông

nghiệp tự cấp, tự túc, đảm bảo những yêu cầu thiết yếu cho cuộc sống và chiến đấu.

Về mặt khó khăn, do địa hình của Thái Bình tương đối bằng phẳng, khi có chiến

tranh địch có khả năng phát huy sức mạnh của những phương tiện vũ khí hiện đại,

nhất là không quân và pháo binh để tác chiến tập trung, hiệp đồng binh chủng trên

quy mô lớn, cơ động nhanh, đồng thới chúng có thể dễ dàng bao vây, chia cắt,