Chất lượng cuộc sống của bệnh nhân Alzeimer, người chăm sóc và đánh giá hiệu quả của một số biện pháp can thiệp không dùng thuốc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG

--------------------*---------------------

NGUYỄN BÍCH NGỌC

CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG CỦA BỆNH NHÂN

ALZHEIMER, NGƯỜI CHĂM SÓC

VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA MỘT SỐ BIỆN PHÁP

CAN THIỆP KHÔNG DÙNG THUỐC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

HÀ NỘI - 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG

--------------------*---------------------

NGUYỄN BÍCH NGỌC

CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG CỦA BỆNH NHÂN

ALZHEIMER, NGƯỜI CHĂM SÓC

VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA MỘT SỐ BIỆN PHÁP

CAN THIỆP KHÔNG DÙNG THUỐC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

Chuyên ngành: Vệ sinh, xã hội học và Tổ chức y tế

Mã số: 62 72 01 64

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS Đỗ Thị Khánh Hỷ

2. TS.BS Nguyễn Thị Thùy Dương

HÀ NỘI - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Được sự đồng ý của các tác giả cho phép sử dụng số liệu cuả bài báo, của đề tài

nghiên cứu cấp Bộ vào nội dung luận án, tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa

học này là của tôi, do chính tôi thực hiện dưới sự chỉ đạo trực tiếp của các Thầy, Cô

hướng dẫn và Thầy Chủ nhiệm đề tài, không sao chép của nghiên cứu khác. Những kết

quả công bố trong nghiên cứu hoàn toàn trung thực và khách quan.

Hà Nội, ngày 16 tháng 2 năm 2014

Tác giả luận án

Nguyễn Bích Ngọc

LỜI CẢM ƠN

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng cảm ơn: Ban Lãnh đạo

Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Phòng Quản lý Đào tạo và Khoa học, Bộ môn Vệ sinh

xã hội học và Tổ chức y tế của Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương; Ban Giám đốc Bệnh viện

Lão khoa Trung ương đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu và

hoàn thành bản luận án này.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Đỗ Thị Khánh Hỷ, TS Nguyễn Thị

Thùy Dương, những người thầy đã tận tâm hướng dẫn, đóng góp những ý kiến quý báu và

luôn giúp đỡ, động viên tôi trong cuộc sống và quá trình học tập, nghiên cứu, viết luận án.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành tới GS.TS. Phạm Thắng, người

lãnh đạo bệnh viện, người thầy đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi và đóng góp những ý

kiến quý báu cho tôi định hướng và hoàn thành các nội dung nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Quý Thầy, Cô trong Hội đồng khoa học đã tận tình chỉ

bảo, hướng dẫn, góp ý, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, sự động viên và tạo điều kiện để

tôi hoàn thành nghiên cứu của tập thể cán bộ, nhân viên Bệnh viện Lão khoa Trung ương,

Phòng Chỉ đạo tuyến, Phòng Đào tạo và Nghiên cứu khoa học, Khoa Tâm Thần kinh,

Khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Lão khoa Trung ương.

Tôi xin trân trọng cảm ơn GS.TS Rebecca Logsdon (Đại học Washington) đã cho

phép tôi sử dụng bản quyền Bộ câu hỏi đánh giá chất lượng cuộc sống trong bệnh

Alzheimer (Quality of life in Alzheimer) tại Việt Nam.

Tôi xin trân trọng cảm ơn GS Marc Berthel và gia đình, Hội Lão khoa Pháp đã tạo

điều kiện và giúp đỡ tôi trong thời gian tham quan, học tập các mô hình chăm sóc người

cao tuổi trong đó có bệnh nhân sa sút trí tuệ, bệnh Alzheimer tại Strasbourg, Cộng hòa

Pháp.

Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Hoàng Văn Minh, PGS.TS Kim Bảo Giang,

CN. Nguyễn Hoàng Long đã tận tình giúp đỡ tôi trong việc xây dựng đề cương, thiết kế

công cụ nghiên cứu, xử lý số liệu, hoàn thiện các bài báo, luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn các bệnh nhân và gia đình bệnh nhân đã nhiệt tình tham

gia nghiên cứu và đóng góp vào thành công của đề tài, đặc biệt những bệnh nhân và gia

đình đã đưa bệnh nhân tới luyện tập tại Khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện Lão khoa

Trung ương.

Có được thành quả như ngày hôm nay tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới cha

mẹ, chồng, con và những người thân trong gia đình, cùng bạn bè, đồng nghiệp đã dành

những tình cảm yêu thương, thường xuyên giúp đỡ, động viên, chia sẻ, khích lệ và tạo mọi

điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Hà Nội, ngày 16 tháng 2 năm 2014

Tác giả luận án

Nguyễn Bích Ngọc

CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AD: Bệnh Alzheimer (Alzheimer’s Disease)

ADL: Đánh giá hoạt động hàng ngày (Activities of Daily Living)

BVLKTƯ : Bệnh viện Lão khoa Trung ương

DSM- IV- TR: Sách chẩn đoán và thống kê các bệnh rối loạn tâm thần, Xuất

bản lần thứ tư, Bản hiệu đính (Diagnostic and Statistical Manual

of Mental Disorders, Fourth Edition, Text Revision)

IADL: Đánh giá hoạt động hàng ngày có sử dụng dụng cụ phương tiện

(Instrumental Activities of Daily Living scale)

ICD-10: Phân loại bệnh tật quốc tế, phiên bản 10 (International

MMSE: Đánh giá tình trạng tâm trí thu gọn (Mini Mental State Exam)

NINCDS-ADRDA: Viện quốc gia về đột quỵ và các rối loạn thần kinh, giao

tiếp - Bệnh Alzheimer và các rối loạn liên quan (National

Institute of Neurological and Communicative Disorders and

Stroke - Alzheimer’s Disease and Related Disorders

Association)

QOL: Chất lượng cuộc sống (Quality of Life)

QOL-AD: Chất lượng cuộc sống trong bệnh Alzheimer

(Quality of Life–Alzheimer’s Disease)

NPI: Bản kiểm Đánh giá trạng thái tâm thần kinh

(NeuroPsychiatric Inventory)

SSTT: Sa sút trí tuệ

WHO: Tổ chức Y tế Thế giới – TCYTTG (World Health Organization)

Classification of Diseases, tenth version)

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Nhờ sự tiến bộ của khoa học công nghệ và sự phát triển của kinh tế xã

hội, cuộc sống của con người ngày càng được cải thiện. Tuổi thọ trung bình

của loài người tăng lên là một thành tựu đối với y tế công cộng và là kết quả

của sự phát triển kinh tế, xã hội.

Theo nhận định của Tổ chức Y tế Thế giới, dân số thế giới đang bị “già

hoá” do mức độ sinh giảm đáng kể trong khi tuổi thọ trung bình ngày càng

tăng. Ngày nay, trên toàn thế giới có khoảng 600 triệu người từ 60 tuổi trở

lên. Số lượng người cao tuổi sẽ tăng gấp đôi vào năm 2025 và đạt xấp xỉ 3 tỷ

người vào năm 2050. Hơn một nửa số người cao tuổi của thế giới hiện sống ở

Châu Á. Số liệu điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình thời điểm

1/4/2012 của Tổng cục Thống kê cho thấy tỷ trọng dân số từ 60 tuổi trở lên

của Việt Nam là 10,2% tổng số dân, tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên là 7,1%.

Như vậy Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn được gọi là “thời kỳ già

hóa dân số” [12]. Thời gian để Việt Nam chuyển đổi từ cơ cấu dân số “đang

già hóa” sang cơ cấu “dân số già” sẽ ngắn hơn nhiều so với các quốc gia có

trình độ phát triển cao hơn như Pháp mất 115 năm, Thụy Điển mất 85 năm,

Hoa Kỳ mất 69 năm, Nhật Bản và Trung Quốc mất 26 năm, Thái Lan mất 22

năm nhưng theo dự đoán Việt Nam chỉ là 20 năm [14].

Việc chuyển dịch cơ cấu dân số đang là một thách thức đối với toàn nhân

loại nói chung cũng như đối với Việt Nam nói riêng, trong đó có vấn đề chăm

sóc và bảo vệ sức khoẻ cho một số lượng lớn người cao tuổi trong xã hội.

Tuổi già làm tăng nguy cơ phát triển các bệnh mạn tính và thoái hóa. Một

trong những bệnh mạn tính không lây nhiễm và thoái hoá thường gặp ở người

cao tuổi là hội chứng sa sút trí tuệ (SSTT), trong đó bệnh Alzheimer chiếm tới

50 - 70%. Nó thật sự là thảm họa đối với người cao tuổi, không những do tỷ

lệ mắc bệnh cao ở nhóm tuổi này, mà còn do bệnh gây ảnh hưởng lớn và lâu

2

dài về mọi mặt cho bệnh nhân, gia đình và xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng

đến chất lượng sống của bản thân bệnh nhân cũng như người chăm sóc.

Người mắc bệnh Alzheimer bị mất dần khả năng tự chăm sóc và ngày càng

phụ thuộc vào người khác trong việc thực hiện các hoạt động thể chất và tinh

thần cơ bản nhất, đặc biệt giai đoạn cuối cần có sự chăm sóc và theo dõi

thường xuyên. Chi phí cho bệnh Alzheimer rất tốn kém, chỉ đứng sau các

bệnh tim mạch và ung thư. Để góp phần giảm bớt gánh nặng này, ngoài các

nghiên cứu về dịch tễ của bệnh Alzheimer, các thuốc chữa bệnh Alzheimer thì

các phương pháp điều trị không dùng thuốc, chất lượng cuộc sống và vấn đề

chăm sóc bệnh nhân Alzheimer được nghiên cứu ở nhiều vùng khác nhau trên

thế giới. Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu nhưng vẫn cần phải tiến hành

thêm nhiều nghiên cứu nữa để chúng ta có thể hiểu rõ hơn và tìm cách đương

đầu với căn bệnh này. Tại Việt Nam, sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer cũng

bắt đầu được y học và xã hội quan tâm. Một số nghiên cứu đã được tiến hành

để tìm hiểu tỷ lệ mắc bệnh, áp dụng những tiêu chuẩn để sàng lọc và chẩn

đoán SSTT, bệnh Alzheimer tại Việt Nam. Tuy nhiên, số lượng đề tài nghiên

cứu về SSTT nói chung và bệnh Alzheimer nói riêng còn hạn chế, chủ yếu tập

trung vào nghiên cứu lâm sàng, chưa có đề tài nào nghiên cứu về chất lượng

cuộc sống của bệnh nhân Alzheimer, người chăm sóc cũng như các biện pháp

điều trị hỗ trợ. Vì vậy, đề tài này được tiến hành nhằm mục tiêu:

1. Mô tả thực trạng chất lượng cuộc sống của bệnh nhân Alzheimer được

điều trị tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương từ tháng 1 năm 2011 đến

tháng 6 năm 2013 và gánh nặng chăm sóc, chất lượng cuộc sống của

người chăm sóc họ.

2. Đánh giá hiệu quả của một số biện pháp can thiệp không dùng thuốc

nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân Alzheimer và người

chăm sóc họ.

3

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. Sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer

1.1.1. Lâm sàng hội chứng sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer

1.1.1.1. Khái niệm hội chứng sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer

- Hội chứng sa sút trí tuệ

Sa sút trí tuệ (SSTT) là tình trạng suy giảm trí nhớ kèm theo một hoặc

nhiều các chức năng nhận thức khác bị rối loạn như thất ngôn (aphasia), mất

sử dụng động tác (apraxia), mất nhận thức (agnosia), hay rối loạn chức năng

thực hiện (executive function) xảy ra ở những người trước đây tình trạng nhận

thức và các chức năng thần kinh cao cấp khác vẫn hoàn toàn bình thường. Sự

suy giảm các chức năng nhận thức này đủ để gây ảnh hưởng đến cuộc sống

hàng ngày của bệnh nhân.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đưa ra định nghĩa: “Sa sút trí tuệ là phối

hợp rối loạn tiến triển về trí nhớ và quá trình ý niệm hóa, ở mức độ gây tổn

hại tới hoạt động sống hàng ngày xuất hiện tối thiểu từ sáu tháng nay với rối

loạn ít nhất một trong những chức năng như ngôn ngữ, tính toán, phán đoán,

rối loạn tư duy trừu tượng, điều phối động tác, nhận biết hoặc biến đổi nhân

cách” [146]. Những rối loạn này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống

người bệnh. Sa sút trí tuệ là một trong những trạng thái bệnh lý đáng sợ nhất

của tuổi già, nỗi ám ảnh của người cao tuổi. SSTT là nguyên nhân chủ yếu

gây ra tàn tật và tử vong ở người cao tuổi. Cần phân biệt SSTT và quên lành

tính do tuổi. Quên lành tính do tuổi (benign senescent forgetfulness) là tình

trạng giảm trí nhớ do tuổi cao, là kết quả của tiến trình hoạt động thần kinh

chậm dần do tuổi tác. Khởi đầu của quên lành tính là tình trạng khó nhớ thông

tin mới và chậm nhớ lại thông tin cũ do suy giảm khả năng tập trung và chú ý.

4

Tuy nhiên, khi cho bệnh nhân thời gian và có biện pháp động viên thì việc

sinh hoạt hàng ngày của họ vẫn bình thường.

Theo báo cáo đánh giá gánh nặng bệnh tật của Tổ chức Y tế Thế giới

năm 2003, SSTT chiếm 11,2% trong tổng số người tàn tật từ 60 tuổi trở lên,

cao hơn đột quỵ não (9,5%), các bệnh rối loạn cơ xương khớp (8,9%), bệnh

tim mạch (5%) và tất cả các thể ung thư (2,4%) [145]. Tuổi càng cao, tỷ lệ

mắc SSTT càng nhiều; tỷ lệ hiện mắc SSTT trung bình cứ sau mỗi khoảng

năm năm lại tăng gấp đôi tại các vùng khác nhau trên thế giới.

Có nhiều nguyên nhân gây SSTT như: Bệnh Alzheimer, SSTT do

nguyên nhân mạch máu, SSTT thuỳ trán-thái dương, SSTT thể Lewy..., trong

đó bệnh Alzheimer và SSTT do mạch máu là hai nguyên nhân thường gặp

nhất của SSTT. Bệnh Alzheimer chiếm tới 50-70% các trường hợp hiện mắc

sa sút trí tuệ. SSTT do mạch máu chiếm khoảng 20-30%. Tuy nhiên, sau này

các nhà nghiên cứu nhận thấy có sự chồng chéo giữa hai loại SSTT này, đặc

biệt ở nhóm tuổi già nhất [19], [117].

- Bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer là một bệnh thoái hóa thần kinh, biểu hiện bằng giảm

trí nhớ và những rối loạn nhận thức khác, kèm theo các thay đổi về hành vi,

gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động nghề nghiệp và xã hội của bệnh

nhân. Bệnh tiến triển nặng dần và không hồi phục.

Bệnh do bác sĩ Alois Alzheimer phát hiện lần đầu năm 1901. Ông là

người đầu tiên mô tả lâm sàng và đặc điểm giải phẫu bệnh lý của bệnh bao

gồm các búi tơ thần kinh (neurofibrillary tangles) và các mảng dạng tinh bột

(amyloid plaque). Sau này bệnh được mang tên ông, gọi là bệnh Alzheimer.

Trước kia, bệnh Alzheimer thường được dùng chỉ các trường hợp SSTT

ở độ tuổi 45-65 với những tổn thương mô học điển hình nên còn được gọi là

SSTT trước tuổi già (presenile dementia). Còn khái niệm SSTT tuổi già

5

(senile dementia) được xem là do quá trình lão hoá bình thường của não, chủ

yếu do các mạch máu trong não bị “xơ cứng” trong quá trình lão hóa. Từ

những năm 70 – 80 của thế kỷ XX, người ta thấy biểu hiện lâm sàng cũng như

đặc điểm tổn thương giải phẫu bệnh tương tự ở người trẻ cũng như ở người

già nên danh từ bệnh Alzheimer được dùng để chỉ các trường hợp có đặc

điểm lâm sàng, tiến triển và giải phẫu bệnh điển hình, bất kể ở lứa tuổi nào.

1.1.1.2. Đặc điểm lâm sàng của bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer biểu hiện bằng giảm trí nhớ và những rối loạn nhận

thức khác, kèm theo các thay đổi về hành vi [7], [8].

 Giảm trí nhớ: là biểu hiện đầu tiên làm cho bệnh nhân và người nhà chú ý.

Đây là triệu chứng đặc trưng nhất của bệnh. Trong giai đoạn đầu chủ yếu

giảm trí nhớ gần (không còn khả năng ghi nhận các thông tin mới), giảm

khả năng hiểu ngữ nghĩa, nhắc đi nhắc lại một chi tiết. Khi bệnh tiến triển

nặng hơn, bệnh nhân quên cả những thông tin đã tiếp thu được từ trước, kể

cả quên tên người thân.

Ngoài giảm trí nhớ, bệnh nhân còn có một số biểu hiện như:

 Mất ngôn ngữ (aphasia): Giảm ngôn ngữ là triệu chứng nổi bật trong bệnh

cảnh lâm sàng của bệnh Alzheimer. Bệnh nhân diễn đạt ý nghĩ của mình

ngày càng khó khăn, ngôn ngữ nghèo nàn, không lưu loát, khó tìm từ, nói

vòng vo, không hiểu hết lời nói của người đối diện, không thể tiếp xúc

cùng lúc với nhiều người. Trong giai đoạn muộn, bệnh nhân không nói gì,

mất giao tiếp hoàn toàn gây khó khăn lớn cho mối quan hệ giữa bệnh nhân

và người chăm sóc.

 Mất sử dụng động tác (apraxia): Gần như tất cả bệnh nhân Alzheimer ở giai

đoạn nặng đều có mất sử dụng động tác (apraxia). Hay gặp nhất là mất sử

dụng động tác ý-vận (ideomotor apraxia), bệnh nhân không có khả năng

6

chuyển một ý định thành động tác có định hướng không gian chính xác,

làm cho bệnh nhân khó thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày.

 Mất nhận biết (agnosia), mất khả năng tổng hợp suy luận và rối loạn chức

năng thực hiện. Bệnh nhân than phiền là không nhìn rõ đồ vật và vì vậy

khó khăn trong việc xác định đồ vật đó. Họ không thể sao chép hoặc miêu

tả đồ vật một cách chính xác, không thể phân biệt các đồ vật tương tự nhau,

không thể nhận biết được tất cả các chi tiết của đồ vật, không thể nhận ra

được đồ vật dưới các góc nhìn bất thường hoặc không thể phân biệt các

hình chồng lên nhau… Bệnh nhân mất khả năng nhận mặt những người

quen, mất khả năng nhận diện loài hoa, loại ô tô…

 Suy giảm khả năng thực hiện hoạt động: biểu hiện bằng không có khả năng

quản lý các nhiệm vụ phức tạp như chi tiêu trong gia đình hoặc chuẩn bị

bữa ăn.

 Các triệu chứng về hành vi: là những biểu hiện lâm sàng quan trọng và đôi

khi bệnh nhân đến khám vì những triệu chứng này: không thừa nhận bệnh,

thờ ơ, rối loạn tâm thần (hoang tưởng, ảo giác), rối loạn cảm xúc (trầm

cảm, lo âu), kích động,…

Biểu hiện lâm sàng điển hình của bệnh Alzheimer theo mức độ:

 Nhẹ: Trí nhớ giảm, có thể không rõ với những người thường xuyên tiếp

xúc với bệnh nhân, không thực hiện được các hoạt động phức tạp (ví dụ

chuẩn bị bữa ăn, chi tiêu), vẫn tự chăm sóc được bản thân, tính tình trở nên

thụ động, ít hoặc không có các biểu hiện về hành vi.

 Trung bình: Trí nhớ giảm rõ, không thực hiện được các hoạt động thông

thường (như sử dụng bếp, gọi điện thoại), không tự chăm sóc được bản

thân (như tắm rửa, trang điểm), có rối loạn hành vi (hội chứng hoàng hôn,

hoang tưởng hệ thống - paranoia), kỹ năng giao tiếp xã hội thay đổi, cần

người giám sát.

7

 Nặng: Trí nhớ giảm nhiều, chỉ còn những mảnh vụn, không nhận biết được

người thân, không thực hiện được mọi hoạt động phức tạp, giảm vận động,

cần có người chăm sóc thường xuyên.

1.1.1.3. Chẩn đoán bệnh Alzheimer

Chẩn đoán xác định bệnh Alzheimer chỉ dựa trên giải phẫu bệnh học.

Hai tổn thương đặc trưng nhất của bệnh Alzheimer là mảng lão hóa và đám

rối tơ thần kinh. Các tổn thương này thường xuất hiện trong não nhiều năm

trước khi bệnh biểu hiện đầy đủ trên lâm sàng.

Hình 1.1. Sơ đồ minh họa quá trình tạo nên đám rối tơ thần kinh

Tuy nhiên, các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại cũng được xem là

có giá trị hỗ trợ chẩn đoán các trường hợp có khả năng là bệnh Alzheimer

(probable Alzheimer’s disease). Phương pháp chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ

não cũng giúp nhận dạng được tình trạng teo vỏ não thùy trong rãnh mũi và

teo hồi hải mã ở bệnh nhân Alzheimer. Các chụp hình hệ thần kinh như chụp

cắt lớp phát điện tử dương (Positron Emission Tomography/PET) và chụp cắt

Các đơn vị vi quản

tách rời nhau

Các vi ống

tan rã

Vi ống

Tế bào

thần

kinh

bình

thường

Tế bào thần

kinh bệnh lý

8

lớp phát photon đơn (Single Photon Emission Tomography/SPECT) giúp cho

thấy có hình ảnh của giảm chuyển hóa hay giảm tưới máu tại các vùng thái

dương đỉnh phía sau.

Bệnh Alzheimer được chẩn đoán trên lâm sàng dựa trên các tiêu chuẩn

của Phân loại bệnh tật quốc tế lần thứ 10 (ICD X) hoặc Sách chẩn đoán và

thống kê bệnh tâm thần (DSM-IV-TR) hoặc Viện quốc gia về đột quỵ não và

các rối loạn thần kinh, giao tiếp - Bệnh Alzheimer và các rối loạn liên quan

(NINCDS-ADRDA) (chi tiết xin xem phần Phụ lục 1).

1.1.1.4. Các yếu tố nguy cơ của bệnh Alzheimer

- Các yếu tố nguy cơ không thể cải biến được:

 Tuổi: tỷ lệ mắc bệnh tăng dần theo tuổi, sau 65 tuổi tỷ lệ mắc bệnh sẽ tăng

gấp đôi sau mỗi khoảng năm năm.

 Giới tính: phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn nam giới.

 Tiền sử gia đình: con của gia đình có bố hoặc mẹ hoặc cả hai có nguy cơ

mắc bệnh Alzheimer cao hơn so với người có bố, mẹ không mắc bệnh.

 Cơ sở di truyền: APOEε4 có liên quan với nguy cơ phát triển bệnh

Alzheimer.

- Các yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh lý mạch máu như: tăng huyết áp và

bệnh lý tim mạch, cân nặng, đái tháo đường, bệnh mạch não, rối loạn

chuyển hóa lipid, uống rượu, hút thuốc, chế độ ăn, tình trạng viêm.

- Các yếu tố tâm lý- xã hội và nếp sống: học vấn thấp, nghề nghiệp lao động

đơn giản, ít hoạt động giải trí, thể lực, mạng lưới xã hội nghèo nàn.

- Các yếu tố nguy cơ ở mức phân tử: Cơ chế bệnh sinh của bệnh Alzheimer

liên quan mật thiết đến sự biến đổi của protein Tau và các phân đoạn

Amyloid.

9

1.1.2. Thực trạng sa sút trí tuệ, bệnh Alzheimer trên thế giới và Việt Nam

1.1.2.1. Thực trạng sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer trên thế giới

Tuổi càng cao, tỷ lệ mắc SSTT càng nhiều. Cứ sau mỗi năm năm, tỷ lệ

mắc bệnh của sa sút trí tuệ toàn bộ lại tăng gần gấp đôi, từ 1,5% ở độ tuổi 60-

69 lên 40% ở độ tuổi 90. Một nhóm chuyên gia đã ước tính tỷ lệ mắc bệnh

toàn bộ của sa sút trí tuệ ở những người từ 60 tuổi trở lên trên toàn thế giới là

3,9%, Châu Phi là 1,6%, Đông Âu là 3,9%, Trung Quốc 4,0%, Mỹ La tinh

4,6%, Tây Âu 5,4% và Bắc Mỹ 6,4%. Trong các nguyên nhân gây sa sút trí

tuệ, bệnh Alzheimer hay gặp nhất chiếm từ 50 đến 70%, tiếp đến là sa sút trí

tuệ do mạch máu từ 14 đến 25%, còn lại là các nguyên nhân khác [107].

Thực trạng sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer cụ thể theo khu vực:

Số TT Tác giả Địa điểm Tỷ lệ mới mắc Tỷ lệ hiện mắc

1. Nghiên cứu

Framingham

(1993) [30]

Toàn thế

giới

SSTT chung ở nhóm 65-

69 tuổi: 7/1000 người,

85-89 tuổi: 118/1000. Tỷ

lệ mới mắc bệnh

Alzheimer: từ 3,5 ở

nhóm 65-69 tuổi lên

72,8/1000 người ở nhóm

85-89 tuổi, không chững

lại theo tuổi và không

khác biệt giữa nam và

nữ.

2. Fratiglionil và

cộng sự (2000)

[48]

Một số

nước Châu

Âu

SSTT:19,4/1000 người￾năm. Bệnh Alzheimer

chiếm 60-70%, tỷ lệ

mắc bệnh tăng liên tục

theo tuổi; >85 tuổi: chỉ

tăng ở nữ giới

3. Letenneur L và

cộng sự (1999)

[78]

Pháp Bệnh Alzheimer: 0,8/100

người-năm ở nam giới;

1,4/100 người-năm ở nữ

giới

4. Prencipe M và

cộng sự (1996)

[105]

Ý Tỷ lệ SSTT ở người

>64 tuổi là 8%;

nam7,9% và nữ 8,2%;

tăng theo tuổi (1,1% ở