Cấu trúc cú pháp câu thơ thanh thảo.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

TRẦN THỊ BÍCH HẠNH

Cấu trúc cú pháp câu thơ Thanh Thảo

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Tiếp cận tác phẩm văn học từ góc độ cấu trúc cú pháp câu là vấn đề

được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Đây là con đường đúng đắn và cần thiết

để tìm được giá trị đích thực của tác phẩm. Mặt khác, đây cũng là hướng đi

vừa có sự chuyên sâu vừa có sự liên ngành hiện nay.

Thanh Thảo là một nhà thơ sớm khẳng định được chỗ đứng trong dòng

chảy văn học Việt Nam. Bằng tài năng và nỗ lực không ngừng, Thanh Thảo

đã đem đến một tiếng thơ, một cách khám phá hiện thực cũng như một phong

cách nghệ thuật mới mẻ, độc đáo. Theo thời gian, thơ và trường ca của ông đã

thực sự làm phong phú và tạo nét đặc sắc cho nền thơ dân tộc.

Cấu trúc cú pháp câu thơ là một nét hấp dẫn và độc đáo của thơ và

trường ca Thanh Thảo. Tuy nhiên, hầu như các công trình, bài viết nghiên cứu

về Thanh Thảo lại chưa quan tâm thỏa đáng đến vấn đề này.

3

Là một sinh viên sư phạm Văn, thực hiện đề tài này, chúng tôi hi vọng

góp phần lí giải nét riêng của thơ Thanh Thảo về mặt cấu trúc câu, tạo cơ sở

cho việc xác định vị trí và những đóng góp của nhà thơ cho nền thơ ca nước

nhà cũng như tạo tư liệu cho việc giảng dạy thơ Thanh Thảo được tốt hơn.

Với những lí do trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài Cấu trúc cú pháp

câu thơ Thanh Thảo.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Lúc còn là người lính trẻ, Thanh Thảo đã gây xôn xao thi đàn dân tộc

bởi những bài thơ mang dáng dấp riêng, giọng điệu riêng. Cho đến nay,

Thanh Thảo vẫn không ngừng khẳng định bản thân qua hàng loạt tập thơ,

trường ca, những bài tiểu luận phê bình. Chính vì thế, hơn ba mươi năm trôi

qua, đã có biết bao công trình lớn nhỏ viết về Thanh Thảo, đặc biệt là mảng

trường ca. Riêng về thơ Thanh Thảo, cũng có khá nhiều

bài viết.

Đa số các nhà nghiên cứu, phê bình văn học khi đánh giá về Thanh

Thảo- nhà thơ tiêu biểu sau 1975- đều cho rằng Thanh Thảo là một bản lĩnh

thơ luôn ý thức cách tân thơ ca rõ nét. Có thể kể đến một số bài viết như Nhà

thơ Thanh Thảo – Người lập kỉ lục guinness cho thơ Việt của Nguyễn Việt

Chiến, 1 2 3 của Thanh Thảo và ba bậc tư duy thơ trong quá trình hiện đại

hóa thơ ca của Mai Bá Ấn, Thanh Thảo - nghĩa khí và cách tân của Chu Văn

Sơn…

Bên cạnh đó, khi nhận định về những vần thơ Thanh Thảo viết trong

chiến tranh các nhà nghiên cứu đã đề cao “chất nghĩ”, cách nhìn mới, lạ, rất

riêng về hiện thực trong thơ ông. Chẳng hạn như các bài Dấu chân những

người lính trẻ và thơ Thanh Thảo của Lại Nguyên Ân, Thanh Thảo- gương

mặt tiêu biểu sau 1975 của Bích Thu , Thơ Thanh Thảo – Chống lại ngày

quên lãng của Boey Kim Cheng (Lương Lê Giang dịch).

4

Về câu thơ Thanh Thảo cũng có một số bài viết, công trình đề cập đến.

Trong công trình Thơ trữ tình Việt Nam 1975-1990 Lê Lưu Oanh đã

đưa ra một vài nhận xét về câu thơ Thanh Thảo. Theo tác giả, câu thơ Thanh

Thảo mang nhiều định nghĩa, nhiều đối thoại và có tính triết lí. Đó là “những

câu thơ trần trụi đầy suy nghĩ và lí sự, tỉnh táo và rạch ròi” [11, tr.74]. Do đó,

kiểu câu thơ này tác động mạnh đến lí trí người đọc và tạo nên một phong

cách riêng cho thơ Thanh Thảo.

Chu Văn Sơn với bài nghiên cứu Thanh Thảo - nghĩa khí và cách tân đã

đề cập khá sâu về những cách tân hình thức trong thơ Thanh Thảo. Tác giả

cho rằng “Thanh Thảo đã tập trung nỗ lực cách tân của mình đột phá vào cấu

trúc thơ, tìm kiếm các mối kết hợp, các dạng liên kết cho thơ mình” [13]. Và

Thanh Thảo đã đột phá cấu trúc bằng cách “gia tăng” chất nghĩ, say mê kiếm

tìm cái trật tự trong sự hỗn loạn. Để rồi, những vần thơ của ông “tiến gần hơn

với dòng chảy có thực của mạch tâm tư cá thể. Đó là dòng sống thực của tinh

thần con người từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc với tât cả những bất định

của nó. Điều này đem lại cho câu thơ diện mạo có phần phi trật tự. (...) khước

từ cái trật tự được sắp đặt bởi lý tính truyền thống thường liên kết theo mạch

ý, mạch tứ, mạch cốt, mạch tình..., nó có cơ xáo trộn tất cả những cái đó thành

một dòng chảy càng lúc càng bất định” [13]. Chu Văn Sơn cũng đi sâu vào

phân tích một số bài thơ của Thanh Thảo để chứng minh về mạch liên kết

lỏng, tính hỗn loạn trong thơ Thanh Thảo.

Trong bài viết 1 2 3 của Thanh Thảo và ba bậc tư duy thơ trong quá

trình hiện đại hóa thơ ca, Mai Bá Ấn đã chỉ ra sự thay đổi của câu thơ Thanh

Thảo từ những bài thơ đầu tiên đến các bài thơ trong tập 1 2 3. Ở giai đoạn

đầu, tư duy thơ Thanh Thảo vẫn “nằm nguyên trong cách diễn ý theo cảm xúc

trình tự. Các câu thơ nối tiếp nhau theo vần (dù rất mờ) với rậm rạp dòng thơ

in, chữ in, không chứa nhiều khoảng trắng bí ẩn của thơ đương đại” [3]. Đến

5

13 bài thơ trong tập 1 2 3, tư duy thơ Thanh Thảo nghiêng hẳn về lối sáng tác

của chủ nghĩa hậu hiện đại nên câu thơ được cấu trúc theo “nguyên tắc cắt

mảnh rời rạc” [3]. Và “ở cấp độ câu thơ trong từng đoạn thơ, ta có thể đọc

ngược từ dòng cuối lên dòng đầu mà bài thơ vẫn không mất đi vẻ tự nhiên,

tính chỉnh thể của nó, lại không hề bọ vần điệu trói buộc” [3].

Với đề tài Cấu trúc ru-bic trong “Đàn ghita của Lor-ca, Lương Thị

Hoàng Anh cũng bày tỏ quan điểm về câu thơ Thanh Thảo thông qua việc tìm

hiểu cấu trúc bài thơ trên tinh thần của nguyên lí ru-bic. Theo tác giả, cấu trúc

ru-bic biểu hiện ở việc “tổ chức tác phẩm theo sự liên tưởng tự do” [1]. Từ

mạch liên tưởng này, “mỗi câu thơ như một chuỗi tổ chức hỗn độn, không

liên tục về ngữ nghĩa, gồm nhiều chữ ghép lạ, mỗi chữ gợi một hình ảnh, một

ý nghĩa khác nhau” [1]. Mặt khác, Lương Thị Hoàng Anh cho rằng việc coi

ru-bic là cấu trúc của thơ còn là “sự giản lược tối đa và gợi mở tối đa của hình

thức thơ” [1]. Đây là nhận định khá thú vị, nêu lên được những đặc trưng

riêng của câu thơ Thanh Thảo.

Hoàng Thị Minh Hóa trong luận văn thạc sĩ Kết cấu và ngôn ngữ thơ

Thanh Thảo nhìn từ lí thuyết thi pháp học của Roman Jakobson đã nhận xét

rằng Thanh Thảo có “những câu thơ bị tháo rời, xé lẻ” [9]. Và khi làm thơ,

Thanh Thảo buông mình để “từ ngữ gọi từ ngữ, nhịp điệu đưa đẩy nhịp điệu”

[9] nên câu thơ phát triển theo mạch liên tưởng tự do, “không viết hoa đầu

dòng, không chấm câu, những dòng thơ thoải mái chảy tuôn mà không vướng

vào cái khuôn câu chữ, vần điệu” [9].

Điểm qua những ý kiến đánh giá về thơ Thanh Thảo nói chung, chúng

ta có thể thấy các nhà nghiên cứu đã đánh giá cao những giá trị của thơ Thanh

Thảo. Riêng về câu thơ Thanh Thảo, có thể thấy, đây là vấn đề không mới, đã

được một số nhà nghiên cứu quan tâm. Các ý kiến đều nhận định câu thơ

Thanh Thảo có những kết hợp bất ngờ, liên kết lỏng lẻo, tạo không gian rỗng

6

cho thơ. Tuy nhiên, do quy mô bài viết cũng như do mục đích nghiên cứu nên

vấn đề này chưa được nghiên cứu một cách độc lập. Hơn nữa, chưa có công

trình nào nghiên cứu câu thơ Thanh Thảo ở quy mô một tập thơ hay toàn bộ

thơ Thanh Thảo mà chỉ dừng lại ở một bài thơ cụ thể.

Tuy nhiên, những ý kiến trên của các nhà nghiên cứu thực sự là những

phát hiện mới mẻ và có tính chất gợi mở giúp chúng tôi trong quá trình xác

định cách thức tổ chức cấu trúc câu thơ của nhà thơ Thanh Thảo.

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là cấu trúc cú pháp câu thơ Thanh

Thảo.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là 47 bài thơ do nhà thơ Thanh Thảo gửi

tặng vào ngày 9/12/2011.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, người viết đã sử dụng những phương pháp sau:

- Phương pháp thống kê - phân loại

- Phương pháp miêu tả

- Phương pháp phân tích - tổng hợp

5. Bố cục của khóa luận

Ngoài phần mở đầu, kết luận, thư mục tham khảo và phụ lục, nội dung

chính của luận văn được người viết triển khai qua 3 chương :

Chương Một : Những vấn đề lí luận liên quan đến đề tài

Chương Hai : Khảo sát và miêu tả cấu trúc cú pháp câu thơ Thanh Thảo

Chương Ba : Vai trò của cấu trúc cú pháp câu thơ Thanh Thảo