Câu đặc biệt trong tuyển tập truyện ngắn hay các tác giả nữ.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

--------------

LÊ THỊ THANH

CÂU ĐẶC BIỆT TRONG TUYỂN TẬP

TRUYỆN NGẮN HAY CÁC TÁC GIẢ NỮ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Đà Nẵng, tháng 5/2015

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

--------------

CÂU ĐẶC BIỆT TRONG TUYỂN TẬP

TRUYỆN NGẮN HAY CÁC TÁC GIẢ NỮ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Người hướng dẫn:

ThS. Trịnh Quỳnh Đông Nghi

Người thực hiện:

LÊ THỊ THANH

(Khóa 2011 - 2015)

Đà Nẵng, tháng 5/2015

LỜI CẢM ƠN

Sau một quá trình làm việc nghiêm túc và hết mình, đề tài khóa luận tốt

nghiệp chuyên ngành Ngôn ngữ học Câu đặc biệt trong tuyển tập Truyện ngắn

hay các tác giả nữ của tôi đã thu hoạch được những kết quả nhất định.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, bạn bè trong khoa Ngữ văn

trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tôi

trong quá trình làm việc.

Đặc biệt, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cô giáo - Thạc sĩ Trịnh

Quỳnh Đông Nghi, người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo và quan tâm thường

xuyên và động viên tinh thần, giúp đỡ mọi mặt để đề tài khóa luận này được

hoàn thành.

Tôi mong muốn khóa luận tốt nghiệp này sẽ đóng góp một phần nào đó trong

quá trình nghiên cứu giảng dạy và học tập về câu đặc biệt trong tác phẩm văn

học ở các cấp học phổ thông.

Tuy nhiên, do hạn chế nhiều mặt, khóa luận này chắc chắn không thể tránh

khỏi những sai sót nhất định. Tôi mong muốn nhận được sự quan tâm và đóng

góp ý kiến của tất cả những ai tâm huyết với đề tài.

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài................................................................................................. 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................. 1

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 3

4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 3

5. Bố cục của đề tài ................................................................................................ 4

Chương Một. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI....... 5

1. 1. Câu tiếng Việt................................................................................................. 5

1. 1. 1. Khái niệm................................................................................................... 5

1. 1. 2. Phân loại câu .............................................................................................. 6

1. 2. Câu đặc biệt.................................................................................................... 8

1. 2. 1. Các quan niệm về câu đặc biệt................................................................... 8

1. 2. 2. Quan niệm của tác giả luận văn ............................................................... 13

1. 3. Vài nét về tuyển tập Truyện ngắn hay các tác giả nữ (Nhiều tác giả, 2009,

NXB văn học)....................................................................................................... 14

Chương Hai. KHẢO SÁT CÂU ĐẶC BIỆT TRONG TUYỂN TẬP

TRUYỆN NGẮN HAY CÁC TÁC GIẢ NỮ.................................................... 17

2.1. Câu đặc biệt danh từ...................................................................................... 18

2.1.1. Câu đặc biệt danh từ miêu tả sự tồn tại hiển hiện, sự xuất hiện của vật, hiện

tượng, nêu hoàn cảnh không gian, thời gian, xác nhận sự hiện diện của một cảm

xúc. ....................................................................................................................... 19

2.1.2. Câu đặc biệt danh từ dùng làm lời gọi ....................................................... 24

2.2. Câu đặc biệt vị từ .......................................................................................... 27

2.2.1. Câu đặc biệt vị từ chỉ sự tồn tại hiển hiện, sự xuất hiện của sự kiện......... 27

2.2.2. Câu đặc biệt vị từ chỉ sự tồn tại khái quát.................................................. 29

2.3. Câu đặc biệt thán từ....................................................................................... 31

2.4. Câu đặc biệt từ loại khác............................................................................... 34

Chương Ba: VAI TRÒ CỦA CÂU ĐẶC BIỆT TRONG TUYỂN TẬP

TRUYỆN NGẮN HAY CÁC TÁC GIẢ NỮ.................................................... 38

3. 1. Vai trò của câu đặc biệt đối với nội dung của tập truyện ngắn. ................... 38

3.2. Vai trò của câu đặc biệt trong việc thể hiện nghệ thuật. ............................... 45

KẾT LUẬN ......................................................................................................... 52

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 53

PHỤ LỤC

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Ngôn ngữ là một vấn đề rộng và được các nhà nghiên cứu quan tâm từ rất

sớm. Từ xa xưa người ta đã để ý đến lời ăn tiếng nói trong ứng xử hằng ngày

cũng như ý thức gọt giũa ngôn từ trong văn chương nghệ thuật. Câu là một vấn

đề được các nhà nghiên cứu quan tâm từ rất sớm theo những định hướng khác

nhau. Đặc biệt là những năm gần đây, dưới ánh sáng của ngữ pháp chức năng,

câu được mở rộng biên độ nhìn nhận. Trong đó, câu đặc biệt là một vấn đề thú vị

tuy nhiên chưa được nghiên cứu một cách thấu đáo.

Tuyển tập Truyện ngắn hay các tác giả nữ (Nhiều tác giả, 2009, NXB văn

học), bao gồm 19 truyện ngắn của 19 tác giả nữ. Nội dung xoay quanh cuộc sống

gia đình, tình yêu, bạn bè... Tiếp cận các truyện ngắn này dưới góc độ của câu

đặc biệt là một thể nghiệm của chúng tôi để nhìn nhận các truyện ngắn hậu hiện

đại từ lí thuyết ngôn ngữ học.

Mặt khác, khi đề cập về câu đặc biệt trong các tác phẩm văn học từ trước tới

nay cũng rất ít công trình nghiên cứu, đào sâu vào vấn đề. Vì vậy chúng tôi quyết

định chọn tuyển tập Truyện ngắn hay các tác giả nữ để khảo sát về câu đặc biệt.

Chúng tôi hi vọng khóa luận sẽ cho thấy được vai trò, giá trị nghệ thuật của câu

đặc biệt đối với tác phẩm văn học. Ngoài ra việc nghiên cứu vấn đề này cũng bổ

sung và đào luyện hơn những lí thuyết về câu, một đối tượng nghiên cứu quan

trọng của ngôn ngữ nói chung và việc dạy học các bộ môn ngôn ngữ trong nhà

trường nói riêng.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Về câu đặc biệt đã được các nhà Việt ngữ nghiên cứu rất nhiều, song vẫn

chưa có sự thống nhất trong cách lí giải:

2

Nhóm tác giả Lê Cận, Phan Thiều, Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung

trong cuốn giáo trình Ngữ pháp tiếng Việt tập 2 (1983), nghiên cứu câu theo hoàn

cảnh và mục đích nhất định.

Trong cuốn Tiếng Việt - sơ thảo ngữ pháp chức năng (2006), tác giả Cao

Xuân Hạo chia câu đặc biệt thành các kiểu: thán từ, hô ngữ và ứng ngữ, các tiêu

đề. Ở đây nhà nghiên cứu cho rằng: trước khi kết luận đâu là một câu đặc biệt

đâu là một câu bình thường thì cần đặt những câu đó trong một văn cảnh hoặc

nếu không có ngôn bản thì phải tưởng tượng ra tất cả những ngôn bản có thể có

để tìm ra ý nghĩa và giá trị dụng pháp thực của nó.

Trong giáo trình nghiên cứu của Nguyễn Thị Lương (2009) trong Câu tiếng

Việt nghiên cứu câu ở 3 bình diện: ngữ pháp - ngữ nghĩa - ngữ dụng. Phân loại

câu theo cấu tạo ngữ pháp, dựa vào số lượng kết cấu chủ - vị nòng cốt chia câu

thành 4 loại chính: câu đơn, câu ghép, câu phức thành phần và câu đặc biệt.

Trong câu đặc biệt thì lại phân chia một cách tỉ mỉ: câu đơn đặc biệt dùng để xác

định thời gian, nơi chốn, địa điểm; câu đơn đặc biệt dùng để thông báo, kể, miêu

tả về sự tồn tại, hiện diện của sự vật, sự vật hiện tượng; câu đơn đặc biệt dùng để

biểu lộ cảm xúc và câu đơn đặc biệt dùng để gọi đáp, cuối cùng là câu đặc biệt

dùng để phủ định - khẳng định.

Trong cuốn giáo trình Ngữ Pháp tiếng Việt (2000) của Diệp Quang Ban, ông

bàn về câu đặc biệt ở các khía cạnh như: Cấu tạo, ý nghĩa và cách dùng của câu

đặc biệt, đặc tính cú pháp ý nghĩa các yếu tố ngôn ngữ tham gia cấu tạo câu đơn

đặc biệt.

Nghiên cứu về câu, trong cuốn Ngữ pháp Việt Nam - phần câu (2009) Diệp

Quang Ban phân biệt kĩ về câu dưới bậc và câu tỉnh lược, ông không đề cập về

hiện tượng câu đặc biệt.