Câu chuyện triết học (will durant)

Will Durant

Câu truyện triết học

Will Durant

Câu truyện

TRIẾT HỌC

The Story of Philosophy

BỬU ĐÍCH & TRÍ HẢI

dịch

Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin

2008

Trình bày bản Ebook này: kaufmannh2

MỤC LỤC

I. PLATON................................................................................ 11

1. Bối cảnh .............................................................................12

2. Socrate...............................................................................16

3. Thời kỳ học hỏi của Platon..............................................24

4. Vấn đề đạo đức ................................................................28

5. Vấn đề chính trị ................................................................31

6. Vấn đề tâm lý ................................................................... 34

7. Giải pháp tâm lý............................................................... 36

8. Giải pháp chính trị...........................................................44

9. Giải pháp luân lý..............................................................50

10. Phê bình.......................................................................... 52

II. ARISTOTE............................................................................59

1. Một chút lịch sử ...............................................................60

2. Công việc của Aristote .....................................................63

3. Nền tảng của luận lý học .................................................65

4. Hệ thống khoa học ..........................................................67

A. Khoa học Hy Lạp trước thời Aristote.................... 67

B. Aristote một nhà nghiên cứu thiên nhiên............. 70

C. Nền tảng của khoa sinh vật học............................... 71

5. Siêu hình học và thực chất của Thiên Chúa................... 73

6. Tâm lý học và bản chất của nghệ thuật.......................... 75

7. Đạo đức học và bản chất của hạnh phúc........................76

8. Khoa học - chính trị..........................................................81

A. Cộng sản và bảo thủ................................................... 81

B. Hôn nhân và giáo dục ............................................... 84

C. Dân chủ và quý tộc.....................................................87

9. Phê bình...........................................................................90

10. Tuổi già và chết...............................................................93

III. FRANCIS BACON ................................................................95

1. Từ Aristote đến thời Phục Hưng.....................................96

2. Sự nghiệp chính trị của Bacon .......................................107

3. Những bài tiểu luận.........................................................112

4. Cuộc tái tạo vĩ đại ...........................................................123

A. Tăng tiến tri thức.......................................................125

B. Khí cụ mới...................................................................135

C. Xã hội lý tưởng.......................................................... 143

5. Phê bình ..........................................................................148

6. Kết luận...........................................................................154

IV. SPINOZA.............................................................................159

1. Tiểu sử ............................................................................ 160

A. Trang sử oai hùng của người Do Thái..................160

B. Sự giáo dục của Spinoza .......................................... 163

C. Sự khai trừ khỏi giáo hội Do Thái......................... 165

D. Những ngày cuối cùng ............................................168

2. Luận về tôn giáo và chính trị..........................................174

3. Sự cải tiến trí năng..........................................................177

4. Đạo đức học................................................................... 180

A. Bản thể của Thiên Chúa .......................................... 182

B. Vật chất và tâm thức ................................................184

C. Lý trí v{ đạo đức........................................................ 187

D. Tôn giáo và sự bất diệt............................................ 193

5. Chính trị luận................................................................. 196

6. Ảnh hưởng của Spinoza.................................................201

V. VOLTAIRE ......................................................................... 203

1. Paris: Oedipe...................................................................204

2. London: những l| thư từ Anh quốc...............................210

3. Cuộc sống ở Cirey ...........................................................212

4. Ở Potsdam với ho{ng đế Frédérique.............................217

5. Les délices: “Luận về đạo đức” ...................................... 220

6. Ferney: Candide............................................................. 223

7. Bách khoa tự điển và triết lý tự điển ............................ 227

8. Chống độc tài áp bức..................................................... 230

9. Voltaire và Rousseau...................................................... 235

10. Đoạn kết........................................................................ 237

VI. IMMANUEL KANT.............................................................241

1. Những nẻo đường đến Kant.......................................... 242

A. Từ Voltaire đến Kant................................................243

B. Từ Locke đến Kant....................................................245

C. Từ Rousseau đến Kant.............................................250

2. Con người ...................................................................... 253

3. Phê bình lý tính thuần túy............................................. 257

A. Cảm giác học siêu nghiệm...................................... 260

B. Phân tích pháp siêu nghiệm................................... 264

C. Biện chứng pháp siêu nghiệm............................... 266

4. Phê bình lý tính thực tiễn ..............................................271

5. Về tôn giáo và lý trí........................................................ 275

6. Về chính trị và nền hòa bình vĩnh cửu......................... 279

7. Phê bình v{ đ|nh gi|......................................................284

8. Vài lời về Hegel.............................................................. 292

VII. SCHOPENHAUER ............................................................. 303

1. Thời đại........................................................................... 304

2. Con người ...................................................................... 307

3. Thế giới kể như biểu tượng ...........................................314

4. Thế giới: dục vọng..........................................................318

A. Dục vọng muốn sống ............................................... 318

B. Ý chí muốn sinh sản .................................................326

5. Thế giới: Sự ác ................................................................333

6. Minh triết về nhân sinh................................................. 342

A. Triết học .....................................................................342

B. Thiên tài......................................................................347

C. Nghệ thuật .................................................................350

D. Tôn giáo...................................................................... 352

7. Minh triết về cái chết..................................................... 354

8. Phê bình ......................................................................... 358

VIII. HERBERT SPENCER..........................................................369

1. Comte và Darwin............................................................ 370

2. Sự phát triển của Spencer.............................................. 376

3. Nguyên lý đầu ................................................................ 387

A. Cái bất khả tri............................................................387

B. Tiến hóa ......................................................................390

4. Sinh vật học: quá trình tiến hóa của sự sống ...............396

5. Tâm lý học: sự tiến hóa của tâm trí ..............................400

6. Xã hội học: tiến hóa của xã hội .....................................403

7. Đạo đức học: tiến hóa của đạo đức ...............................414

8. Phê bình ......................................................................... 423

A. Nguyên lý đầu............................................................424

B. Sinh vật học và tâm lý học.......................................427

C. Xã hội học v{ đạo đức............................................. 428

9. Kết luận...........................................................................431

IX. FRIEDRICH NIETZSCHE .................................................. 435

1. Dòng dõi..........................................................................436

2. Tuổi trẻ...........................................................................438

3. Nietzsche và Wagner.....................................................443

4. Tiếng hát Zarathustra .................................................... 452

5. Đạo đức siêu nhân.........................................................460

6. Siêu nhân........................................................................467

7. Suy tàn............................................................................ 472

8. Quý tộc........................................................................... 477

9. Phê bình.........................................................................485

10. Kết cuộc ........................................................................495

1

PLATON

(428 - 347 TCN)

12 Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC

1. BỐI CẢNH

Nếu bạn nhìn vào một bản đồ của Âu châu, bạn sẽ thấy rằng Hy

Lạp giống như một bàn tay chìa các ngón ra biển Địa Trung Hải.

Phía nam l{ hòn đảo Crète hình như nằm gọn trong các ngón tay,

ng{n năm trước Tây lịch (TCN[1]

) đó l{ nơi khởi đầu của văn

minh nhân loại. Về phía đông l{ l~nh thổ thuộc về Á châu tuy

ngày nay có vẻ lạc hậu nhưng dưới thời Platon là một lãnh thổ

rất trù phú với một nền thương mại, kỹ nghệ cực thịnh và một

nền văn hóa phong phú. Về phía t}y l{ nước Ý giống như một tòa

l}u đ{i ở giữa biển, c|c đảo Sicile v{ nước Tây Ban Nha (Tây Ban

Nha). Tại những nơi đó có những nhóm người Hy Lạp sinh

sống; cuối cùng là xứ Gibraltar, nơi đầy nguy hiểm cho các thủy

thủ mỗi khi muốn vượt eo biển này. Về phía bắc là những xứ

man rợ như Thessaly, Epirus v{ Macédonie. Từ những xứ ấy

nhiều bộ lạc xuất phát và mở những cuộc tấn công về phía nam,

những trận đ|nh do những văn nh}n Hy Lạp như Homère kể lại

mà những chiến sĩ như Périclès chỉ huy. Hãy nhìn một lần thứ

hai vào bản đồ, bạn sẽ thấy nhiều chỗ lồi lõm ở bờ biển và núi

đồi trong đất liền, đ}u đ}u cũng có những vịnh nhỏ và những

mỏm đ| trồi ra biển. Nước Hy Lạp bị chia cắt và cô lập bởi

những chướng ngại thiên nhiên đó. Sự đi lại và liên lạc ng{y xưa

khó khăn hơn b}y giờ rất nhiều. Do đó mỗi vùng tự phát triển

lấy nền kinh tế, tự thành lập lấy nền hành chính chính trị, tự

ph|t huy tôn gi|o, văn hóa v{ ngôn ngữ của mình. Những quốc

gia như Locris, Etolia, Phocis, Béothia v.v.

Hãy nhìn vào bản đồ một lần thứ ba và quan sát vị trí của tiểu

[1]

Trước Công Nguyên (Tây Lịch)

PLATON 13

quốc Athènes: đó l{ một tiểu quốc nằm về phía cực đông của Hy

Lạp. Đó là cửa ngõ của Hy Lạp để giao thiệp với các quốc gia

thuộc vùng Á ch}u, đó l{ cửa ngõ để Hy Lạp thu nhận những sản

phẩm v{ |nh s|ng văn hóa từ bên ngoài. Ở đ}y có một hải cảng

rất tiện lợi, hải cảng Pirus, rất nhiều t{u bè đến trú ẩn để tránh

những lúc sóng to gió lớn. Ngo{i ra Pirus còn l{ nơi xuất phát

một hạm đội chiến tranh hùng mạnh.

Vào khoảng năm 490 trước Tây lịch, hai tiểu quốc Sparte và

Athènes quên mối hận thù để hợp lực cùng nhau đ|nh đuổi

qu}n x}m lăng Ba Tư lăm le biến Hy Lạp thành một thuộc địa

của mình. Trong cuộc chiến tranh này, Sparte cung cấp lục quân

và Athènes cung cấp thủy quân. Khi chiến tranh chấm dứt, Spar￾te giải ngũ qu}n đội và chịu sự khủng hoảng kinh tế do sự giải

ngũ n{y sinh ra. Trong khi đó thì Athènes khôn ngoan hơn, biến

hạm đội tàu chiến thành một hạm đội tàu buôn và trở nên một

nước buôn bán giàu mạnh nhất thời thượng cổ. Sparte điêu t{n

trong nghề canh nông và bị cô lập với thế giới bên ngoài, trong

khi Athènes trở nên thịnh vượng và là một nơi giao điểm của

nhiều chủng tộc, nhiều nguồn tư tưởng, văn hóa, sự chung đụng

nảy sinh sự so sánh, phân tích và suy nghiệm.

Những truyền thống, lý thuyết gặp gỡ nhau, chống đối nhau, tự

đ{o thải nhau v{ được cô đọng lại. Trong khi có h{ng ng{n tư

tưởng chống đối nhau, người ta có khuynh hướng hoài nghi tất

cả những tư tưởng ấy. Có lẽ những thương gia l{ những người

nhiều hoài nghi nhất vì họ thấy quá nhiều, bị tuyên truyền quá

nhiều, họ có khuynh hướng coi người khác nếu không phải là

những người ngu thì cũng l{ những người lưu manh, họ hoài

nghi tất cả những nguồn tư tưởng. Theo với thời gian họ phát

triển khoa học; toán học nảy sinh nhờ sự giao ho|n, thiên văn

14 Will Durant: CÂU TRUYỆN TRIẾT HỌC

học nảy sinh với nhu cầu hàng hải. Với sự phát triển nền kinh tế,

con người có nhiều thì giờ nhàn rỗi, được hưởng nhiều tiện

nghi trong một không khí trật tự v{ an ninh. Đó l{ những điều

kiện tiên quyết để nghiên cứu v{ suy tư. Người ta nhìn vào các

ngôi sao trên trời không những để tìm phương hướng cho chiếc

t{u đang lênh đênh trên mặt biển m{ còn để tìm bí mật của vũ

trụ: những triết gia Hy Lạp đầu tiên là những nh{ thiên văn. Ar￾istote nói rằng sau khi thắng cuộc chiến tranh, c|c người Hy Lạp

tìm cách phát huy chiến quả và mở rộng nỗ lực vào nhiều lĩnh

vực kh|c. Người ta cố tìm những lời giải đ|p cho những bài toán

trước kia được giao phó cho các thần linh quản trị, những tế lễ

tà thuyết nhường bước cho khoa học, triết lý bắt đầu từ đó.

Khởi đầu triết lý là một môn học có tính cách vật lý, người ta

quan sát thế giới hữu hình với hy vọng tìm thấy yếu tố khởi thủy

của tất cả vạn vật. Một lối giải đ|p tự nhiên là thuyết duy vật của

Démocrite (460 - 360 TCN). Démocrite nói rằng: “trong vũ trụ

chỉ có nguyên tử v{ hư không”, đó l{ nguồn tư tưởng chính của

Hy Lạp, người ta lãng quên nó trong một thời gian nhưng nó lại

được sống dậy với tư tưởng của Epicure (342-279 TCN) và Lu￾crèce (98-55 TCN). Tuy nhiên khía cạnh quan trọng nhất v{ đặc

sắc nhất của nền triết học Hy Lạp được thể hiện trong tư tưởng

của những ngụy luận gia đó l{ những người đi lang thang r{y

đ}y mai đó để tuyên truyền cho chủ nghĩa của mình, họ gắn bó

với tư tưởng của mình hơn tất cả mọi vật trên đời. Phần đông

họ là những người rất thông minh hoặc rất thâm thúy, họ bàn

cãi về tất cả những vấn đề m{ người đương thời thắc mắc, họ

đặt câu hỏi cho tất cả các vấn đề, họ không sợ đụng chạm đến

các tôn giáo hoặc c|c tư tưởng chính trị của các vua chúa, họ

mạnh dạn chỉ trích tất cả c|c định chế xã hội hoặc lý thuyết

PLATON 15

chính trị trước công luận. Về mặt chính trị họ được chia làm hai

phái. Một phái giống như Rousseau cho rằng thiên nhiên là tốt,

văn minh x~ hội là xấu, trong thiên nhiên tất cả mọi người đều

bình đẳng v{ con người trở nên bất bình đẳng với c|c định chế

xã hội, luật lệ là những phát minh của những kẻ mạnh để trói

buộc và thống trị kẻ yếu. Một nhóm khác giống như Nietzsche

cho rằng thiên nhiên vượt ra ngoài phạm vi của cái xấu và cái tốt,

trong thiên nhiên con người đ~ mất bình đẳng, luân lý là một

phát minh của kẻ yếu để giới hạn và dọa nạt kẻ mạnh, sức mạnh

là nền đạo đức tối thượng và sự ao ước tối thượng của con

người, và chế độ chính trị cao đẹp nhất hợp thiên nhiên nhất là

chế độ quý tộc.

Sự tấn công tư tưởng dân chủ là phản ảnh của sự thịnh vượng

của một nhóm người giàu có ở Athènes họ tự lập một đảng gọi

là lực lượng những người ưu tú. Đảng này chỉ trích tư tưởng

dân chủ là vô hiệu lực. Thật ra cái dân chủ mà họ chỉ trích khác

xa cái dân chủ mà chúng ta quan niệm ngày hôm nay. Trong số

400 ngàn dân của Athènes, đ~ có 250 ng{n thuộc vào hạng nô lệ

bị tước đoạt tất cả quyền chính trị, trong số 150 ng{n người còn

lại chỉ có một thiểu số được đại diện tại quốc hội để bàn cãi và

quyết định về các vấn đề của quốc gia. Tuy nhiên cái nền dân chủ

còn lại đó l{ một nền dân chủ có thể nói là hoàn hảo nhất từ xưa

đến nay. Quốc hội có quyền tối thượng v{ l{ cơ quan tối cao của

quốc gia, tối cao pháp viện gồm trên 1000 thẩm ph|n (để làm nản

lòng những kẻ hối lộ), số thẩm ph|n n{y được tuyển chọn theo

thứ tự ABC trong danh sách của toàn thể công dân. Không một

chế độ chính trị nào dám thực h{nh tư tưởng dân chủ đi xa đến

mức độ ấy.

Trong cuộc chiến tranh giữa Sparte và Athènes (430 - 400 TCN)