Căn cứ ly hôn theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ ĐỨC HIỀN

CĂN CỨ LY HÔN THEO QUY ĐỊNH CỦA

LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự. Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN TIẾN

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là Lê Đức Hiền, học viên lớp Cao học Luật Khóa 19, chuyên ngành

Luật dân sự và Tố tụng dân sự, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh. Tôi xin cam

đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện với sự

hướng dẫn của TS. Nguyễn Văn Tiến. Những thông tin tôi đưa ra trong luận văn là

trung thực, có trích dẫn nguồn tham khảo đầy đủ. Những phân tích, kiến nghị được

tôi đề xuất dựa trên quá trình tìm hiểu, nghiên cứu của cá nhân và chưa từng được

công bố trong các công trình trước đó.

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS : Bộ luật Dân sự

BLHS : Bộ luật Hình sự

BLTTDS : Bộ luật Tố tụng dân sự

DLBK : Dân luật Bắc Kỳ

HVLL : Hoàng Việt Luật Lệ

HĐTP : Hội đồng Thẩm phán

QTHL : Quốc triều hình luật

TAND : Tòa án nhân dân

TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài....................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu ........................................................................................2

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................5

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................5

5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................5

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài..............................................6

7. Bố cục của luận văn...........................................................................................6

PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................7

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CĂN CỨ LY HÔN THEO PHÁP

LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM.................................................7

1.1. Khái niệm, đặc điểm của căn cứ ly hôn .........................................................7

1.1.1. Khái niệm ly hôn............................................................................................7

1.1.2. Khái niệm căn cứ ly hôn ..............................................................................10

1.1.3. Đặc điểm của căn cứ ly hôn.........................................................................13

1.2. Cơ sở quy định căn cứ ly hôn trong Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam

..............................................................................................................................16

1.3. Căn cứ ly hôn theo quy định của pháp luật tại Việt Nam từ thời kỳ phong

kiến đến nay.........................................................................................................17

1.3.1. Căn cứ ly hôn trong pháp luật thời kỳ phong kiến........................................17

1.3.2. Căn cứ ly hôn trong pháp luật thời kỳ Pháp thuộc .......................................23

1.3.3. Căn cứ ly hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam từ Cách mạng tháng

Tám năm 1945 đến nay..........................................................................................25

1.4. Quy định của pháp luật một số nước trên thế giới về căn cứ ly hôn và kinh

nghiệm cho Việt Nam ..........................................................................................37

1.4.1. Căn cứ ly hôn theo pháp luật Pháp ..............................................................37

1.4.2. Căn cứ ly hôn theo pháp luật Thái Lan ........................................................39

1.4.3. Căn cứ ly hôn theo pháp luật Đài Loan........................................................41

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................................44

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ

CĂN CỨ LY HÔN, THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT..............................................................................45

2.1. Nội dung căn cứ ly hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành45

2.1.1. Sự tự nguyện của vợ chồng ..........................................................................45

2.1.2. Thực trạng quan hệ vợ chồng.......................................................................47

2.1.3. Khi một bên vợ, chồng bị Tòa án tuyên bố mất tích......................................53

2.1.4. Căn cứ ly hôn trong trường hợp khác ..........................................................55

2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về căn cứ ly hôn ............................................56

2.2.1. Tình hình ly hôn ở nước ta hiện nay.............................................................56

2.2.2. Nguyên nhân dẫn đến ly hôn ở nước ta hiện nay ..........................................60

2.2.3. Một số bất cập, vướng mắc và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về căn cứ ly

hôn trong Luật Hôn nhân và gia đình hiện hành....................................................64

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ....................................................................................77

KẾT LUẬN..........................................................................................................78

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Gia đình là tế bào của xã hội, thể hiện tính chất và kết cấu của xã hội. Chủ

tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình

càng tốt”. Gia đình có vị trí, vai trò quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của

xã hội. Khởi nguồn hình thành nên một gia đình là việc xác lập mối quan hệ hôn

nhân giữa hai người nam và nữ. Khi Nhà nước quản lý và điều chỉnh quan hệ hôn

nhân thì việc nam nữ tạo lập gia đình trở thành sự kiện pháp lý làm phát sinh quan

hệ vợ chồng, sự kiện này gọi là kết hôn. Tuy nhiên, khi quan hệ hôn nhân đó có

những dấu hiệu dẫn đến mục đích của hôn nhân không đạt được, việc chung sống

của vợ chồng không thể tiếp tục, làm phát sinh sự kiện pháp lý chấm dứt quan hệ vợ

chồng và giải quyết hậu quả pháp lý của quan hệ hôn nhân đó.

Hiến pháp năm 2013 ghi nhận: “Nam, nữ có quyền kết hôn, ly hôn. Hôn

nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng,

tôn trọng lẫn nhau. Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình, bảo hộ quyền lợi của

người mẹ và trẻ em.”1

Ngày nay ly hôn đã được nhìn nhận đúng với bản chất tích cực và tiến bộ của

nó. Dưới góc độ pháp lý, ly hôn được ghi nhận là một chế định độc lập trong Luật

Hôn nhân và gia đình Việt Nam. Theo số liệu thống kê của tòa án các cấp, hàng

năm số vụ án hôn nhân gia đình liên tục tăng, trong đó có án ly hôn. Để giải quyết

các vụ án ly hôn một cách thấu tình đạt lý thì một trong những vấn đề đầu tiên và

được xem như “mắt xích” không thể thiếu khi giải quyết đối với các vụ việc ly hôn

đó là xác định căn cứ cho ly hôn. Căn cứ ly hôn là căn cứ pháp lý quan trọng để Tòa

án đưa ra phán quyết giải quyết các vụ án ly hôn.

Trong những năm qua, bên cạnh những kết quả đạt được trong việc giải

quyết các vụ án hôn nhân và gia đình nói chung cũng như vụ án ly hôn nói riêng, thì

việc áp dụng các căn cứ ly hôn cho thấy còn nhiều bất cập và vướng mắc. Mặc dù

đã có nhiều văn bản hướng dẫn áp dụng về vấn đề này nhưng còn mang tính chung

chung, thiếu tính cụ thể, chi tiết. Nội dung căn cứ ly hôn chưa được định lượng nên

nhận định của Thẩm phán khi giải quyết vụ việc cụ thể chưa thống nhất, đồng bộ.

Trong một số trường hợp, có sự nhầm lẫn giữa căn cứ ly hôn với nguyên nhân ly

hôn và động cơ ly hôn dẫn đến không bảo đảm quyền lợi của vợ chồng, gia đình và

1 Điều 36, Hiến pháp năm 2013.

2

xã hội. Cùng nội dung vụ việc ly hôn như nhau nhưng cách giải quyết của các cấp

Tòa án, các Thẩm phán lại khác nhau. Vì vậy, quyền lợi của các bên đương sự chưa

được bảo đảm đặc biệt là quyền lợi của bà mẹ và trẻ em. Nghị quyết số 49 –

NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã khẳng

định: “Hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự, dân sự phù hợp với nền kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; hoàn thiện các thủ tục tố tụng tư

pháp, bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ

quyền con người.” Do đó, việc hoàn thiện pháp luật về căn cứ ly hôn là cần thiết.

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Căn cứ ly hôn theo quy

định của Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ

Luật học cho mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Cho đến nay, đề tài “Căn cứ ly hôn theo quy định của Luật Hôn nhân và gia

đình Việt Nam” luôn được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Tuy nhiên, mức độ

nghiên cứu chưa được toàn diện, đặc biệt là khi Luật Hôn nhân và gia đình năm

2014 ra đời và có hiệu lực pháp luật. Những công trình đó có thể kể ra:

- Vũ Thị Hằng (1997), “Chế định ly hôn theo quy định của pháp luật Việt

Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Đại học Luật Hà Nội. Trong luận văn này tác giả

Vũ Thị Hằng tập trung nghiên cứu chế định ly hôn và đưa ra các kiến nghị nhằm

hoàn thiện pháp luật về ly hôn. Trong đó căn cứ ly hôn được nghiên cứu lồng ghép,

chưa chuyên sâu. Tuy nhiên, luận văn này được nghiên cứu theo quy định của Luật

Hôn nhân và gia đình năm 1986 nên tính ứng dụng của luận văn vào thời điểm này

hạn chế.

- Hà Thị Mai Hoa (2007), “Căn cứ ly hôn và các trường hợp ly hôn theo

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa Luật –

Đại học Quốc gia Hà Nội. Trong luận văn này tác giả Hà Thị Mai Hoa đã tập trung

vào phân tích khái niệm, nội dung căn cứ ly hôn và các trường hợp ly hôn, thực tiễn

áp dụng và đưa ra các kiến nghị như: quy định trình tự và thủ tục cho công tác hòa

giải; cần thành lập Tòa án chuyên trách về hôn nhân và gia đình; nâng cao hiệu quả

xét xử của Tòa án đối với các vụ án ly hôn; cần quy định người có lỗi gây nên sự đổ

vỡ của quan hệ hôn nhân phải chịu trách nhiệm; cần có những quy định pháp luật cụ

thể và chặt chẽ hơn để giải quyết hậu quả của ly hôn.Tuy nhiên, các kiến nghị mà

tác giả đưa ra chưa cụ thể, còn chung chung và chưa tập trung vào việc hoàn thiện

3

pháp luật về căn cứ ly hôn. Và đề tài này cũng được nghiên cứu theo quy định của

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 nên giá trị ứng dụng thực tiễn vào thời điểm

này hạn chế.

- Nguyễn Thị Thúy Kiều (2013), “Căn cứ ly hôn theo Luật Hôn nhân và gia

đình năm 2000 qua thực tiễn áp dụng pháp luật tại Tòa án nhân dân trên địa bàn

thành phố Đà Nẵng”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia

Hà Nội. Trong nội dung công trình nghiên cứu này, tác giả cũng đã phân tích khái

niệm, nội dung căn cứ ly hôn và áp dụng pháp luật qua thực tiễn xét xử của Tòa án

tại thành phố Đà Nẵng. Tuy nhiên, luận văn của tác giả chỉ giới hạn phạm vi nghiên

cứu thực tiễn áp dụng tại thành phố Đà Nẵng. Trong khi đó, việc nghiên cứu thực

tiễn áp dụng tại một địa phương chưa đủ cơ sở để đánh giá một hệ thống văn bản

quy phạm pháp luật. Mặt khác, trong đề tài này tác giả đưa ra những kiến nghị còn

chung chung, chưa cụ thể. Chẳng hạn như, tác giả đưa ra kiến nghị ly thân nhưng

chưa đưa ra cụ thể khi nào ly thân được coi là căn cứ ly hôn. Hoặc tác giả chỉ kiến

nghị liên quan đến việc nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ Thẩm phán, thư ký,

Hội thẩm nhân dân trong giải quyết án ly hôn tại thành phố Đà Nẵng. Các kiến nghị

mà tác giả đưa ra chưa cụ thể, ít mang tính pháp lý.

- Nguyễn Thanh Tú (2012), “Thực tiễn giải quyết ly hôn tại Tòa án nhân dân

quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000”,

Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Trong luận văn

này, tác giả Nguyễn Thanh Tú đã phân tích khái niệm, căn cứ ly hôn trong pháp luật

hôn nhân và gia đình Việt Nam qua các thời kỳ và có sự so sánh để đưa ra những

nhận định và đánh giá về căn cứ ly hôn, hậu quả pháp lý của ly hôn. Đánh giá thực

trạng áp dụng Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 trong việc giải quyết các vụ

việc ly hôn tại Tòa án nhân dân quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội trong những

năm qua. Tuy nhiên, trong luận văn này tác giả chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu tại

TAND quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội nên các kiến nghị mà tác giả đưa ra

chưa mang tính pháp lý cụ thể.

- Cao Mai Hoa (2014), “Ly hôn, một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Luận

văn Thạc sĩ Luật học, Đại học Luật Hà Nội. Trong luận văn này, tác giả Cao Mai

Hoa đã nghiên cứu chế định ly hôn tập trung phân tích lý luận và thực tiễn về các

vấn đề như: quyền yêu cầu ly hôn, xác định căn cứ ly hôn, giải quyết hậu quả pháp

lý của ly hôn. Tác giả cũng đã đưa ra các kiến nghị về căn cứ ly hôn được lồng ghép

trong nội dung hoàn thiện pháp luật về ly hôn. Tuy nhiên, kiến nghị của tác giả mới

4

chỉ dừng lại ở chỗ cần quy định cụ thể hơn căn cứ ly hôn mà chưa chỉ ra được các

tiêu chí để xác định các hành vi làm căn cứ để Tòa án giải quyết cho ly hôn. Mặt

khác, đây là đề tài được nghiên cứu trước khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014

có hiệu lực nên giá trị ứng dụng vào thời điểm này hạn chế.

Ngoài những luận văn chuyên ngành thì nội dung căn cứ ly hôn còn được

nhiều tác giả đề cập đến trong những bài viết công bố trên các tạp chí khoa học. Có

thể kể đến một số bài viết như:

- Nguyễn Quang Hồng (2002), “Việc xác định mất tích đối với người đang bị

truy nã khi có yêu cầu tuyên bố mất tích đồng thời xin ly hôn”, Tạp chí Kiểm sát, số

11/2012;

- Nguyễn Thị Thu Hương (2003), “Bàn về việc hòa giải khi giải quyết các vụ

án hôn nhân gia đình”, Tạp chí Kiểm sát, số 2/2003;

- Nguyễn Anh Tuấn (2005), “Một số vướng mắc trong giải quyết án ly hôn

với người mắc bệnh tâm thần”, Tạp chí Kiểm sát, số 7/2005;

- Nguyễn Thị Thu Vân (2005), “Căn cứ ly hôn trong cổ luật Việt Nam”, Tạp

chí Nhà nước và pháp luật, số 8/2005;

- Đỗ Văn Chỉnh (2006), “Ly hôn với người mắc bệnh tâm thần, thực tế và

giải pháp”, Tạp chí Tòa án, số 9/2006;

- Thái Quý (2007), “Những vướng mắc từ việc giải quyết ly hôn với người

biệt tích”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 9/2007;

- Nguyễn Văn Thương (2013), “Trao đổi bài viết: Về giải quyết việc xin ly

hôn đồng thời với yêu cầu tuyên bố mất tích”, Tạp chí Kiểm sát, số 19/2013;

- Ngô Thị Hường (2007), “Ảnh hưởng của giới đối với việc ly hôn ở Việt

Nam hiện nay”, Tạp chí Luật học, số 3/2007;

- Phan Thị Luyện (2013), “Nguyên nhân ly hôn và một số giải pháp hạn chế

ly hôn”, Tạp chí Luật học, số 9/2013.

Tất cả các công trình khoa học trên đã có một số kết quả nghiên cứu như:

Các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu về ly hôn, hậu quả pháp lý của ly hôn trong đó

có đề cập đến căn cứ ly hôn lồng ghép vào các nội dung trên và được nghiên cứu

trước khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 có hiệu lực. Do đó, tác giả tiếp tục

nghiên cứu căn cứ ly hôn theo pháp luật hôn nhân và gia đình hiện hành trên cơ sở

so sánh với pháp luật hôn nhân và gia đình về ly hôn từ năm 1945 đến nay, pháp

luật của một số nước trên thế giới cũng như đánh giá thực trạng áp dụng căn cứ ly

5

hôn và đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật hôn nhân gia đình về

căn cứ ly hôn.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là dựa trên cơ sở các quy định của

luật thực định về căn cứ ly hôn, chỉ ra những bất cập, hạn chế và đề xuất một số

kiến nghị nhằm hoàn thiện căn cứ ly hôn trong Luật Hôn nhân và gia đình hiện

hành.

Từ mục đích nêu trên, nhiệm vụ của luận văn là:

- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về ly hôn và căn cứ ly hôn, đặc điểm, cơ

sở của việc quy định căn cứ ly hôn.

- Nghiên cứu các quy định của pháp luật về căn cứ ly hôn qua các thời kỳ

cũng như so sánh với pháp luật nước ngoài. Từ đó khẳng định tính tất yếu và cần

thiết của căn cứ ly hôn được quy định trong luật.

- Nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật về căn cứ ly hôn, chỉ ra những

bất cập, hạn chế, để làm cơ sở cho các kiến nghị hoàn thiện pháp luật về căn cứ ly

hôn.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận văn tập trung làm rõ quy định của pháp luật về căn cứ ly hôn và thực

tiễn áp dụng pháp luật về quy định này.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Trong luận văn này tác giả chủ yếu đi sâu nghiên cứu các vấn đề pháp lý về

căn cứ ly hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam, so sánh với pháp luật một số

quốc gia khác và trên cơ sở đó đánh giá được thực tiễn áp dụng các quy định này

trên thực tế và đề xuất những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật.

5. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu:

- Phương pháp của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch

sử theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin đó là: tồn tại xã hội quyết định ý thức

xã hội, đồng thời giữa chúng có mối liên hệ biện chứng. Pháp luật là một bộ phận

của kiến trúc thượng tầng, được hình thành từ một cơ sở hạ tầng phù hợp. Pháp luật

được coi là tấm gương phản chiếu xã hội, xã hội được coi là cơ sở thực tiễn của

pháp luật. Để có tính khả thi trong quá trình thực hiện và áp dụng pháp luật thì các