Cảm xúc học tập của sinh viên Trường Đại học Sư phạm TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Mai Hồng Đào

CẢM XÚC HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ

HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Mai Hồng Đào

CẢM XÚC HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ

HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành : Tâm lí học

Mã số : 8310401

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. HUỲNH MAI TRANG

Thành phố Hồ Chí Minh – 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số

liệu, kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng ai công

bố trong bất kì công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Mai Hồng Đào

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ.

Trước tiên, lời biết ơn sâu sắc nhất tôi xin gửi đến TS. Huỳnh Mai Trang,

người Cô đáng kính đã truyền cảm hứng và định hướng cho tôi ngay từ những

bước đi đầu tiên trên con đường nghiên cứu khoa học – đầy khó khăn nhưng

vô cùng hạnh phúc. Tôi chân thành cảm ơn Cô đã luôn tin tưởng tôi, dành cho

tôi sự quan tâm, giúp đỡ và tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin cảm ơn Ban Giám Hiệu cùng quý Thầy Cô trường Đại học Sư

phạm Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là quý Thầy Cô đã giảng dạy tôi trong

thời gian tôi học tập tại Trường và quý Thầy Cô công tác tại Phòng Sau đại

học đã tạo điều kiện cho tôi được học tập và hoàn thành luận văn.

Tôi gửi lời cảm ơn đến các bạn sinh viên trường Đại học Sư phạm Thành

phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tôi thực hiện Khảo sát về Cảm xúc trong Học

tập. Lời cảm ơn vô cùng to lớn xin được gửi đến các bạn sinh viên của trường

đã đồng hành cùng tôi trong thực nghiệm Nâng cao Cảm xúc trong Học tập

cho sinh viên.

Tôi rất cảm ơn tác giả Reinhard Pekrun đã cho phép tôi sử dụng thang đo

AEQ phiên bản tiếng Anh cũng như cung cấp tài liệu để thực hiện đề tài

nghiên cứu này.

Cuối cùng, tôi xin được gửi lời biết ơn chân thành đến gia đình đã luôn

ủng hộ, tạo mọi điều kiện cho tôi trên con đường phát triển tri thức và cũng

xin cảm ơn các anh chị, các bạn của lớp Cao học Tâm lý học Khóa 28 đã động

viên, chia sẻ cùng tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.

Tác giả luận văn

Mai Hồng Đào

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đồ

Danh mục các sơ đồ

MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẢM XÚC HỌC TẬP CỦA

SINH VIÊN.......................................................................................... 6

1.1. Lịch sử nghiên cứu cảm xúc trong học tập ..................................................... 6

1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về cảm xúc trong học tập ở

nước ngoài............................................................................................... 6

1.1.2. Một số công trình nghiên cứu về CX liên quan đến học tập ở

trong nước ............................................................................................. 12

1.2. Khái niệm cơ bản .......................................................................................... 14

1.2.1. Cảm xúc ................................................................................................. 14

1.2.2. Cảm xúc trong học tập........................................................................... 19

1.3. Thang đo cảm xúc trong học tập và khung lý thuyết của thang đo .............. 23

1.3.1. Thang đo cảm xúc trong học tập............................................................ 23

1.3.2. Khung lý thuyết của AEQ...................................................................... 27

1.4. Một số lý luận khác liên quan đến đề tài....................................................... 36

1.4.1. Một số lý luận liên quan đến sinh viên.................................................. 36

1.4.2. Lý luận nâng cao cảm xúc trong học tập ............................................... 38

Tiểu kết chương 1 ................................................................................................... 42

Chương 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG CẢM XÚC HỌC

TẬP CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH........................................................ 43

2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ..................................................................... 43

2.1.1. Mẫu nghiên cứu ..................................................................................... 43

2.1.2. Công cụ nghiên cứu ............................................................................... 44

2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng ...................................................................... 46

2.2.1. Cảm xúc của sinh viên liên quan đến lớp học ....................................... 46

2.2.2. Cảm xúc của sinh viên liên quan đến việc học...................................... 48

2.2.3. Cảm xúc của sinh viên liên quan đến thi cử .......................................... 51

2.2.4. So sánh các CX lớp học, CX việc học và CX thi cử ............................. 53

2.2.5. Mối tương quan giữa các CXTHT......................................................... 55

2.2.6. Mối tương quan giữa các CXTHT và học lực của sinh viên................. 59

Tiểu kết chương 2 ................................................................................................... 63

Chương 3. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM NÂNG CAO CẢM XÚC

HỌC TẬP CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ

PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH............................................. 64

3.1. Tổ chức nghiên cứu thực nghiệm.................................................................. 64

3.1.1. Định hướng nghiên cứu thực nghiệm.................................................... 64

3.1.2. Mô tả thực nghiệm................................................................................. 66

3.2. Kết quả thực nghiệm..................................................................................... 69

3.2.1. Kết quả tác động của thực nghiệm đối với việc nâng cao cảm xúc

trong học tập giữa ba nhóm .................................................................. 70

3.2.2. Kết quả phân tích bài viết ...................................................................... 74

3.3. Bàn luận ........................................................................................................ 77

Tiểu kết chương 3 ................................................................................................... 80

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................ 81

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 84

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

CX Cảm xúc

CXTHT Cảm xúc trong học tập

ĐHSP TPHCM Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

ĐTB Điểm trung bình

STN Sau thực nghiệm

SV Sinh viên

TN Thực nghiệm

TTN Trước thực nghiệm

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Phân loại cảm xúc trong học tập theo ba chiều kích (theo Pekrun

và cộng sự, 2007, trang 16)................................................................... 22

Bảng 1.2. Giả định cơ bản về Kiểm soát, Giá trị và Cảm xúc trong học tập

(theo Pekrun và cộng sự, 2007) ............................................................ 31

Bảng 2.1. ĐTB chung của các CX liên quan đến lớp học của SV ĐHSP

TPHCM................................................................................................. 47

Bảng 2.2. ĐTB xét theo bối cảnh của các CX liên quan đến lớp học của SV

ĐHSP TPHCM ..................................................................................... 47

Bảng 2.3. ĐTB chung của các CX liên quan đến việc học của SV ĐHSP

TPHCM................................................................................................. 49

Bảng 2.4. ĐTB xét theo bối cảnh của các CX liên quan đến việc học của SV

ĐHSP TPHCM ..................................................................................... 50

Bảng 2.5. ĐTB chung của các CX liên quan đến thi cử của SV ĐHSP

TPHCM................................................................................................. 51

Bảng 2.6. ĐTB xét theo bối cảnh của các CX liên quan đến thi cử của SV

ĐHSP TPHCM ..................................................................................... 52

Bảng 2.7. Hệ số tương quan hạng Spearman của từng CXTHT của SV

ĐHSP TPHCM xét giữa lớp học, việc học và thi cử............................ 55

Bảng 2.8. Hệ số tương quan hạng Spearman của các CXTHT của SV ĐHSP

TPHCM xét trong lớp học, việc học và thi cử...................................... 57

Bảng 2.9. Hệ số tương quan hạng Spearman giữa các CXTHT và học lực

của SV ĐHSP TPHCM......................................................................... 59

Bảng 3.1. Giai đoạn và hoạt động tiến hành thực nghiệm .................................... 68

Bảng 3.2. Chênh lệch ĐTB của từng CXTHT liên quan đến lớp học ở

ba nhóm................................................................................................. 70

Bảng 3.3. Chênh lệch ĐTB của từng CXTHT liên quan đến việc học ở

ba nhóm................................................................................................. 71

Bảng 3.4. Giá trị Sig. và chênh lệch ĐTB của các CXTHT có sự khác biệt có

ý nghĩa giữa điểm trung bình trước và sau thực nghiệm giữa ba

nhóm ..................................................................................................... 73

Bảng 3.5. Tần số của đối tượng biết ơn trong ba lần viết của nhóm 1.................. 75

Bảng 3.6. Tần số chủ đề của các hoạt động mang lại sự lòng qua ba lần viết

của nhóm 2............................................................................................ 76

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1. Điểm trung bình chung của từng CX liên quan đến lớp học, việc

học và thi cử của SV ĐHSP TPHCM................................................. 53

Biểu đồ 3.1. Điểm trung bình chênh lệch của từng CXTHT liên quan đến thi

cử ở ba nhóm ...................................................................................... 72

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1. Mô hình cấu trúc thành phần của cảm xúc ........................................... 16

Sơ đồ 1.2. Cấu trúc Bảng hỏi Cảm xúc Thành tích - AEQ.................................... 24

Sơ đồ 1.3. Tóm tắt lý thuyết kiểm soát - giá trị của CXTHT ................................ 29

Sơ đồ 2.1. Cấu trúc Bảng hỏi Cảm xúc trong Học tập........................................... 44

Sơ đồ 3.1. Mô hình thực nghiệm nâng cao CXTHT cho sinh viên........................ 67

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục và đào tạo luôn là lĩnh vực được Đảng và Nhà nước ta khẳng định có

vai trò quan trọng hàng đầu trong sự nghiệp phát triển đất nước; đó là những chủ

trương, chính sách được ưu tiên thực hiện trước so với các chủ trương, chính sách

phát triển kinh tế - xã hội khác (Bộ Quốc phòng – Viện Khoa học Xã hội Nhân văn

quân sự, 2016). Chỉ thị về nhiệm vụ chủ yếu năm học 2018 – 2019 đã được Bộ Giáo

dục và Đào tạo ban hành, trong đó nêu rõ phương hướng chung cho các bậc học là:

“Nâng cao chất lượng giáo dục và các điều kiện đảm bảo chất lượng giáo dục…”

(2018, trang 1). Như vậy, giáo dục có vị trí vô cùng quan trọng và nhiệm vụ nâng

cao chất lượng giáo dục càng phải được ưu tiên thực hiện.

Đại học là một trong những bậc học rất được chú trọng mà ở đó hoạt động học

tập của sinh viên là sự trang bị cho nghề nghiệp chuyên môn với những tri thức, kỹ

năng, thái độ,… cần thiết để “trở thành chuyên gia phát triển toàn diện sáng tạo và

có trình độ nghiệp vụ cao” (Nguyễn Thạc & Phạm Thành Nghị, 2015, trang 110).

Theo Nguyễn Thạc và Phạm Thành Nghị, “nét đặc trưng trong hoạt động học tập

của sinh viên là sự căng thẳng mạnh mẽ về trí tuệ, các động cơ khác nhau và về

toàn bộ nhân cách người sinh viên” (2015, trang 111). Qua đây, có thể thấy hoạt

động học tập giữ vai trò quan trọng đối với sinh viên và việc quan tâm đến chất

lượng hoạt động học tập cho sinh viên là điều cần thiết.

Nhiều khía cạnh liên quan đến hoạt động học tập của sinh viên đã được các tác

giả trong và ngoài nước tìm hiểu như: nhận thức, động cơ, phương pháp, kỹ năng,

sự thích ứng, khó khăn tâm lý, … và đặc biệt là cảm xúc. Cảm xúc có liên quan mật

thiết (Schutz & Lanehart, 2002, được trích dẫn trong Govaerts & Grégoire, 2008) và

ảnh hưởng nhiều (Isen, 2000; Mikolajczak, 2012; Pekrun, 2006; được trích dẫn

trong Hanin, Grégoire, Mikolajczak, Fantini-Hauwel, & Nieuwenhoven, 2017) đến

mọi khía cạnh của hoạt động dạy và học. Thêm vào đó, cảm xúc còn có những ảnh

hưởng khác nhau (tích cực, tiêu cực) đến người học cho nên nghiên cứu cảm xúc

trong học tập là rất cần thiết.

2

Cảm xúc trong học tập nhận được nhiều sự quan tâm của các tác giả trên thế

giới với những vấn đề nghiên cứu: khái niệm cảm xúc trong học tập (Govaerts &

Grégoire, 2008, trang 35); xây dựng và phát triển thang đo cảm xúc trong học tập

(Govaerts & Grégoire, 2008, trang 35); một số thang đo liên quan đến cảm xúc

trong học tập như Thang đo Cảm xúc trong Học tập (AES) (Govaerts & Grégoire,

2008), Bảng hỏi Cảm xúc Thành tích (AEQ) (Pekrun, Goetz, Frenzel, Barchfeld, &

Perry, 2011), Bảng hỏi Cảm xúc Thành tích cho học sinh tiểu học (AEQ-ES)

(Lichtenfeld, Pekrun, Stupnisky, Reiss, & Murayama, 2012), Thang đo Điều khiển

Cảm xúc của trẻ em trong môn Toán (CERS-M) (Hanin và cộng sự, 2017). Bên

cạnh đó, một số thực nghiệm nâng cao cảm xúc cho sinh viên cũng được tiến hành

(Toepfer & Walker, 2009; Bhullar, Schutte, & Malouff, 2011).

Ở nước ta, cảm xúc của sinh viên đã được nhiều tác giả xem xét đến ở những

khía cạnh như: trí tuệ cảm xúc (Trần Thị Thu Mai, 2013b; Trần Thị Gấm, 2012); kỹ

năng quản lý cảm xúc (Phạm Thị Thu Lan, 2017),… nhưng cảm xúc liên quan trực

tiếp đến hoạt động học tập như cảm xúc trong học tập của sinh viên thì vẫn chưa

được nhiều nghiên cứu tìm hiểu. Từ việc thiếu đi nghiên cứu về cảm xúc trong học

tập của sinh viên sẽ cản trở việc tìm hiểu những cảm xúc của sinh viên đối với hoạt

động học tập cũng như việc phát triển những đề tài có liên quan cũng sẽ gặp nhiều

khó khăn.

Như vậy, một nghiên cứu xác định thực trạng cảm xúc trong học tập của sinh

viên là hoàn toàn cần thiết. Nghiên cứu này sẽ cung cấp một cái nhìn khoa học, hỗ

trợ cho sinh viên, giảng viên, các nhà tâm lý học và các cá nhân có sự quan tâm

trong việc tìm hiểu về các cảm xúc trong học tập khác nhau của sinh viên, xem xét

thực trạng và từ đó có thể đề xuất những biện pháp nâng cao cảm xúc trong học tập

cho sinh viên, góp phần phát triển sức khỏe tinh thần cho sinh viên. Đồng thời, đây

sẽ là nền tảng cho việc phát triển những nghiên cứu sâu rộng hơn về cảm xúc trong

học tập. Xuất phát từ những nguyên nhân nêu trên, đề tài “Cảm xúc học tập của

sinh viên Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh” được xác lập.

3

2. Mục đích nghiên cứu

Mô tả thực trạng cảm xúc trong học tập của sinh viên trường Đại học Sư phạm

Thành phố Hồ Chí Minh và chứng minh hiệu quả của việc nâng cao cảm xúc trong

học tập thông qua hoạt động viết bày tỏ lòng biết ơn và sự hài lòng.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là cảm xúc trong học tập của sinh viên.

Khách thể nghiên cứu là sinh viên trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí

Minh.

4. Giả thuyết nghiên cứu

4.1. Có sự khác biệt về các loại cảm xúc học tập ở sinh viên.

4.2. Tác động của hoạt động viết bày tỏ lòng biết ơn và sự hài lòng là khác nhau

trong việc làm thay đổi cảm xúc học tập ở sinh viên.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận liên quan đến đề tài như: cảm xúc, cảm

xúc trong học tập, nâng cao cảm xúc.

5.2. Khảo sát thực trạng cảm xúc trong học tập của sinh viên trường Đại học Sư

phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

5.3. Tiến hành thực nghiệm nâng cao cảm xúc trong học tập thông qua hoạt

động viết bày tỏ lòng biết ơn và hoạt động viết bày tỏ sự hài lòng của sinh viên

trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn ở nội dung và khách thể nghiên

cứu.

6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu

Cảm xúc trong học tập được nghiên cứu ở đề tài là các cảm xúc liên quan đến

lớp học, việc học và thi cử; có nội dung được tìm hiểu gần nhất với các cảm xúc

thành tích đã được nghiên cứu bởi Pekrun và cộng sự (2011). Đề tài tập trung so

sánh giữa các cảm xúc trong học tập tích cực và các cảm xúc trong học tập tiêu cực

xét trong lớp học, việc học, thi cử; riêng các yếu tố ảnh hưởng đến cảm xúc trong

học tập sẽ không được nghiên cứu trong đề tài này. Bên cạnh đó, đề tài tập trung