cam bien dien tro ppt

Môc lôc Môc

lôc........................................................................................................1

Ch-¬ng 1 c¶m biÕn, vai trß vµ tÝnh chÊt...............................2

1.1. §Þnh nghÜa.............................................................................................2

1.2. Nh÷ng ®¹i l-îng ®-îc c¶m biÕn chuyÓn ®æi qua l¹i.........................4

1.3. Nh÷ng biÓu thøc c¬ së cña c¶m biÕn. .................................................6

1.3.1. §¹i l-îng vµo bÊt biÕn theo thêi gian - §Æc tuyÕn tÜnh...............6

1.3.2. §¹i l-îng vµo biÕn ®æi theo thêi gian - ®Æc tuyÕn ®éng ............10

1.4. Nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y sai sè cña c¶m biÕn:......................15

1.4.1 Tãm t¾t nh÷ng ®Þnh nghÜa quan träng vÒ sai sè .........................15

1.4.2 Nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y sai sè vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.17

1.5. Nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ së cña c¶m biÕn................................................28

1.6. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®èi víi c¶m biÕn................33

Ch-¬ng 2 c¶m biÕn ®iÖn trë..........................................................35

2.1 C¶m biÕn ®iÖn vµ c¶m biÕn ®iÖn trë..................................................35

2.2 C¶m biÕn ®iÖn trë tiÕp xóc ................................................................36

2.3. C¶m biÕn ®iÖn trë tiÕp xóc tr-ît.......................................................40

2.3.1 Nguyªn lý cÊu t¹o..........................................................................40

2.3.2. Nh÷ng sè liÖu ®Æc tr-ng cña c¶m biÕn ®iÖn trë tiÕp xóc tr-ît ..42

2.3.3. Nh÷ng -u nh-îc ®iÓm cña c¶m biÕn ®iÖn trë tiÕp xóc tr-ît.....47

2.3.4. ChiÕt ¸p t¹o d¹ng hµm.................................................................47

2.4. C¶m biÕn ®iÖn trë tiÕp xóc thuû ng©n..............................................56

2.4.1 Nguyªn lý cÊu t¹o..........................................................................56

2.4.2 . C¸c sè liÖu ®Æc tr-ng vµ -u nh-îc ®iÓm....................................58

2.4.3 T¹o ®Æc tuyÕn phi tuyÕn gÇn ®óng...............................................58

2.5. C¶m biÕn ®iÖn trë phô thuéc ¸p suÊt...............................................59

2.5.1 Nguyªn lý cÊu t¹o, ho¹t ®éng.......................................................59

2.5.2 C¶m biÕn ®iÖn trë qu¸ ®é..............................................................59

2.5.3 C¶m biÕn ®iÖn trë ¸p ®iÖn.............................................................62

Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................70

1Ch-¬ng 1 c¶m biÕn, vai trß vµ tÝnh chÊt

1.1. §Þnh nghÜa Nh- chóng ta ®· biÕt, kh«ng cã lÜnh vùc khoa häc kü thuËt nµo l¹i

v¾ng

bãng vai trß cña ®o l-êng. §o l-êng ®· gióp cho con ng-êi n¾m b¾t ®-îc ®èi t-îng cÇn

nghiªn cøu. Th«ng qua ®o l-êng cã thÓ quan s¸t ®-îc ®Æc tÝnh vµ ®Þnh l-îng ®-îc tham

sè cña ®èi t-îng ®Ó råi ®Ò xuÊt ra c¸c ch©n lý sö dông ®èi t-îng phôc vô cho con ng-êi.

Cã thÓ nãi, kh«ng cã ®o l-êng th× kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®-îc khoa häc kü thuËt vµ c«ng

nghÖ.

V× trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô ®o cô thÓ ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc sè ®o

cña ®¹i l-îng cÇn ®o, ®o ®ã mét vÊn ®Ò ®-îc ®Æt ra lµ: sè ®o cña nh÷ng ®¹i l-îng nµo

mµ ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc mét c¸ch trùc tiÕp b½ng nh÷ng gi¸c quan cña m×nh? Râ rµng

gi¸c quan cña con ng-êi sÏ bÊt lùc khi ph¶i x¸c ®Þnh sè ®o cña ngay chÝnh c¸c ®¹i l-îng

gÇn gòi hµng ngµy nh-: c-êng ®é dßng ®iÖn, ¸p suÊt kh«ng khÝ, nhiÖt ®é m«i tr-êng,

khèi l-îng, ®é chiÕu s¸ng vv... B»ng gi¸c quan cña m×nh, con ng-êi chØ cã thÓ c¶m nhËn

vµ x¸c ®Þnh ®-îc mét c¸ch trùc tiÕp - b»ng con ®-êng chuÈn so s¸nh - sè ®o cña

c¸c ®¹i l-îng: ®é dµi vµ gãc. C¸c mÉu chuÈn (ªtalon) sÏ lµm c¬ së so s¸nh ®Ó x¸c ®Þnh c¸c

sè ®o cña nh÷ng ®¹i l-îng nµy.

§èi víi mäi ®¹i l-îng kh¸c, muèn ®o, cÇn ph¶i ®-îc chuyÓn ®æi. VÊn ®Ò lµ ë chç, b»ng

c¸ch nµo ®ã ph¶i chuyÓn ®æi nh÷ng ®¹i l-îng vËt lý cÇn ®o cuèi cïng thµnh nh÷ng tÝn

hiÖu cã thÓ c¶m nhËn ®-îc b»ng trùc gi¸c. Trong tr-êng hîp cô thÓ nµo ®ã, viÖc chuyÓn

®æi ph¶i ®-îc thùc hiÖn nèi tiÕp nhau suèt c¶ qu¸ tr×nh. Song th«ng th-êng, ®Ó tiÖn lîi

cho viÖc ®o ®¹c chóng ta cÇn ph¶i chuyÓn ®æi c¸c ®¹i l-îng cÇn ®o thµnh nh÷ng con sè

c¶m nhËn ®-îc b»ng trùc gi¸c. Nh»m vµo môc ®Ých nµy, cã thÓ chia c¸c hÖ thèng ®o

thµnh hai nhãm chÝnh:

1. NÕu ta chuyÓn ®æi c¸c ®¹i l-îng cÇn ®o cuèi cïng thµnh ®é dµi hoÆc gãc tØ lÖ víi

nh÷ng sè ®o cña chóng, khi ®ã hÖ thèng ®o lµ hÖ thèng t-¬ng tù. VÝ dô, ®Ó ®o nhiÖt

®é trong phßng ta ph¶i xem chiÒu cao cña cét thuû ng©n, b»ng viÖc x¸c ®Þnh gãc quay

cña ®ång hå ta cã thÓ ®o ®-îc c-êng ®é dßng ®iÖn.

2. NÕu c¸c ®¹i l-îng cÇn ®o cuèi cïng ® -îc chuyÓn ®æi thµnh c¸c con sè biÓu thÞ sè ®o,

khi Êy hÖ thèng ®o lµ hÖ thèng sè. VÝ dô, ta th-êng dïng c©n ®Ó ®o khèi l-îng, khi c©n ë

vÞ trÝ c©n b»ng, tæng trÞ sè ghi ë c¸c qu¶ c©n (®èi Comment [S1]:

2träng) chÝnh lµ khèi l-îng cña ®èi t-îng cÇn ®o. §Ó ®o thêi gian ta chØ viÖc ®Õm sè

xung cña m¸y ph¸t tÇn sè chuÈn cã tÇn sè ®· x¸c ®Þnh.

Ng-êi ta quen gäi tÊt c¶ nh÷ng c«ng cô (thiÕt bÞ, dông cô, phÇn tö) dïng ®Ó chuyÓn ®æi

c¸c ®¹i l-îng vËt lý lµ nh÷ng c¶m biÕn tÝn hiÖu (th-êng ®-îc gäi t¾t lµ c¶m biÕn) víi

chuyÓn ®æi cã thÓ lµ t-¬ng tù, cã thÓ lµ sè. Bao hµm trong kh¸i niÖm cña c¶m biÕn tÝn

hiÖu cã hai tªn gäi quen thuéc kh¸c nhau ®ã lµ bé ®æi tÝn hiÖu vµ c¶m biÕn ®o.

Bé ®æi tÝn hiÖu lµ nh÷ng c¶m biÕn tÝn hiÖu lµm nhiÖm vô chuyÓn ®æi qua l¹i c¸c ®¹i l￾îng vËt lý cã cïng thø nguyªn. VÝ dô, ®æi tÇn, ®æi ¸p (biÕn ¸p), khuÕch ®¹i, kÝch thuû

lùc, b¸nh r¨ng truyÒn ®éng. v. v...

C¶m biÕn ®o lµ c¸c bé c¶m biÕn hoÆc chuyÓn ®æi tÝn hiÖu lµm nhiÖm vô chuyÓn

®æi c¸c ®¹i l-îng vËt lý cÇn ®o mµ phÇn tö cèt lâi cña nã lµ phÇn tö chuyÓn ®æi. Nãi mét

c¸ch kh¸c, c¶m biÕn ®o lµ nh÷ng c¶m biÕn cã quan hÖ

trùc tiÕp víi ®¹i l-îng cÇn ®o. §¹i l-îng vËt lý ®-îc c¶m biÕn chuyÓn ®æi gäi lµ ®¹i l-îng

vµo. §¹i

l-îng vËt lý ®· ®-îc c¶m biÕn chuyÓn ®æi tõ ®¹i l-îng vµo gäi lµ ®¹i l-îng ra. Nh￾vËy ®¹i l-îng vµo c¶m biÕn ®o chÝnh lµ ®¹i l-îng vËt lý cÇn ®o. S¬ ®å khèi cña

c¶m biÕn ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 1.1. ChiÒu cña mòi tªn chØ h-íng ®i cña tÝn

hiÖu, c¸c ®¹i l-äng vµo, ra ®-îc ký hiÖu b»ng x vµ y §¹i l-îng vµo

C¶m biÕn §¹i l-îng ra

H×nh 1.1 S¬ ®å khèi cña c¶m biÕn tÝn hiÖu

Ta gäi ®¹i l-îng ra cña c¶m biÕn ®o lµ l-îng th«ng tin hay lµ sè liÖu ®· thu thËp ®-îc tõ ®¹i

l-îng cÇn ®o. L-îng th«ng tin nµy sÏ ®-îc gia c«ng vµ xö lý tiÕp tôc theo ý muèn b»ng hÖ

thèng ®o gåm nh÷ng thiÕt bÞ ®Þnh s½n.

V× c¶m biÕn ®o (c¶m biÕn tÝn hiÖu nãi chung) cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp víi ®¹i l-îng cÇn

®o, do ®ã trong kü thuËt ®o l-êng viÖc kh¶o s¸t c¶m biÕn lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬

b¶n vµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. ViÖc kh¶o s¸t c¸c c¶m biÕn ®o (c¶m biÕn nãi chung) ®-îc

tiÕn hµnh theo nh÷ng b-íc chÝnh sau ®©y:

B - í c 1 : C ¶ m b i Õ n c h u y Ón ® æ i q u a l ¹ i n h ÷n g ® ¹ i l - î n g n µ o ?

3 B- í c 2 : C¶m biÕn thùc hi Ön chuy Ón ®æi tu©n t heo n h÷n g biÓ u thøc

to¸ n hä c ( quy l uË t) nµo ?

B-íc 3: Khi lµm viÖc, c¶m biÕn bÞ nh÷ng can nhiÔu nµo t¸c ®éng vµ møc

®é cña chóng ra sao?

Ta sÏ lÇn l-ît bµn luËn kü vÒ nh÷ng quan ®iÓm kh¶o s¸t nµy. 1.2. Nh÷ng ®¹i l￾îng ®-îc c¶m biÕn chuyÓn ®æi qua l¹i

Sè l-îng cùc kú lín cña nh÷ng ®¹i l-îng vËt lý cÇn ®o vµ cã thÓ ®o ®-îc ®ßi hái

ph¶i hÖ thèng ho¸ c¸c c¶m biÕn ®o. ViÖc hÖ thèng ho¸ cã thÓ dùa

theo ®¹i l-îng vµo vµ ®¹i l-îng ra. C¸c ®¹i l-îng vµo bao trïm tÊt c¶ mäi lÜnh vùc v©t lý, ho¸

häc vµ lý

ho¸. §¹i l-îng vµo cã thÓ lµ: 1. §¹i l-îng c¬ häc bao gåm: §é dµi (®é dÞch chuyÓn - ®é

lÖch), gãc

(®é lÖch gãc), tèc ®é, gia tèc, lùc v.v... 2. §¹i l-îng quang bao gåm: C-êng ®é s¸ng, mµu

s¾c... 3. §¹i l-îng ®iÖn vµ tõ bao gåm: C-êng ®é, ®iÖn ¸p, tõ th«ng, pha (gãc

pha) ... 4. §¹i l-îng nhiÖt ®éng bao gåm: NhiÖt ®é, ¸p suÊt, mËt ®é khÝ ... 5. §¹i l-îng lý

ho¸ vµ ho¸ bao gåm: §é liªn kÕt chÊt láng, ®é Èm, kh¶

n¨ng «xy ho¸ vµ khö , v.v... Vµ cßn rÊt nhiÒu ®¹i l-îng cña nh÷ng lÜnh vùc khoa häc kh¸c

ta ch-a

thÓ hoÆc ch-a cÇn thiÕt liÖt kª hÕt ra ®©y. Qua ®ã ta nhËn thÊy r»ng sÏ kh«ng ®¬n

gi¶n, thËm chÝ rÊt r¾c rèi, khi

c¨n cø vµo c¸c ®¹i l-îng vµo ®Ó hÖ thèng ho¸ c¶m biÕn. Sù phong phó vµ ®a d¹ng cña

c¸c ®èi t-îng cÇn ®o lµm mÊt kh¶ n¨ng hÖ

thèng ho¸ theo nh÷ng quan ®iÓm thèng nhÊt. Ngoµi ra, nh- ta ®· hoÆc sÏ thÊy r»ng cïng

mét c«ng cô cã thÓ øng dông ®Ó ®o nhiÒu ®¹i l-îng kh¸c nhau trong nh÷ng hoµn c¶nh

kh¸c nhau. V× thÕ viÖc ph©n nhãm theo c¸c ®¹i l-îng vµo sÏ kh«ng t¹o ®-îc kh¶ n¨ng

nghiªn cøu s©u vµ thÓ hiÖn nhiÒu mÆt cña tõng c¶m biÕn. H¬n thÕ n÷a, trong thêi ®¹i

ph¸t triÓn nh - vò b·o cña khoa häc, c«ng nghÖ, chÊt vµ l-îng cña c¸c ®¹i l-îng vµo còng

liªn tôc ph¸t triÓn vµ më réng. øng víi ®iÒu ®ã lµ cµng ngµy cµng cã nhiÒu ®¹i l-îng vËt lý,

lý ho¸ víi nh÷ng tÝnh chÊt míi cÇn ®-îc ®o. Nãi tãm l¹i, ta h·y lo¹i trõ quan ®iÓm hÖ thèng

ho¸ c¶m biÕn theo ®¹i l-îng vµo.

4 Dï Ýt dï nhiÒu ta còng cã thÓ tù do lùa chän ®¹i l-îng ra cña c¶m biÕn. §iÒu ®ã cã

nghÜa lµ ®Ó chÕ t¹o c¸c c¶m biÕn ta cã thÓ lîi dông nh÷ng hiÖn t-îng vËt lý nµo ®ã sao

cho chóng cã thÓ chuyÓn ®æi ®-îc ®¹i l-îng cÇn ®o thµnh ®¹i l-îng ®· ®-îc x¸c ®Þnh tr-íc

theo ý muèn cña chóng ta.

VÊn ®Ò ®-îc ®Æt ra lµ t¹i sao ph¶i x¸c ®Þnh tr-íc khu«n khæ cña c¸c ®¹i l-îng ra? Bëi v×,

nh- trªn ®· ®Ò cËp, ®¹i l-îng ra cña c¶m biÕn chÝnh lµ ®¹i l-îng vµo cña hÖ thèng gia

c«ng sè liÖu tiÕp theo sau c¶m biÕn. Khu«n khæ cña nh÷ng ®¹i l-îng vËt lý nµy ®-îc h×nh

thµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kü thuËt, chóng ®-îc lùa chän lµm c¸c ®¹i l-îng vµo cho hÖ

thèng gia c«ng sè liÖu hîp lý nhÊt, tho¶ m·n c¸c quan ®iÓm vÒ tÝnh kh¶ thi, tinh tÕ (®é

nh¹y, ®é æn ®Þnh, chÝnh x¸c...), nhu cÇu vµ kinh tÕ.

V× ®¹i l-îng ra cña c¸c c¶m biÕn th«ng th-êng lµ sè liÖu nhËn ®-îc tõ ®¹i l-îng cÇn ®o vµ

tiÕp tôc ®-îc göi ®i gia c«ng xö lý, do ®ã khu«n khæ cña c¸c ®¹i l-îng ra cÇn ph¶i ®-îc nèi

khíp víi hÖ thèng gia c«ng sè liÖu ®· ®-îc h×nh thµnh s½n.

Nhê vËy, c¸c c¶m biÕn ®-îc chÕ t¹o cã tÝn hiÖu ra nh- nhau cã thÓ ghÐp nèi víi c¸c khèi

gia c«ng xö lý sè liÖu nh- nhau. B»ng viÖc thay thÕ c¸c c¶m biÕn t-¬ng thÝch, cã thÓ sö

dông cïng mét hÖ thèng ®o ®Ó ®o c¸c ®¹i l-îng vËt lý kh¸c nhau.

Tõ c¸ch nh×n nhËn trªn, ta rót ra kÕt luËn lµ ph¶i hÖ thèng ho¸ c¸c c¶m biÕn theo c¸c ®¹i

l-îng ra. Nh÷ng ®¹i l-îng ra chÝnh vµ th-êng ®-îc dïng cho c¸c c¶m biÕn ®-îc liÖt kª sau

®©y:

1. §¹i l-îng c¬, gåm :§é dµi (®é dÞch chuyÓn, ®é lÖch) gãc (®é dÞch chuyÓn gãc, ®é

lÖch gãc), tèc ®é gãc, lùc, m« men

2. §¹i l-îng ®iÖn, gåm: C-êng ®é, ®iÖn ¸p, tæng trë 3. §¹i l-îng nhiÖt

®éng, gåm: ¸p suÊt (khÝ ®éng vµ thuû lùc), nhiÖt ®é. Ngoµi ra, ®¹i l-îng

ra cña c¶m biÕn còng cã thÓ lµ sè. Nh- vËy c¨n cø vµo ®¹i l-îng ra, cã

thÓ chia c¶m biÕn ra thµnh nh÷ng n h ã m c h Ý n h s a u ® © y :

1 . C ¶ m b i Õ n c ¬

2. C¶m biÕn ®iÖn 3. C¶m biÕn khÝ ®éng vµ thuû lùc. 4. C¶m biÕn nhiÖt 5. C¶m

biÕn sè . ...

5 VÒ c¸ch gäi, tªn cña c¶m biÕn ®-îc chia lµm hai phÇn, phÇn ®Çu chØ ®¹i l-îng vµo vµ

phÇn sau chØ ®¹i l-îng ra cña c¶m biÕn. VÝ dô, ®ång hå ®o dßng víi phÇn tö chuyÓn

®æi (c¶m biÕn) lµ khung d©y ®Æt trong tõ tr-êng. §¹i l-îng vµo cña nã lµ dßng (tÝn hiÖu

®iÖn) vµ ®¹i l-îng ra lµ ®é lÖch gãc (tÝn hiÖu c¬). V× vËy, c¶m biÕn nµy ®-îc gäi lµ c¶m

biÕn ®iÖn c¬. Vµ theo ®ã sÏ cã tªn gäi cho c¸c c¶m biÕn kh¸c nh- quang ®iÖn, nhiÖt

®iÖn, nhiÖt c¬ ....

1.3. Nh÷ng biÓu thøc c¬ së cña c¶m biÕn. Nh÷ng biÓu thøc m« t¶ sù ho¹t ®éng cña

c¸c c¶m biÕn lµ nh÷ng ph-¬ng

tr×nh, nh÷ng ®Þnh luËt vËt lý, ho¸ häc, vµ lý ho¸. D¹ng to¸n häc cña nh÷ng ®Þnh luËt nµy

th«ng th-êng lµ ph-¬ng tr×nh vi

ph©n hoÆc hÖ ph-¬ng tr×nh vi ph©n, tõ ®ã vÒ mÆt nguyªn lý cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc sù

biÕn ®æi theo thêi gian cña ®¹i l-îng ra øng víi sù thay ®æi bÊt kú cña ®¹i l-îng vµo. Kh¶

n¨ng nµy th-êng bÞ h¹n chÕ bëi nh÷ng khã kh¨n cña to¸n häc, cho nªn trong nhiÒu tr-êng

hîp nguyªn lý vÉn chØ lµ nguyªn lý. Chóng ta sÏ kh«ng bµn ®Õn vÊn ®Ò gi¶i c¸c ph-¬ng

tr×nh vi ph©n, v× tr-íc hÕt ®ã lµ nhiÖm vô cña to¸n häc vµ sau ®ã lµ v× ta cã thÓ øng

dông ®-îc c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i hÖ cña lÜnh vùc kü thuËt ®iÒu khiÓn vµo lÜnh vùc ®o l￾êng cña chóng ta nhê tÝnh ®ång d¹ng t-¬ng tù cña hai lÜnh vùc nµy.

Ta gäi biÓu thøc giíi thiÖu vµ m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¹i l-îng vµo ra lµ ®Æc tuyÕn.

TÊt nhiªn, cïng mét mèi quan hÖ ®ã, ë nh÷ng lÜnh vùc kü thuËt kh¸c cã thÓ mang nh÷ng

tªn kh¸c. Khi kh¶o s¸t c¸c c¶m biÕn, mèi quan hÖ trªn th-êng ®-îc mang tªn ®Æc tuyÕn.

C¶m biÕn cã hai lo¹i ®Æc tuyÕn kh¸c biÖt nhau: ®Æc tuyÕn tÜnh vµ ®Æc tuyÕn ®éng

dùa trªn hµnh vi cña ®¹i l-îng vµo theo thêi gian. Sau ®©y ta sÏ bµn s©u h¬n vÒ c¸c lo¹i

®Æc tuyÕn nµy.

1.3.1. §¹i l-îng vµo bÊt biÕn theo thêi gian - §Æc tuyÕn tÜnh NÕu ®¹i l-îng vµo lµ

h»ng sè theo thêi gian, khi Êy ta cã thÓ x¸c ®Þnh

®-îc c¸c gi¸ trÞ dõng cña ®¹i l-îng ra ë nh÷ng gi¸ trÞ h»ng sè (theo thêi gian) kh¸c nhau

cña ®¹i l-îng vµo. D·y c¸c gi¸ trÞ nµy lËp thµnh biÓu thøc quan hÖ gi÷a c¸c ®¹i l-îng vµo,

ra. BiÓu thøc ®ã chÝnh lµ ®Æc tuyÕn tÜnh. §Æc tuyÕn tÜnh ë hÇu hÕt c¸c c¶m biÕn

lµ hµm sè liªn tôc. Cã thÓ thÊy ®-îc mét ®Æc tuyÕn tÜnh trªn h×nh 1.2. Ta nhËn ®-îc

c¸c gi¸ trÞ cña ®¹i l-îng ra y trªn trôc tung t-¬ng øng víi c¸c ®¹i l-îng vµo x trªn trôc hoµnh.

Gäi l-îng biÕn ®æi vµo lµ Δx vµ l-îng biÕn ®æi ra t-¬ng øng víi nã lµ Δy, ta tÝnh ®-îc ®é

nh¹y S b»ng c«ng thøc:

6 Δ y S = ( 1 . 1 )

Δx NÕu mèi quan hÖ vµo, ra ®· cho d-íi d¹ng hµm sè y = f(x)

th× ®é nh¹y

® - î c ® Þ n h n g h Ü a l µ ® ¹ o

h µ m c ñ a h µ m s è ® ã :

d y

S = (1.2) dx

Tãm l¹i, ®é nh¹y cña c¶m biÕn ®-îc ®Þnh nghÜa dùa trªn c¬ së cña ®Æc tuyÕn tÜnh.

y

Δ y

x Δ x

H×nh 1.2. §Æc tuyÕn tÜnh cña

c¶m biÕn

NÕu ®Æc tuyÕn tÜnh ®-îc cho d-íi d¹ng biÓu thøc hµm, khi Êy cã thÓ tÝnh ®é nh¹y b»ng

c¸ch lÊy ®¹o hµm biÓu thøc ®ã víi ®iÒu kiÖn hµm lµ kh¶ vi. Ta sÏ tÝnh ®é nh¹y b»ng c¸ch

nµy khi ch-a biÕt c¸c gi¸ trÞ chia nhá (c¸c sè cña sè liÖu c¸c ®¹i l-îng vµo, ra) cña ®Æc

tuyÕn.

Theo c¸c ®Þnh nghÜa vµ ý nghÜa trªn ta cã thÓ rót ra hai kÕt luËn quan träng lµ:

1. Th«ng th-êng, ®é nh¹y lµ hµm sè cña ®¹i l-îng vµo (cña ®iÓm lµm viÖc).

2. ë c¸c c¶m biÕn ®o, ®é nh¹y th-êng mang thø nguyªn, ë c¸c c¶m biÕn lµ nh÷ng bé biÕn

®æi, ®é nh¹y kh«ng cã thø nguyªn.

Theo c¸c quan ®iÓm khai th¸c sö dông vµ nghiªn cøu s¶n xuÊt, ®é nh¹y lµ mét trong

nh÷ng sè liÖu (chØ tiªu) quan träng nhÊt cña c¶m biÕn. BiÕt ®-îc

7nã ta cã thÓ quyÕt ®Þnh dïng c¶m biÕn vµo môc ®Ých nµo lµ hîp lý vµ cã hiÖu qu¶

nhÊt. Dùa vµo nã cã thÓ so s¸nh chÊt l-îng cña nhiÒu c¶m biÕn cïng lo¹i, x¸c ®Þnh ®-îc

mét vµi sè liÖu quan träng cña hÖ thèng gia c«ng sè liÖu tiÕp theo sau c¶m biÕn (vÝ dô

nh- khuÕch ®¹i, läc... ), ®¸nh gi¸ ®-îc chÊt l-îng ®¬n chiÕc hoÆc lo¹t c¶m biÕn trong qu¸

tr×nh chÕ thö vµ s¶n xuÊt v.v...

Còng cÇn ghi nhí r»ng, ®é nh¹y trong kü thuËt ®o l-êng cßn ®-îc gäi lµ hÖ sè truyÒn

tÜnh. Trong kü thuËt ®iÒu khiÓn, ®©y lµ hÖ sè kh«ng thÓ thiÕu ®-îc khi tÝnh to¸n thiÕt

kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn.

Mét hÖ sè quan träng kh¸c cña c¶m biÕn còng sÏ ®-îc bµn kü ®Õn, ®ã lµ hÖ sè chuyÓn

®æi k, ®-îc tÝnh b»ng th-¬ng gi÷a l-îng biÕn ®æi t-¬ng ®èi cña ®¹i l-îng ra vµ l-îng biÕn

®æi t-¬ng ®èi cña ®¹i l-îng vµo: