Cách tiếp cận mới nhằm xác định hạng mức tín nhiệm các ngân hàng thương mại VN / Võ Hồng Đức

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

BÁO CÁO TỔNG KẾT

ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP TRƯỜNG

CÁCH TIẾP CẬN MỚI NHẰM XÁC ĐỊNH HẠN

MỨC TÍN NHIỆM NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

TẠI VIỆT NAM

Mã số: T2013.2.165

Chủ nhiệm đề tài: TS. VÕ HỒNG ĐỨC

Tp.HCM, tháng 11 năm 2013

i

DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

STT Họ và tên Đơn vị công tác Chức vụ

1 ThS. Nguyễn Đình Thiên Tập đoàn Thành Thành

Công

Chuyên viên phân tích

tổng hợp

ii

TÓM TẮT ĐỀ TÀI

Đề tài “Cách tiếp cận mới nhằm xác định hạn mức tín nhiệm ngân hàng

thương mại tại Việt Nam” được thực hiện nhằm đưa ra một cách nhìn khác, cách tiếp

cận khác đối với vấn đề đang được chú ý khá nhiều cả trong và ngoài nước. Đây là

một đề tài khá mới mẻ tại Việt Nam khi sử dụng lý thuyết mờ trong lĩnh vực kinh tế,

đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính ngân hàng.

Nghiên cứu đã thực hiện khảo nghiệm, đánh giá dữ liệu của toàn bộ các ngân

hàng thương mại tại Việt Nam. Với 34 ngân hàng có đầy đủ dữ liệu cần xem xét trong

năm 2011, tình hình tài chính của các ngân hàng thương mại được trình bày thông qua

kết quả xếp hạng tín nhiệm. Để đánh giá, xem xét sức mạnh và triển vọng của các

ngân hàng, nghiên cứu tiến hành khảo lược lý thuyết phân tích tài chính trong đánh giá

hiệu quả hoạt động của ngân hàng; chỉ tiêu và phương pháp đánh giá của các tổ chức

xếp hạng uy tín trên thế giới và các qui định hiện hành của Ngân hàng Nhà nước Việt

Nam trong hoạt động ngân hàng. Tiếp đó, một bộ 27 chỉ tiêu tài chính dựa trên khung

phân tích CAMELS nhằm phản ánh đầy đủ sức khỏe tài chính của ngân hàng được

chọn lọc một cách kỹ càng để làm nền tảng cho quá trình xếp hạng.

Giai đoạn “mờ hóa”, nghiên cứu đã xây dựng được hàm thành viên cho các chỉ

tiêu xem xét đã phản ánh khá rõ nét về hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại

Việt Nam trong 2 năm 2010 và 2011. Các phân bố được kiểm định tính phù hợp bằng

kiểm định thống kê Chi-Square và Komogorov-Smirnov với mức ý nghĩa chấp nhận là

1%. Tiếp đó, “luật mờ” cũng được xây dựng dựa trên tính chất của các chỉ tiêu tài

chính để phục vụ cho bước “giải mờ”. Kết quả tổng hợp điểm cuối cùng là cơ sở để

xếp hạng tín nhiệm dựa trên mức độ ổn định của ngân hàng.

Nghiên cứu đã đạt được những kết quả có ý nghĩa như: đưa ra bộ tiêu chí dùng

trong đánh giá xếp hạng, sử dụng phương pháp đánh giá định lượng dựa trên toán học

và xác suất thống kê. Do đó, kết quả có thể được sử dụng bởi nhà đầu tư, cổ đông,

người gửi tiền và đặc biệt là Ngân hàng Nhà nước khi xem xét đầu tư, cho ngân hàng

vay vốn, gửi tiền và phân loại ngân hàng trong quản lý vĩ mô.

iii

MỤC LỤC

TÓM TẮT ĐỀ TÀI.....................................................................................................i

DANH SÁCH HÌNH VẼ ...........................................................................................v

DANH SÁCH BẢNG BIỂU......................................................................................vi

DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................................................vii

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN......................................................................................1

1.1 Lý do nghiên cứu ................................................................................................1

1.2 Câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu ..........................................................................2

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................3

1.3.1 Đối tượng nghiên cứu ...............................................................................3

1.3.2 Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................4

1.5 Ý nghĩa thực tiễn của đề tài .................................................................................5

1.6 Kết cấu đề tài ......................................................................................................5

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT..........................................................................7

2. 1 Các yếu tố tác động đến rủi ro và sự ổn định của ngân hàng................................7

2.1.1 Chỉ số an toàn vốn (Capital adequacy).....................................................7

2.1.2 Chất lượng tín dụng/tài sản (Asset quality)...............................................8

2.1.3 Hiệu quả quản lý (Management)...............................................................9

2.1.4 Khả năng sinh lời (Earnings)....................................................................9

2.1.5 Thanh khoản (Liquidity) .........................................................................10

2.1.6 Độ nhạy cảm với thị trường (Sensitivity to market risks).........................11

2.2 Các nghiên cứu liên quan ..................................................................................11

2.2.1 Nghiên cứu nước ngoài...........................................................................11

2.2.2 Nghiên cứu trong nước ...........................................................................13

2.2.3 Phương pháp đánh giá của một số tổ chức xếp hạng uy tín.....................14

2.3 Tổng hợp chỉ tiêu định lượng trong đánh giá sức khỏe tài chính ngân hàng.......16

CHƯƠNG 3: LOGIC MỜ VÀ PHÂN PHỐI XÁC SUẤT.....................................21

3.1 Tổng quan về logic mờ......................................................................................21

3.2 Quá trình hình thành và phát triển của logic mờ ................................................22

3.3 Đặc trưng của logic mờ .....................................................................................23

3.3.1 Một số thuật ngữ.....................................................................................23

iv

3.3.2 Các hàm thành viên thường gặp .............................................................24

3.4 Các phép toán trên tập mờ.................................................................................26

3.4.1 Phép hợp mờ...........................................................................................26

3.4.2 Phép giao mờ..........................................................................................26

3.4.3 Luật hợp thành .......................................................................................27

3.5 Các nghiên cứu trước về ứng dụng logic mờ trong tài chính..............................27

3.6 Lý thuyết về hàm phân phối xác suất.................................................................29

CHƯƠNG 4: PHƯƠNG PHÁP XẾP HẠNG TÍN NHIỆM BẰNG LÝ THUYẾT MỜ .. 34

4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu.......................................................................................34

4.2 Các giả thiết nghiên cứu ....................................................................................34

4.3 Lựa chọn chỉ tiêu...............................................................................................35

4.3.1 Lựa chọn chỉ tiêu ....................................................................................35

4.3.2 So sánh chỉ tiêu với các tổ chức xếp hạng uy tín .....................................37

4.4 Xác định trọng số .............................................................................................38

4.5 Phương pháp thực hiện xếp hạng.......................................................................38

4.5.1 Mờ hóa ..................................................................................................39

4.5.2 Luật mờ ..................................................................................................42

4.5.3 Giải mờ ..................................................................................................43

4.5.4 Tổng hợp điểm........................................................................................45

4.5.5 Phân loại................................................................................................46

CHƯƠNG 5: KẾT QUẢ XẾP HẠNG TÍN NHIỆM..............................................49

5.1 Kết quả mờ hóa .................................................................................................49

5.2 Kết quả xếp hạng...............................................................................................52

5.3 So sánh kết quả xếp hạng tín nhiệm năm 2010 và 2011.....................................57

CHƯƠNG 6: KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ..............................................................60

6.1 Kết luận.............................................................................................................60

6.2 Kiến nghị ..........................................................................................................63

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................64

PHỤ LỤC A: BẢNG TRA THỐNG KÊ KIỂM ĐỊNH KOLMOGOROV-SMIRNOV..69

PHỤ LỤC B: KẾT QUẢ XẾP HẠNG NGÂN HÀNG NĂM 2010 – 2011.............70

v

DANH SÁCH HÌNH VẼ

Hình 1.1: Qui trình mờ hóa và giải mờ ......................................................................11

Hình 2.1. Phương pháp xếp hạng tín nhiệm ngân hàng của Moody’s.........................21

Hình 3.1: Đồ thị biểu diễn hàm thành viên về mức độ “tốt” của ROE .......................30

Hình 3.2: Đồ thị biểu diễn hàm thành viên về mức độ “tốt” của tỷ lệ cho vay/tổng tiền

gửi.............................................................................................................................31

Hình 3.3: Đồ thị biểu diễn kết quả các luật trong phép hợp mờ .................................32

Hình 3.4: Đồ thị biểu diễn kết quả các luật trong phép giao mờ ................................32

Hình 3.5: Phân phối Weibull với α = 2; và β = 1 và β = 0,5 và hàm mũ....................36

Hình 3.6: Hàm mật độ của phân phối Gamma (3;2) ..................................................37

Hình 3.7: Hàm mật độ của phân phối Normal (0;1) và Normal (0;2).........................37

Hình 3.8: Hàm mật độ và tích lũy của phân phối Triangular ....................................38

Hình 3.9: Hàm mật độ xác suất của Uniform (0;1), Uniform (-2;2) và Uniform (-2;1)39

Hình 4.1: Phân phối thể hiện chỉ tiêu tăng trưởng tổng tài sản năm 2011..................46

Hình 4.2: Hai cách thể hiện phân bố liên tục .............................................................49

Hình 4.3: Cách giải mờ trên chỉ tiêu tăng trưởng tổng tài sản năm 2011...................50

Hình 4.4: Cách giải mờ trên chỉ tiêu tỷ lệ nợ ngắn hạn trên tổng nợ năm 2011 .........51

Hình 4.5: Minh họa cách xác định điểm từ xác suất phá sản bằng Crystall Ball........52

Hình 5.1. Biểu đồ phân bố xếp hạng ngân hàng năm 2011 ........................................63

Hình 5.2. Thống kê xếp hạng ngân hàng thương mại 2 năm 2010 và 2011.................64

vi

DANH SÁCH BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Đánh giá phương pháp xếp hạng các ngân hàng .......................................... 20

Bảng 2.2. Nhóm chỉ tiêu sinh lợi và hiệu quả hoạt động trong đánh giá hiệu quả hoạt

động ngân hàng ............................................................................................................. 23

Bảng 2.3. Nhóm chỉ tiêu rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro thị trường, rủi ro lãi

suất, rủi ro phá sản và rủi ro thu nhập trong đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng .. 24

Bảng 2.4. Nhóm chỉ tiêu cơ cấu vốn và các chỉ tiêu khác trong phân tích hoạt động ngân

hàng ............................................................................................................................. 25

Bảng 4.1. 27 chỉ tiêu tài chính trong đánh giá tình hình tài chính và đo lường độ ổn định

của ngân hàng tại Việt Nam.......................................................................................... 42

Bảng 4.2: Thống kê dữ liệu của chỉ tiêu tăng trưởng tài sản năm 2011.......................... 45

Bảng 4.3: Tóm tắt các phân phối của chỉ tiêu tăng trưởng tổng tài sản năm 2011 ......... 45

Bảng 4.4: Kiểm định Chi Square phân bố chỉ tiêu tăng trưởng tổng tài sản năm 2011 .. 47

Bảng 4.5: Thang bảng xếp hạng đề nghị........................................................................ 54

Bảng 5.1: Kết quả mờ hóa các chỉ tiêu xếp hạng năm 2010 và 2011.............................. 56

Bảng 5.2. Kết quả trùng với phân loại của Ngân hàng Nhà nước .................................. 59

Bảng 5.3 Trình bày các kết quả gần với phân loại của Ngân hàng Nhà nước ................ 60

Bảng 5.4. Một số chỉ tiêu tài chính của NH Đại Á, NH Đông Á, NH Kiên Long, NH Bưu

Điện Liên Việt và ngành ngân hàng............................................................................... 62

Bảng 5.3: Ma trận thống kê các ngân hàng tăng, giảm và giữ nguyên mức tín nhiệm.... 64

vii

DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT

NHTM: Ngân hàng thương mại

NHNN: Ngân hàng Nhà nước

XHTN: Xếp hạng tín nhiệm

TTS: Tổng tài sản

VCSH: Vốn chủ sở hữu

EPS: Lợi nhuận trên mỗi cổ phần

ROA: Lợi nhuận trên tổng tài sản

ROE: Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu