Các văn bản phóng sự - ký sự trên báo tuổi trẻ năm 2014 dưới góc nhìn phân tích diễn ngôn.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

-----------------

TRẦN THỊ MAI

CÁC VĂN BẢN PHÓNG SỰ - KÝ SỰ TRÊN BÁO

TUỔI TRẺ NĂM 2014 DƯỚI GÓC NHÌN PHÂN

TÍCH DIỄN NGÔN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN BÁO CHÍ

Đà Nẵng, tháng 5/2016

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

-----------------

CÁC VĂN BẢN PHÓNG SỰ - KÝ SỰ TRÊN BÁO

TUỔI TRẺ NĂM 2014 DƯỚI GÓC NHÌN PHÂN

TÍCH DIỄN NGÔN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN BÁO CHÍ

Người hướng dẫn:

TS. Bùi Trọng Ngoãn

Người thực hiện:

TRẦN THỊ MAI

(Khóa 2012-2016)

Đà Nẵng, tháng 5/2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của

TS. Bùi Trọng Ngoãn. Những nội dung nêu trong công trình là trung thực và chưa

từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào khác.

Đà Nẵng, ngày 24 tháng 4 năm 2016

Trần Thị Mai thực hiện

Lời cảm ơn

Với sự nổ lực của bản thân, sự giúp đỡ nhiệt tình của giáo viên hướng

dẫn và sự động viên của gia đình, tôi đã hoàn thành khóa luận đúng thời gian

quy định. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới TS. Bùi Trọng Ngoãn –

giảng viên khoa Ngữ Văn, trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã dành

thời gian, công sức hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình từ chọn lựa đề

tài, triển khai nội dung và sửa chữa nội dung trong khóa luận.

Tôi xin chân thành cảm ơn thầy, cô trong Khoa Ngữ Văn trường Đại học

Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã dạy dỗ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời

gian học tập và viết khóa luận tốt nghiệp.

Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của Thư viện Trường Đại học

Sư phạm – Đại học Đà Nẵng trong quá trình sưu tầm, tập hợp tài liệu phục vụ

cho việc hoàn thành khóa luận.

Cảm ơn các bạn bè đã động viên, giúp đỡ trong tôi thực hiện khóa luận.

Mặc dù đã cố gắng hết sức, song đây là lần đầu tôi thực hiện một chuyên

đề khoa học, khóa luận chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót. Những thiếu sót này là

của riêng tôi, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp để tôi có thể rút kinh

nghiệm, sửa chữa và từng bước hoàn thiện cho những lần nghiên cứu sau.

Đà Nẵng, ngày 24 tháng 4 năm 2016

Tác giả

TRẦN THỊ MAI

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

1.Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1

2.Lịch sử vấn đề..........................................................................................................2

3.Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................3

4.Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................3

5.Phạm vi và đối tượng nghiên cứu............................................................................4

6.Bố cục ......................................................................................................................4

Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG ...............................................6

1.1. Lý luận về phân tích diễn ngôn...........................................................................6

1.1.1. Tóm tắt lịch sử phát triển lý luận phân tích diễn ngôn.....................................6

1.1.2. Hệ thống các khái niệm ....................................................................................9

1.1.2.1. Khái niệm diễn ngôn và văn bản ...................................................................9

1.1.2.2. Phân biệt diễn ngôn và văn bản...................................................................11

1.1.3. Tính chất của diễn ngôn..................................................................................15

1.1.3.1. Tính chất giao tiếp và ký hiệu của diễn ngôn..............................................15

1.1.3.2. Tính mạch lạc của diễn ngôn.......................................................................17

1.1.3.3. Tính quan yếu của diễn ngôn.......................................................................20

1.1.4. Phân loại diễn ngôn ........................................................................................21

1.2. Thể loại phóng sự - ký sự..................................................................................22

1.2.1. Thể loại phóng sự - ký sự theo quan niệm của lý luận văn học .....................22

1.2.1.1. Thể loại phóng sự theo quan niệm của lý luận văn học ..............................22

1.2.1.2. Thể loại ký sự theo quan niệm của lý luận văn học ....................................24

1.2.2. Thể loại phóng sự - ký sự theo quan niệm của báo chí học ...........................25

1.2.2.1. Thể loại phóng sự theo quan niệm báo chí học ...........................................25

1.2.2.2. Thể loại ký sự theo quan niệm báo chí học .................................................26

1.3. Báo Tuổi Trẻ và chuyên mục Phóng sự - Ký sự trên báo Tuổi Trẻ..................26

Chương 2. PHẦN TÍT VÀ SAPO CỦA CÁC DIỄN NGÔN PHÓNG SỰ - KÝ SỰ

TRÊN BÁOTUỔI TRẺ NĂM 2014.......................................................................29

2.1. Phần tít của các diễn ngôn..................................................................................29

2.2.1. Cấu trúc tít ......................................................................................................29

2.1.2. Các cách đặt tít thường gặp ............................................................................34

2.1. Phần sa pô trong các diễn ngôn Phóng sự - ký sự.............................................39

2.1.1. Khái niệm về sa pô báo chí............................................................................39

2.1.2. Phần sa pô và mối quan hệ giữa sa pô với tít chính trong các diễn ngôn Phóng

sự - ký sự ................................................................................................................39

2.1.2.1. Sa pô cung cấp thông tin nền.......................................................................40

2.1.2.2. Sa pô có tính khơi gợi..................................................................................42

Chương 3. PHÂN TÍCH CẤU TRÚC VÀ TÍNH MẠCH LẠC CỦA PHẦN

PHÁT TRIỂN TRONG DIỄN NGÔN PHÓNG SỰ - KÝ SỰ TRÊN BÁO

TUỔI TRẺ NĂM 2014............................................................................................44

3.1. Cấu trúc của các diễn ngôn ...............................................................................44

3.1.1. Cấu trúc hình tháp ngược ...............................................................................44

3.1.2. Cấu trúc theo trình tự thời gian.......................................................................46

3.1.3. Cấu trúc phân tích...........................................................................................47

3.1.4. Cấu trúc trọng tâm..........................................................................................49

3.2. Tính mạch lạc của phần phát triển trong các diễn ngôn....................................51

3.2.1. Liên kết về mặt nội dung ...............................................................................51

3.2.1.1. Liên kết đề tài và chủ đề..............................................................................51

3.2.1.2. Liên kết logic ...............................................................................................55

3.2.2. Liên kết về mặt hình thức ...............................................................................56

3.2.3. Quan hệ liên kết..............................................................................................60

Chương 4. VAI TRÒ CỦA HỆ THỐNG NGÔN NGỮ TRONG CÁC BÀI

PHÓNG SỰ - KÝ SỰ TRÊN BÁO TUỔI TRẺ NĂM 2014 ................................62

4.1. Vai trò của hệ thống ngôn ngữ đối với nội dung và chủ đề của các văn bản

phóng sự - ký sự trên báo Tuổi Trẻ năm 2014..........................................................62

4.1.1. Vai trò của tít ..................................................................................................62

4.1.2. Vai trò của sa – pô ..........................................................................................64

4.1.3. Vai trò của liên kết..........................................................................................65

4.2. Vai trò của của hệ thống ngôn ngữ đối với việc thể hiện phong cách của tác giả ...67

PHẦN KẾT LUẬN..................................................................................................74

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Bảng thống kê số lượng diễn ngôn phóng sự - ký sự theo mảng đề tài ...27

Bảng 2.1: Bảng thống kê cấu trúc tít sử dụng trong các phóng sự - ký sự trong tổng

số 261 tít trên báo Tuổi Trẻ năm 2014......................................................................33

Bảng 2.2: Bảng thống kê các cách đặt tít thường gặp trong tổng số 80 diễn ngôn

phóng sự - ký sự trên báo Tuổi Trẻ năm 2014..........................................................38

Bảng 2.3: Bảng thống kê số lượng bài phóng sự - ký sự có sử dụng sa pô trên tổng

số 80 diễn ngôn nghiên cứu ......................................................................................40

Bảng 2.4: Bảng thống kê phân loại sa pô..................................................................40

Bảng 3.1: Bảng thống kê các kiểu cấu trúc của diễn ngôn – phóng sự trong tổng số

80 diễn ngôn khảo sát trên báo Tuổi Trẻ năm 2014..................................................44

Bảng 3.2: Bảng thống kê các từ được lặp lại trong bài phóng sự Ngậm ngùi hạt gạo

Fukushima .................................................................................................................56

Bảng 3.3: Bảng thống kê các phương tiện liên kết hình thức trong 80 diễn ngôn

phóng sự - ký sự trên báo Tuổi Trẻ năm 2014..........................................................60

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Phóng sự - Ký sự trên báo Tuổi Trẻ là một trong những chuyên mục thu hút

sự quan tâm và yêu thích của công chúng. Phóng sự - ký sự là thể loại hạt nhân, thể

loại xung kích trên mặt trận thông tin. Đồng thời phê phán, chỉ trích những vấn đề

bức bối, còn nhiều khuất tất, nổi cộm trong xã hội mà công chúng quan tâm nhằm

mục đích định hướng dư luận.

Phóng sự - ký sự không chỉ làm nhiệm vụ thông tin sự kiện, trình bày diễn

biến của sự kiện mà còn thực hiện công việc lý giải, phân tích sự kiện đó dưới nhiều

góc cạnh, nhiều chiều, là công cụ đấu tranh mạnh mẽ, giúp luận giải, kiến giải

những vấn đề sai quy luật, đứng về phía người dân để bảo vệ quyền lợi của họ.

Chính vì thế, các văn bản phóng sự - ký sự là một một gia tài kết xù về vốn sống

của cuộc đời.

Bên cạnh những vai trò hạt nhân mà các văn bản phóng sự - ký sự mang lại

thì vẫn còn nhiều lý do khác để tôi thực hiện công trình “ Các văn bản phóng sự -

ký sự trên báo Tuổi Trẻ năm 2014 dưới góc nhìn phân tích diễn ngôn”. Phân

tích diễn ngôn đã trải qua một quá trình phát triển mạnh mẽ khoảng mươi năm trở

lại đây. Phân tích diễn ngôn có thể được hiểu đơn giản như là phương pháp để phân

tích việc sử dụng ngôn ngữ, sử dụng kiểu kết nối các chi tiết, luận điểm một cách

hiệu quả nhất, thú vị nhất, tạo ấn tượng nhất.

Đã có không ít công trình nghiên cứu về chuyên mục phóng sự - ký sự trên

báo Tuổi Trẻ với nhiều góc độ và vấn đề khác nhau hoặc cũng có thể là tương giao

nhau. Bởi lẽ, phân tích diễn ngôn là sự phân tích ngôn ngữ hành chức. Trong khi đó,

ngữ âm, ngữ pháp hay tu từ học đều có đối tượng là ngôn ngữ hành chức. Song với

công trình “ Các văn bản phóng sự - ký sự trên báo Tuổi Trẻ năm 2014 dưới

góc nhìn phân tích diễn ngôn” sẽ đem đến một cái nhìn tổng quát, đầy đủ và cụ

thể về những yếu tố liên quan đến ngôn ngữ hành chức hay nói cách khác là ngôn

ngữ học trong các diễn ngôn phóng sự - ký sự trên báo Tuổi Trẻ năm 2014.