Các đặc trưng của tiểu thuyết bợm nghịch trong cuộc phiêu lưu của augie march (saul bellow)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM – ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

KHOA NGỮ VĂN

-------------------------

PHAN LÊ NGỌC THƢ

CÁC ĐẶC TRƢNG CỦA TIỂU THUYẾT BỢM NGHỊCH

TRONG CUỘC PHIÊU LƯU CỦA AUGIE MARCH

(SAUL BELLOW)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Chuyên ngành: VĂN HỌC NƢỚC NGOÀI

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Phƣơng Khánh

Đà Nẵng, tháng 5/2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thật sự của cá nhân,

đƣợc thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Phƣơng Khánh.

Những kết luận đƣợc trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc

công bố dƣới bất kì hình thức nào.

Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022

Tác giả luận văn

Phan Lê Ngọc Thƣ

LỜI CẢM ƠN

Đề tài Các đặc trƣng của tiểu thuyết bợm nghịch trong Cuộc phiêu lưu

của Augie March (Saul Bellow) là nội dung tôi chọn nghiên cứu và làm luận văn

tốt nghiệp sau thời gian theo học ngành Sƣ phạm Ngữ văn, Trƣờng Đại học Sƣ

phạm, Đại học Đà Nẵng.

Trong quá trình đó, tôi đã nghiên cứu và hoàn thành luận văn với sự giúp đỡ

từ rất nhiều các thầy cô giáo. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc

đến TS. Nguyễn Phƣơng Khánh, thuộc Khoa Ngữ văn – Trƣờng Đại học Sƣ phạm,

Đại học Đà Nẵng đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Tôi

xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô trong Khoa Ngữ văn đã tạo điều kiện thuận lợi

cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Nhân dịp này, tôi cũng xin cảm ơn lãnh đạo Khoa Ngữ văn, Trƣờng Đại học

Sƣ phạm, Đại học Đà Nẵng đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu

tại trƣờng.

Lời cuối tôi xin cảm ơn những ngƣời thân, bạn bè thân thiết đã bên tôi, động

viên, hỗ trợ tôi hoàn thành khóa luận này.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022

Tác giả luận văn

Phan Lê Ngọc Thƣ

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

A - MỞ ĐẦU..............................................................................................................1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ......................................................................................1

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ...................................................................2

3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.............................................................................25

4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU..................................................26

5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................26

6. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI ....................................................................................27

B – NỘI DUNG........................................................................................................28

CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ THỂ LOẠI TIỂU THUYẾT BỢM NGHỊCH

(PICARESQUE NOVEL) PHƢƠNG TÂY ..........................................................28

1.1. Quá trình hình thành và phát triển của thể loại tiểu thuyết bợm nghịch........28

1.1.1.Từ dòng chảy văn học về kẻ vô lại (rouge) – Khởi đầu mang tính tiền đề…..28

1.1.2. … đến sự phát triển nhƣ một đối cực của xã hội bảo thủ và tinh thần

hiệp sĩ lãng mạn................................................................................................32

1.2. Tiểu thuyết bợm nghịch – một định nghĩa chƣa hoàn thiện ..........................36

1.3. Đặc điểm của thể loại tiểu thuyết bợm nghịch...............................................40

1.3.1. Cấu trúc nhiều tập tƣơng ứng với các chặng hành trình ........................41

1.3.2. Nhân vật bợm nghịch (pícaro) - một sự phản ứng với chủ nghĩa hiệp sĩ

lãng mạn ...........................................................................................................44

1.3.3. Khắc họa hiện thực xã hội đầy biến động, hỗn loạn bằng thái độ châm biếm...47

1.3.4. Hình thức tự truyện với ngƣời kể chuyện ngôi thứ nhất ........................49

CHƢƠNG 2: “CUỘC PHIÊU LƢU CỦA AUGIE MARCH” (SAUL BELLOW)

– SỰ TIẾP NỐI TIỂU THUYẾT BỢM NGHỊCH CỔ ĐIỂN..................................51

2.1. Sự tƣơng đồng trong quan niệm về thế giới và con ngƣời ............................52

2.1.1. Hỗn loạn và tha hoá - góc nhìn phản ánh về hiện thực và con ngƣời ....53

2.1.2. Thế hệ khủng hoảng lạc lối trong xã hội văn minh rởm ........................58

2.2. Dấu ấn đặc trƣng của tiểu thuyết bợm nghịch trong cấu trúc truyện và nhân vật.......64

2.2.1. Cấu trúc nhiều tập cùng hình thức vòng lặp...........................................64

2.2.2. Augie March – một pícaro với những nét điển hình .............................68

2.3. Sự tiếp nối hình thức tự truyện cùng ngƣời kể chuyện ngôi thứ nhất ...........74

2.4. Châm biếm, giễu nhại – tinh thần chủ đạo của tiểu thuyết bợm nghịch .......79

CHƢƠNG 3: “CUỘC PHIÊU LƢU CỦA AUGIE MARCH” – CUỘC PHIÊU LƢU

NỔI LOẠN MANG PHONG CÁCH BỢM NGHỊCH KIỂU DO THÁI - MỸ..........88

3.1. Hành trình trên khắp nƣớc Mỹ của Augie March nhƣ là một cổ mẫu huyền

thoại gốc (monomyth) ...........................................................................................88

3.1.1. Sơ lƣợc về cổ mẫu hành trình (the journey archetype) và huyền thoại

gốc (monomyth)................................................................................................88

3.1.2. Hành trình tìm kiếm một ―vƣờn địa đàng‖ của Mỹ thế kỉ XX...............92

3.2. Hành trình ―lƣu đày - trở lại‖ - huyền thoại Do Thái ..................................102

3.3. Augie March – một hình tƣợng phản anh hùng kiểu Mỹ ............................105

3.3.1. Augie March – sự tái định nghĩa của huyền thoại anh hùng................105

3.3.2. Augie March – ngƣời đại diện cho tinh thần Mỹ thế kỉ XX ................110

C - KẾT LUẬN......................................................................................................115

D - TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................119

E - PHỤ LỤC.........................................................................................................128

1

A - MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

―Nếu sự tồn tại đáng đƣợc khẳng định, thì việc nổi dậy chống lại những giới

hạn cứng nhắc vĩnh viễn áp đặt lên cuộc sống và chống lại sự giả tạo tận xƣơng tủy

mà nhiều ngƣời giả vờ theo đuổi, là điều thích hợp cho những con ngƣời dũng cảm‖

[88, tr.209-210]

Triết lý sâu sắc của Kingsley Widmer đã gióng một hồi chuông cảnh tỉnh đến

ý thức của con ngƣời hiện đại. Con ngƣời là những cá thể mải mê truy cầu những

điều xa vời mà quên mất việc lắng nghe trái tim mình. Để rồi một ngày nào đó, con

ngƣời lạc lối trong vô vọng, họ đánh mất mình và bị bủa vây bởi hàng ngàn câu hỏi

không hồi đáp: Tôi là ai? Tôi thật sự mong muốn điều gì? Vị trí của tôi là đâu trong

cõi đời này?,... Chúng ta nhìn đời qua vô số chiếc mặt nạ đến mức quên mất khuôn

mặt thật của bản thân. Những vấn đề ấy đã trở thành mối trăn trở khôn nguôi trong

tâm thức sáng tạo của Saul Bellow. Khƣớc từ mọi sự giả tạo, Bellow không sợ hãi

khi tìm về với bản ngã chân thật nhất của con ngƣời. Vì lẽ đó, sự ra đời của tác

phẩm Cuộc phiêu lưu của Augie March cùng những đặc trƣng thuộc thể loại tiểu

thuyết bợm nghịch của thiên tài văn học đã chắp cánh cho tiếng nói nghệ thuật giàu

giá trị nhân sinh. Nhà văn đã hồi sinh một thể loại tƣởng không còn tính ―hiện đại‖,

mang đến cho nó một diện mạo mới, mang dấu ấn của cá tính sáng tạo riêng.

Là một nhà văn chịu sự ám ảnh về bản ngã, về đạo đức cũng nhƣ sự tự thức

nhận của con ngƣời giữa cuộc đời, các tác phẩm nổi tiếng nhất của Bellow luôn

xoay quanh những vấn đề cốt lõi của cái tôi cùng sự khao khát đƣợc khẳng định bản

thân trong mỗi cá nhân. Không khó để nhận ra hình tƣợng trung tâm trong sáng tác

của ông chủ yếu là những con ngƣời cô đơn, lạc lõng, họ tự đặt mình ở vị thế đối

lập với xã hội và theo đuổi những mục tiêu bất thành. Mô típ thƣờng thấy trong

sáng tác của Bellow là con ngƣời trơ trọi đƣơng đầu với một thế giới hỗn loạn và xô

bồ. Bellow đã đặt nhân vật của mình vào muôn vàn tình huống trớ trêu, làm những

phép thử, những cuộc thí nghiệm để họ nhận ra chính bản thân mình, định vị chính

xác bản thân trong một môi trƣờng không điểm tựa, không trọng lực.

Khác với đa số các nhà văn đƣơng thời cũng nhƣ khác với chính hai tác phẩm

đầu tay của mình, ở Cuộc phiêu lưu của Augie March, Bellow đã tự giải phóng cho

ngòi bút của bản thân. Có thể nhận ra dấu ấn của thể loại tiểu thuyết bợm nghịch chi

2

phối sáng tác này của Bellow một cách sâu sắc. Tuy nhiên, nghệ thuật là không

ngừng đổi mới và sáng tạo, với một thể loại đã ra đời từ buổi ―bình minh‖ của tiểu

thuyết Châu Âu nhƣ tiểu thuyết bợm nghịch, sự cách tân lại càng cần thiết hơn bao

giờ hết. Ý thức rõ điều đó, khi chấp bút viết tác phẩm, Bellow đã không đi theo lối

mòn của dạng thức tiểu thuyết bợm nghịch thông thƣờng. Nhà văn đã nhào nặn lại

thể loại này, đem đến cho nó một nguồn sinh khí mới hiện đại hơn, phù hợp với bối

cảnh xã hội và thị hiếu độc giả đƣơng thời. Đặc điểm tự do, phóng khoáng của tiểu

thuyết bợm nghịch hiện đại cộng hƣởng với lối kể chuyện hóm hỉnh, tràn đầy năng

lƣợng vừa mỉa mai, châm biếm vừa sâu sắc, đậm chất triết luận đã biến Cuộc phiêu

lưu của Augie March thành một cuốn ―sử thi‖ mang đậm phong cách đƣờng phố và

văn hóa Mỹ.

Là một trong những đại thụ của văn học Mỹ thời hậu chiến, Saul Bellow cùng

các sáng tác của ông đã tốn không ít giấy mực của giới phê bình nghiên cứu văn học

từ trƣớc đến nay. Nhãn quan độc đáo, mới mẻ khiến Bellow trở thành ngƣời tiên

phong, ―cánh chim đầu đàn‖ cho việc nhìn nhận lại con ngƣời thời hiện đại. Nhiều

công trình, luận văn, bài báo của các tác giả tên tuổi nƣớc ngoài đã nỗ lực phác họa

bức chân dung tinh thần cũng nhƣ tiếp cận các trang viết của văn hào dƣới nhiều

góc độ khác nhau. Vấn đề tiểu thuyết bợm nghịch trong Cuộc phiêu lưu của Augie

March thực chất cũng không hẳn là vấn đề mới, nhƣng lại là một trong những vấn

đề gây tranh cãi trên văn đàn thế giới. Qua quá trình khảo sát, chúng tôi nhận thấy

những nghiên cứu đều khẳng định dấu ấn của kiểu tiểu thuyết bợm nghịch và sự

sáng tạo của Bellow với thể loại này. Tuy nhiên, ở nƣớc ta, các tài liệu học thuật

chuyên sâu liên quan đến đặc trƣng thể loại tiểu thuyết bợm nghịch rất ít ỏi, hầu nhƣ

vắng bóng. Tƣơng tự nhƣ vậy, sự nghiệp và thành tựu nghệ thuật của Saul Bellow

cũng chƣa nhận đƣợc sự quan tâm đúng mực của các giới nghiên cứu trong nƣớc.

Nhƣ vậy, xuất phát từ những lý do thực tiễn và khoa học, trong khoá luận này,

chúng tôi lựa chọn đề tài: Các đặc trƣng của tiểu thuyết bợm nghịch trong Cuộc

phiêu lưu của Augie March (Saul Bellow).

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

Ngay từ khi bắt đầu hành trình sáng tạo, Saul Bellow đã trở thành một ―hiện

tƣợng lạ‖ của văn học đƣơng thời. Với 62 năm sáng tạo không ngừng nghỉ, Bellow

đã để lại cho nhân loại di sản văn học đồ sộ gồm 14 tiểu thuyết và 4 tuyển tập

3

truyện ngắn, cùng nhiều tiểu luận, hồi ký có giá trị cả về nội dung lẫn nghệ thuật.

Tài năng nghệ thuật chín muồi cùng vốn hiểu biết sâu rộng đã giúp Bellow gặt hái

đƣợc rất nhiều giải thƣởng cao quý, ông là nhà văn đầu tiên và duy nhất ba lần đƣợc

nhận giải National Book Award của Mỹ, giải Nobel văn học năm 1976 một lần nữa

khẳng định tầm vóc to lớn cũng nhƣ sức ảnh hƣởng của Bellow với văn học Hoa Kì

nói riêng và văn học nhân loại nói chung. Một nhà văn gốc Do Thái mà có thể gây

đƣợc tiếng vang lớn đồng thời nhận đƣợc nhiều giải thƣởng danh giá trên văn đàn

Mỹ quả không phải là điều dễ dàng. Các nhà văn đồng nghiệp đánh giá ông nhƣ

một tiểu thuyết gia của tiểu thuyết gia, thậm chí Phillip Roth còn khẳng định ―Toàn

bộ xƣơng sống của văn học Mỹ thế kỉ XX đƣợc làm nên bởi hai tiểu thuyết gia -

William Faulkner và Saul Bellow‖ 1

. Nằm trong dòng chảy văn học phƣơng Tây

thời hậu chiến, các tác phẩm của Saul Bellow thấm nhuần nhận thức thời đại, cho

thấy ý thức cao độ về sự hỗn loạn của thế giới cũng nhƣ chỉ ra cách mà con ngƣời

đƣơng đầu với dòng chảy xô bồ của ngoại cảnh. Song, Bellow lại chọn cho mình

một lối đi riêng, tách khỏi lối viết mang tinh thần bi quan của đa số các nhà văn

đƣơng thời. Tuy nhiên, cũng chính vì nhãn quan mới mẻ, độc đáo, mang tính tiên

phong mà không ít lần các tác phẩm của Bellow phải trải qua nhiều biến thiên và

phải chịu một số phận thăng trầm. Bellow nhƣ cánh chim đơn trên bầu trời văn học

Mỹ rộng lớn lúc bấy giờ, mạnh mẽ, dũng cảm tìm khoảng không riêng cho mình,

mặc cho bao dập vùi.

Là một nhà văn lớn với nhiều tác phẩm đồ sộ, Bellow nghiễm nhiên trở thành

trung tâm điểm của nhiều cuộc tranh luận. Chính vì lẽ đó, đã có khá nhiều bài viết,

bài phê bình cũng nhƣ nhiều nghiên cứu chuyên sâu đối với hiện tƣợng văn học

này. Xuất phát từ nhiều góc độ cùng những cách tiếp cận và lý giải khác nhau, các ý

kiến xoay quanh những sáng tác của Saul Bellow cũng đa dạng và vô cùng phong

phú. Nhìn chung, đa số các nghiên cứu đều thống nhất khẳng định vai trò to lớn của

Bellow cũng nhƣ di sản văn học mà ông để lại cho nhân loại. Điều này nhƣ một

bằng chứng cho sự định giá xứng đáng và công bằng trong dƣ luận đối với đại văn

hào. Qua khảo cứu, có thể chia các công trình khoa học về Saul Bellow cùng các tác

phẩm của nhà văn thành 3 xu hƣớng:

1 Dẫn từ bài phát biểu của Phillip Roth mừng Saul Bellow nhận giải Nobel Văn học. Nguồn:

https://pen.org/acceptance-speech-by-philip-roth-for-the-saul-bellow-award/

4

Một là, những phân tích về tiểu sử, con ngƣời xã hội, nền tảng văn hóa dân di

cƣ cùng các nhân tố có liên quan khác ảnh hƣởng đến thế giới quan và tâm thức

sáng tạo. Qua đó hợp thành bức chân dung con ngƣời tinh thần cũng nhƣ chi phối tƣ

tƣởng chủ đạo trong các tác phẩm của Bellow.

Hai là, những nghiên cứu đào sâu về các tác phẩm của nhà văn đặc biệt là

cuốn Cuộc phiêu lưu của Augie March theo hƣớng tự sự học, nhằm chỉ ra những

đặc điểm nổi trội trong tác phẩm của Bellow nhƣ mô típ cốt truyện tìm kiếm (quest

motif), nhân vật anh hùng, nhân vật bợm nghịch,...

Ba là, các công trình tập trung làm rõ các kỹ thuật viết, ngôn ngữ và các yếu

tố thƣờng xuyên đƣợc Bellow sử dụng để sáng tác tiểu thuyết nhƣ tính hài

(comedy), tính châm biếm (satire).

Dù còn nhiều ý kiến trái chiều nhƣng nhìn chung giới phê bình nghiên cứu đều

đồng thuận với quan điểm Saul Bellow là một trong những tiểu thuyết gia vĩ đại và

có sức ảnh hƣởng mạnh mẽ nhất thế kỉ XX. Hơn thế nữa, trong các tác phẩm của

Bellow đặc biệt là ở thể loại tiểu thuyết, dù sắc độ đậm nhạt khác nhau ở mỗi cuốn

nhƣng tinh thần đa văn hóa từ một nghệ sĩ có nguồn gốc nhập cƣ (cụ thể là ngƣời

Mỹ gốc Do Thái) luôn đƣợc thể hiện rõ nét. Có thể nói, nguồn gốc này đã ảnh

hƣởng rất lớn đến quan điểm thẩm mĩ cũng nhƣ cá tính, phong cách của nhà văn.

Do đó, việc đào sâu vào khía cạnh tiểu sử học để làm sáng tỏ phần nào những ảnh

hƣởng của nó đến hành trình sáng tạo của Saul Bellow là một điều cần thiết. Năm

1967, Earl Rovit trong bài viết về Saul Bellow cho Tuyển tập các nhà văn Mỹ

(Pamphlet on American Writers) số 65 đã tƣờng thuật sơ lƣợc về cuộc đời di cƣ của

Bellow cùng gia đình cũng nhƣ mối quan hệ không mấy tốt đẹp của nhà văn với

những ngƣời thân. Earl Rovit nhận định ―Sự hiện diện dai dẳng của gia đình cũng là

một yếu tố không rõ ràng trong thế giới nghệ thuật của Bellow‖ [23, tr.9]. Nghiên

cứu chỉ ra chính sự vắng bóng những giao cảm gia đình đã chi phối con ngƣời tinh

thần trong nhiều tiểu thuyết của Bellow. Hình mẫu nhân vật mà nhà văn xây dựng,

do đó cũng thƣờng là những nhân vật mồ côi cha hoặc mẹ, cô đơn trong chính gia

đình của mình.

Tác phẩm Saul Bellow – Một tiểu sử (Saul Bellow: A Biography – 2000) của

James Atlas có thể xem là công trình hoàn chỉnh đầu tiên khai thác toàn diện về tiểu

sử của Bellow. Đây là một nghiên cứu công tâm khi đã mổ xẻ một cách chi tiết về

5

cuộc đời Bellow, cả mặt tốt lẫn mặt xấu, không khoan nhƣợng cũng nhƣ chỉ ra cách

những yếu tố khách quan tác động đến nghệ thuật của nhà văn. Với tác phẩm này,

Atlas đã cung cấp một cái nhìn toàn diện về đời sống cá nhân của Bellow. Dƣới

ngòi bút của Atlas, những góc khuất riêng tƣ của cá nhân đƣợc phơi bày trần trụi, sự

thật về một Bellow thất bại trong tình yêu, tình bạn,... hiện diện trƣớc mắt ngƣời

đọc một cách rõ nét nhất. Theo quan điểm của Atlas, dƣờng nhƣ cuộc sống hôn

nhân và gia đình không hạnh phúc đã trở thành một trong những nguồn bi cảm

mãnh liệt cho ngòi bút của Bellow. Hay nói cách khác, những chấn thƣơng tinh thần

trong đời thực đã thẩm thấu vào trang viết của nhà văn và chi phối tƣ tƣởng chủ đạo

của các tác phẩm. Hơn thế nữa, với tƣ cách là một tiểu sử văn học, tác phẩm cũng

giải thích thành công chủ đề trong các tác phẩm của Bellow, đồng thời hệ thống hóa

chúng trong bối cảnh của văn học Mỹ quá khứ và đƣơng đại. Tuy nhiên, hạn chế

của công trình chính là ở chỗ khi cố gắng đào sâu vào mặt khuất đời sống riêng tƣ

của Saul Bellow, Atlas cũng đồng thời đề cập rất nhiều các yếu tố nhƣ đời sống tình

dục, sự xa lánh xã hội với quan điểm bài trừ, cực đoan,... Những yếu tố ấy đã phần

nào đánh mất đi giá trị nghệ thuật cho các tác phẩm của Bellow cũng nhƣ cuốn tiểu

sử văn học của James Atlas.

Công trình gần nhất mà chúng tôi tiếp cận đƣợc liên quan đến tiểu sử của Saul

Bellow là Cuộc đời của Saul Bellow: Danh vọng và di sản 1915 - 1964 (The Life of

Saul Bellow: To Fame and Fortune 1915-1964 – 2015) đƣợc chấp bút bởi Zachary

Leader. Bắt tay vào việc viết cuốn biên niên sử nhiều kì, Leader cho thấy khá đầy

đủ con ngƣời xã hội của Bellow, cách nhà văn tƣơng tác với mọi ngƣời và cách mà

môi trƣờng cùng các cá thể xung quanh tác động đến con ngƣời cá nhân của Bellow

trong nghệ thuật. Ở phần mở đầu của nghiên cứu dài hơi này, cũng nhƣ Atlas,

Leader đã tỉ mỉ ghi chép lại những sự kiện quan trọng trong cuộc đời Bellow, cũng

nhƣ cho thấy ảnh hƣởng của nền tảng gia đình cùng sự giao thoa văn hóa đến việc

hình thành quan điểm sáng tác của Bellow. Bên cạnh những phân tích về hoàn cảnh

gia đình, điểm mới của Leader so với James Atlas là tập trung làm rõ dấu vết của

ngƣời dân nhập cƣ ở Bellow, cụ thể ở đây là sự giao thoa và kế thừa các di sản văn

học của đất nƣớc Nga và Do Thái. Leader khẳng định: ―Ảnh hƣởng của văn học

Nga đối với sáng tác của Bellow là rất rõ ràng. Dostoyevsky là tinh thần chủ trì

trong hai cuốn tiểu thuyết đầu tiên của anh ấy‖ [49, tr.43-44]. Không những vậy,

6

Leader cũng cho rằng Bellow kế thừa Toystol ở những tƣ tƣởng triết học đƣợc thể

hiện qua tác phẩm. Trong các chƣơng tiếp theo, Leader đã nhận định một cách sắc

sảo rằng mặc dù Bellow cố khƣớc từ gốc Do Thái đến nhƣờng nào đi nữa thì sự kế

thừa di sản Do Thái vẫn là một khía cạnh dễ nhận thấy trong các trang viết của ông.

Những bằng chứng xác đáng đƣợc Leader đƣa ra đó là thứ ngôn ngữ Yiddish (ngôn

ngữ Do Thái) cùng dạng nhân vật ngƣời Do Thái di cƣ luôn trở đi trở lại trên nhiều

chặng đƣờng sáng tạo của Bellow. Đồng thời, ở những phần sau, nhà nghiên cứu

cũng tổng hợp toàn bộ tác phẩm làm nên văn nghiệp của Bellow và chỉ ra những

nguyên mẫu đời thực trở thành cảm hứng cho việc xây dựng nhân vật của Bellow.

Nhìn chung, điểm sáng của công trình là khái quát đƣợc con ngƣời xã hội của

Bellow, chỉ ra cách mà Bellow va chạm, tƣơng tác với xã hội và chính các mối quan

hệ cũng nhƣ cách ứng xử của Bellow với thế giới bên ngoài đã trở thành một xung

lực mạnh mẽ trong các sáng tác của ông. Bên cạnh đó, Leader cũng chú ý nhiều hơn

đến giá trị các di sản nghệ thuật của Bellow so với công trình của Atlas. Tuy nhiên,

có thể nói nghiên cứu này thiên nhiều hơn về hƣớng tổng hợp các ý kiến, rút ra kết

luận từ các công trình và cuộc phỏng vấn Bellow của những tác giả đi trƣớc thay vì

đƣa ra những ý tƣởng mới mang tính khai phá đối với việc tiếp cận Bellow cũng

nhƣ các tác phẩm của nhà văn. Đó cũng là một rào cản mà Leader chƣa vƣợt qua

đƣợc trong tác phẩm này. Nhìn chung, hai công trình của James Atlas và Zachary

Leader có nhiều điểm gặp gỡ nhau và cùng soi rọi phần nào nguồn cảm hứng sáng

tác của Bellow trong nhiều cuốn tiểu thuyết mang tính chất tự truyện.

Tiếp theo về vấn đề tác động của phƣơng diện giao thoa văn hóa và thế giới

quan, nhân sinh quan đến việc định hình diện mạo cho các tác phẩm của Bellow, tài

liệu có thể coi nhƣ mở đầu cho hƣớng nghiên cứu này là Phúc âm theo Saul Bellow

(The Gospel According to Saul Bellow) của Donald E.Byrne đƣợc viết vào năm

1966. Trong luận văn này, Byrne đã nỗ lực cắt nghĩa quan điểm sáng tác của

Bellow cũng nhƣ thế giới quan độc đáo, riêng biệt của nhà văn so với các tác giả

đƣơng thời cũng nhƣ đƣa ra những khái quát về chủ đề trong tiểu thuyết của

Bellow. Các nhà văn cùng thời với Bellow xem cái chết nhƣ một vấn đề chủ đạo

(leitmotif) của thế kỉ XX. Vì thế, trong các sáng tác của mình, họ thƣờng đề cập đến

sự chết, sự xa lánh, mất tự do cũng nhƣ tinh thần bi quan, chống lại cuộc sống. Thái

độ của Bellow đi ngƣợc lại với các đồng nghiệp cùng thời, ông nỗ lực tìm cho con

7

ngƣời một cách sống giữa hỗn loạn. Nghiên cứu chỉ rõ trong các tác phẩm, Bellow

đã chuyển từ cảm giác chết (sense of death) sang cảm giác về sự sống (sense of life)

bằng các cách sau: thứ nhất, ông đƣa bản thân đối thoại với thế giới; thứ hai, ông

khẳng định những bí ẩn của cuộc sống; thứ ba, nhà văn tái khẳng định sức mạnh của

trí tƣởng tƣợng, cho rằng đây là nguồn gốc duy nhất của trật tự trong một thế giới

hỗn loạn và cuối cùng, nhà văn chấp nhận cái chết nhƣ một phần của cuộc sống.

Bằng những lập luận đầy sắc sảo, Byrne đi đến kết luận: ―Bellow đã đến gần hơn

bất kỳ đối thủ cùng thời nào để cung cấp một lối sống khả thi cho thế giới hiện đại‖

[16, tr.208]. Nghiên cứu cũng phân tích sự ảnh hƣởng của ba loại văn hóa Nga, Mỹ

và Do Thái trong sáng tác của Bellow. Byrne cho rằng nhiều thiên tiểu thuyết của

Bellow chứa đựng tính linh hoạt, cởi mở của cuộc sống Mỹ, tinh thần con ngƣời

Nga (trong các tác phẩm của Tolstoy và Dostoyevsky) chống lại chủ nghĩa Duy vật

và mẫu ngƣời Do Thái truyền thống (traditional Jewish) luôn ngập tràn tình yêu,

niềm vui và lòng tôn thờ Thiên Chúa. Từ những phân tích chung về nhà văn, tác giả

luận án tiếp tục đi sâu vào khai thác từng tác phẩm. Byrne nhận định chủ đề

(themes) trong các tiểu thuyết của Bellow nói chung và trong Cuộc phiêu lưu của

Augie March nói riêng là về mối quan hệ giữa bản thân và xã hội. Luận văn còn đƣa

ra một góc nhìn mới về khía cạnh cứu chuộc trong tiểu thuyết của Bellow, nhấn

mạnh đến phƣơng diện trách nhiệm và đạo đức của một con ngƣời. Tác giả cũng đã

thoáng chạm đến thể loại tiểu thuyết bợm nghịch (picaresque) trong một phân tích

nhỏ về tiểu thuyết Cuộc phiêu lưu của Augie March, tuy vậy nhìn chung nghiên cứu

không tập trung đào sâu về vấn đề này.

Trong bài viết Giá trị con người trong văn học hiện đại (Human Values in

Modern Literature – 1968), Michael P. Gallagher cũng bày tỏ quan điểm tƣơng tự

nhƣ Byrne. Khi đi vào soi chiếu thế giới quan trong các tiểu thuyết của Saul Bellow,

tác giả cho rằng ông là một nhà văn luôn cố gắng khẳng định giá trị con ngƣời ngay

cả trong những hoàn cảnh bi kịch nhất. Ngƣời trí thức tài hoa này phản đối chủ

nghĩa bi quan của các tác giả bấy giờ cũng nhƣ khƣớc từ sự tuyệt vọng. Theo

Gallagher, Bellow không bi quan nhƣng cũng không lạc quan, các sáng tác của nhà

văn mang tinh thần nhƣ một Camus phiên bản Mỹ, ở đó chứa đựng những con

ngƣời tìm kiếm một giải pháp khác để đƣơng đầu với xã hội. Phân tích thế giới

quan, nhân sinh quan của Bellow, học giả đã đƣa ra một lập luận vô cùng tinh tế mà

8

có thể coi là điểm sáng của bài viết: ―Việc Bellow từ chối đánh đồng thực tại với

bóng tối và đau khổ không khiến ông trở thành một kẻ si tình ngây thơ. Nhƣng điều

đó có nghĩa là giọng điệu của ông sẽ khác với tƣ tƣởng truyền thống về cuộc sống

tối tăm: nó sẽ sôi nổi hơn Eliot hay Greene, tràn đầy sự ngông cuồng và tự nhại hơn

Kafka hay Camus‖ [30, tr.150].

Bài viết Saul Bellow và trí tưởng tượng (Saul Bellow and Imagination – 1985)

của tác giả Hàn Quốc Kim Young-Moo nhất trí với quan điểm của Byrne về vai trò

của óc tƣởng tƣợng trong tác phẩm của Bellow. Xuyên suốt hành trình sáng tạo của

nhà văn, trí tƣởng tƣợng đóng vai trò nhƣ vị cứu tinh, nhƣ một phƣơng tiện để ―bác

bỏ giả định phổ biến của chủ nghĩa hiện đại rằng ―loài ngƣời đã đạt đến điểm cuối

cùng‖‖ [46, tr.103]. Đây là điểm gặp gỡ của Young-Moo và Byrne khi cho rằng

Bellow sử dụng trí tƣởng tƣợng nhƣ một công cụ để đối thoại với thế giới cũng nhƣ

cứu chuộc con ngƣời hiện đại. Tuy nhiên, do dung lƣợng của bài viết tƣơng đối

ngắn, tác giả chƣa triển khai vấn đề này một cách sâu rộng và toàn diện nhƣ luận án

của Byrne.

Cùng trên một chiều hƣớng thuận với công trình của Byrne, chuyên luận Tự

giải thích bản thân – Một nghiên cứu về ngữ cảnh của Saul Bellow, Philip Roth và

Joseph Heller (Explaining The Self – A Contextual Study of Saul Bellow, Philip

Roth and Joseph Heller – 1995) của David Leon Gideon Brauner cũng cho thấy sự

ảnh hƣởng của chất Do Thái và Mỹ đối với các sáng tác của Bellow. Tác giả đã đặt

ba nhà văn ngƣời Mỹ gốc Do Thái dƣới góc nhìn so sánh và nhận ra điểm tƣơng

đồng của họ ―Cả ba đều thể hiện sự mâu thuẫn sâu sắc đối với vai trò của nhà văn

hài kịch, ngƣời Do Thái và nhà văn Mỹ, đôi khi bao trùm những danh hiệu này, đôi

khi chống lại chúng, đôi khi đồng thời bao trùm và chống lại chúng‖ [14, tr.355].

Brauner đã xem xét ba nhà văn với tƣ cách một nhà hài kịch, một ngƣời Do Thái và

một ngƣời Mỹ. Xét riêng về Bellow, tƣơng tự nhƣ Byrne, tác giả luận văn cũng chỉ

ra chất Do Thái tồn tại trong tiềm thức sáng tạo của Bellow, đó là niềm khao khát

kiếm tìm và tạo dựng bản sắc của riêng mình. Bên cạnh đó, tác giả cũng đặt ra

tƣơng quan giữa nƣớc Mỹ và Bellow, ông cho rằng: ―Bellow vẫn kiên trì vật lộn với

nƣớc Mỹ nhƣ một chủ đề, cũng nhƣ một bối cảnh, cho tiểu thuyết của mình. Trong

suốt sự nghiệp của mình, nƣớc Mỹ đƣợc coi là một thực thể sống, một nhân vật

chính‖ [14, tr.333-334]. Không dừng lại ở đó, Brauner còn nhận ra trong số ba nhà

9

văn, Bellow là ngƣời có những tác phẩm liên kết nhất. Từ tác phẩm đầu tay

Dangling man đến trang viết cuối cùng More Die of Heartbreak Bellow luôn đặt ra

vấn đề bản sắc con ngƣời, tầm quan trọng của khía cạnh tinh thần cũng nhƣ ý nghĩa

của tình yêu. Brauner đã có cho mình một góc nhìn hết sức thú vị trong luận án khi

đặt ba nhà văn trong một mối liên hệ, để đi đến kết luận Bellow và Heller thuộc về

các cực đối lập về mặt thành tựu đƣợc công nhận cũng nhƣ về sự liên kết giữa các

tác phẩm của họ, trong khi đó Roth nằm ở khoảng giữa về cả hai phƣơng diện.

Đồng quan điểm với các công trình trên, Linda Grant trong bài viết Anh ấy là

tiếng nói nhập cư thật sự đầu tiên (He was the first true immigrant voice - 2005)

cũng đã đƣa ra lời khẳng định về sự ảnh hƣởng của nguồn gốc Do Thái đến Saul

Bellow và các tác phẩm của nhà văn: ―Ông không phải là tiểu thuyết gia thực thụ

đầu tiên của Mỹ nhƣng ông là tiếng nói nhập cƣ thực sự đầu tiên, một nhà văn Do

Thái không phải vì ông viết về ngƣời Do Thái, hay vì ngôn ngữ đầu tiên của ông là

Yiddish (và ông là dịch giả đầu tiên của Isaac Bashevis Singer) mà vì ông là tiểu

thuyết gia Do Thái của thế kỉ XX ngƣời hiểu rõ nhất nƣớc Mỹ của thời đại đó‖ [51].

Bài viết một lần nữa chứng minh cho dấu ấn Do Thái đậm nét trong các sáng tác

của Bellow.

Những nghiên cứu về mặt tiểu sử học cũng nhƣ con ngƣời xã hội và sự chi

phối của tầm văn hóa đến văn học là cần thiết nhƣng chƣa thật sự đầy đủ, toàn diện

đối với một nhà văn lớn nhƣ Bellow. Những tác phẩm của ông đòi hỏi phải có cái

nhìn chuyên sâu hơn với tinh thần khai phá, tranh luận. Đặc biệt, tiểu thuyết Cuộc

phiêu lưu của Augie March có thể coi là một trƣờng hợp bƣớc ngoặt trong hành

trình sáng tạo của nhà văn. Bởi lẽ, cuốn sách đã đánh dấu một sự lột xác của Bellow

cả về quan điểm sáng tác lẫn phƣơng thức nghệ thuật. Chính vì thế, các nghiên cứu

theo khuynh hƣớng tự sự học đối với tác phẩm này của Bellow nói riêng cũng nhƣ

các tiểu thuyết khác của nhà văn nói chung xuất hiện với mật độ dày đặc cùng

những quan điểm có nhiều biến thiên.

Một trong những ―vùng đất màu mỡ‖ dễ bắt gặp khi tiếp cận tác phẩm của

Bellow chính là mô típ tìm kiếm hoặc mô típ nhiệm vụ (Quest Motif). Mô típ này

gắn liền với dạng nhân vật anh hùng thƣờng xuyên xuất hiện trong các sáng tác của

Bellow. Đây cũng là một trong những đặc điểm nổi bật làm nên phong cách tiểu

thuyết của cây bút vĩ đại ngƣời Mỹ. Trƣớc hết về mô típ tìm kiếm (Quest Motif),

10

một số nghiên cứu nổi bật về vấn đề này có thể kể đến nhƣ: Luận văn Hành trình

tìm kiếm của người anh hùng trong các tiểu thuyết của Saul Bellow (The quest of

the hero in the novels of Saul Bellow – 1966) của Betty Jane Taaffe, bài viết

―Nhiệm vụ của con ngƣời trong các tiểu thuyết Henderson – Ông hoàng Mưa và

Cuộc phiêu lưu của Augie March của Saul Bellow‖ (Human Quest in Saul Bellow's

Novels Henderson the Rain King và The Adventures of Augie March – 2005) của

Daina Miniotaite và bài báo Mô típ tìm kiếm của văn hóa Do Thái và mô hình tiểu

thuyết của Saul Bellow (The Quest Motif of Jewish Culture and Saul Bellow’s

Model of Novels - 2015) của Ôn Thịnh Đặng. Cả ba công trình đều đồng thuận với

quan điểm cho rằng trong các tác phẩm của Bellow có tồn tại mô típ tìm kiếm hay

còn gọi là mô típ nhiệm vụ (Quest Motif). Tuy nhiên ở mỗi tƣ liệu cách tiếp cận và

triển khai vấn đề của các tác giả có nhiều điểm khác biệt. Trong nghiên cứu của

Betty Jane Taaffe, tác giả nhấn mạnh đến cuộc tìm kiếm bản sắc cá nhân của các

nhân vật. Luận văn cho rằng Cuộc phiêu lưu của Augie March là một bƣớc phát

triển độc đáo của Bellow về mô thức nhân vật, cụ thể, nếu trong hai tác phẩm đầu

tay Dangling man và The Victim, các nhân vật trung tâm nhƣ Joseph và Asa cố gắng

lẩn tránh thế giới và tìm đến một thực tại không con ngƣời, tìm kiếm bản sắc thông

qua sự tự cô lập (isolation) bản thân thì trái lại trên hành trình khẳng định chình

mình Augie March tìm kiếm bản sắc thông qua kinh nghiệm, anh không cố tách

mình ra khỏi thế giới mà ―đặt mình vào thế giới‖ [80, tr.27]. Bài viết của Daina

Miniotaite tiếp cận hai tiểu thuyết nổi tiếng của Saul Bellow là Henderson – Ông

hoàng mưa và Cuộc phiêu lưu của Augie March. Bằng những phân tích xác đáng,

tác giả gọi tên con ngƣời trong các sáng tác của Bellow là một ―siêu phúc âm‖

(subangelic) [59, tr.112], họ là những anh hùng mang hình ảnh của Chúa. Đồng

thời, Daina cũng gọi tên loại tiểu thuyết của Bellow là ―tiểu thuyết nhiệm vụ‖

(novel of quest) [59, tr.111] và nêu lên đặc trƣng của nó là ―nhấn mạnh vào bản chất

tự do của con ngƣời vì những anh hùng trong tiểu thuyết nhiệm vụ thƣờng không

cân bằng giữa nỗi sợ hãi bị cuốn vào một số dạng tồn tại cố định và nỗi sợ có một

danh tính vô định hình hoặc không có danh tính nào cả‖ [59, tr.111]. Nhất trí với

quan điểm của Taaffe, Miniotaite khẳng định những anh hùng trong tác phẩm của

Bellow không tĩnh tại, họ luôn bị thúc đẩy hành động cho một nhiệm vụ nào đó

nhằm tìm kiếm bản sắc cá nhân hay định vị sự hiện tồn của mình trong cuộc đời.