Bút pháp lãng mạn và hiện thực trong truyện ngắn của macxim gorky.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

NGUYỄN THỊ HIỀN

Bút pháp lãng mạn và hiện thực trong truyện

ngắn của Macxim Gorky

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong lịch sử văn học Nga và Xô Viết văn hào Macxim Gorky có một

vị trí đặc biệt. Ông là người khai sinh và đồng thời là bậc thầy của nền văn

học Xô Viết. Với toàn bộ sáng tác của Gorky, văn học Nga trở thành ngọn cờ

đầu của nền văn học thế giới đương đại trong công cuộc thức tỉnh và đấu tranh

giải phóng nhân loại cần lao khỏi ách thống trị của chủ nghĩa tư bản. Gorky

sáng tác và thành công trên nhiều thể loại như truyện ngắn, kịch, tiểu thuyết,

tự thuật, bút ký, chân dung văn học với những tác phẩm tiêu biểu như Macar

Trudra (truyện ngắn), Bà lão Izerghin (truyện ngắn), Dưới đáy (kịch), Người

mẹ (tiểu thuyết), Trên khắp liên bang Xô Viết (kí), L. Tonxtoi (chân dung văn

học)… Trong số đó truyện ngắn của ông thực sự để lại cho người đọc những

ấn tượng khó phai bởi giá trị nhân văn sâu sắc và những thủ pháp nghệ thuật

đặc sắc. Văn hào đã kết hợp cả hai bút pháp hiện thực và lãng mạn để làm bật

lên những phẩm chất tốt đẹp của con người cùng khổ trong xã hội Nga đương

thời. Viết những tác phẩm lãng mạn, Gorky đã kế thừa truyền thống của

những cây viết đại thụ trước đó như Puskin, Lermontop… Nhân vật trong các

truyện ngắn của Gorky là những con người tràn đầy ý chí tự do, bất khuất,

chiến đấu và chiến thắng. Nhưng cảm hứng trữ tình toát ra từ những tác phẩm

lãng mạn của Gorky không phải đưa con người rời xa thực tại xã hội, mà trái

lại, gợi mở cho độc giả suy nghĩ sâu xa vào những vấn đề xã hội – chính trị

của nước Nga đương thời. Và những vấn đề xã hội – chính trị ấy lại được

Gorky thể hiện thông qua những trang miêu tả về diện mạo và cũng từ ý thức

3

của quần chúng nhân dân Nga lao khổ. Macxim Gorky là nhà văn đã quen

thuộc với nhiều độc giả khi còn học trong trường phổ thông với tác phẩm Một

con người ra đời và Thời thơ ấu (trích dẫn). Với lối viết đậm chất triết lý dân

gian, gần gũi với đông đảo bộ phận những người dân nghèo, Macxim Gorky

đã trở thành “nhà văn của những người chân đất”, của những kẻ khốn cùng

dưới đáy xã hội. Việc nghiên cứu đề tài “Bút pháp lãng mạn và hiện thực

trong truyện ngắn của Macxim Gorky” giúp chúng tôi hiểu rõ hơn những

điểm nổi bật của truyện ngắn Gorky, đồng thời thấy rõ những đóng góp của

đại văn hào cho nền văn học Nga thế kỷ XX.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Có thể nói trong hầu hết các truyện ngắn của mình, Macxim Gorky đã

chủ yếu sử dụng hai bút pháp là bút pháp lãng mạn và bút pháp hiện thực. Đã

có nhiều bài viết, công trình đề cập về vấn đề này nhưng các tác giả mới chỉ

dừng lại ở mức độ bao quát, giới thiệu, chưa đi sâu vào tìm hiểu cụ thể. Đó là

những cơ sở, những tài liệu rất quý báu giúp chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu

đề tài này. Có thể kể đến một số ý kiến tiêu biểu của các tác giả như

Korolenko, Đỗ Xuân Hà, Lưu Đức Trung, Phùng Hoài Ngọc, Từ Đức Trịnh,

nhóm tác giả Nguyễn Kim Đính, Hoàng Ngọc Hiến, Huy Liên…

Ngay từ khi mới ra đời truyện ngắn của Macxim Gorky đã làm xôn xao

dư luận và được đón nhận như một hiện tượng lạ, một tín hiệu mới “dự báo

điều lành trong bầu trời ảm đạm của văn học Nga hồi ấy”. Nhà văn Nga nổi

tiếng, đồng thời là bạn vong niên, là người thầy học đầu tiên của Macxim

Gorky là Korolenko (1853 – 1921) đọc những trang truyện này đã nhận xét:

“Truyện của anh là lạ thế nào ấy! Đây là chủ nghĩa lãng mạn mà chủ nghĩa

lãng mạn thì đã chết từ lâu rồi. Anh là nhà văn hiện thực chứ không phải lãng

mạn, anh là nhà văn hiện thực. Nhưng rồi sau khi đọc truyện Tsencas ông

4

cũng rất khen và nói: Anh biết xây dựng tính cách cho nhân vật của anh, nói

năng hành động là do chính bản thân. Tôi đã nói rằng anh là nhà văn hiện thực

mà. Nhưng suy nghĩ một lát ông nói thêm – nhưng đồng thời cũng là một nhà

văn lãng mạn” [9, tr. 57].

Tác giả Phùng Hoài Ngọc khi giới thiệu về Macxim Gorky đã lý giải vì

sao trong những năm cuối thế kỷ XIX, văn học Nga đã đi sâu vào nghệ thuật

hiện thực, bỏ lại xu hướng văn học lãng mạn ở đầu thế kỷ mà giờ đây Gorky

lại khơi dậy? Đó là do yếu tố lãng mạn của Gorky thực chất là một lý tưởng

cách mạng vừa ra đời, tuy còn trừu tượng nhưng đặc biệt mạnh mẽ.

Tác giả Từ Đức Trịnh cũng có cùng tư tưởng khi nhận định rằng trong

truyện ngắn thời kỳ đầu Gorky sử dụng cả hai bút pháp lãng mạn và hiện thực,

nhưng cảm hứng chung vẫn là lãng mạn anh hùng. Nhờ đó mà sức khái quát

nghệ thuật trong truyện của nhà văn đạt đến độ chính xác sâu sắc và chân thực

hơn, con người và cuộc sống hiện lên một tầm vóc cao lớn hơn.

Gorky đã kế thừa truyền thống lãng mạn tiến bộ của những nhà văn

Nga nổi tiếng từ trước đó, đặc biệt là Puskin. Ngay từ nhỏ nhà văn tương lai

cũng đã từng say mê hình tượng những nhân vật lãng mạn, sôi động, chan

chứa khát vọng tự do trong sáng tác của Bairon, Sile, đặc biệt tiếp thu một

cách sâu sắc sự bất khuất, luôn vươn dậy mãnh liệt của nhân dân biểu hiện

trong những câu chuyện dân gian Nga. Và nhà văn đã gắn liền cảm hứng trữ

tình lãng mạn của mình với những truyền thống tốt đẹp tiềm tàng trong nhân

dân lao động. Cảm hứng trữ tình toát ra từ những tác phẩm lãng mạn của

Gorky không phải để con người hoài nghi với thực tại, chìm vào trong ảo

tưởng viển vông mà trái lại đang khích lệ tinh thần của người dân Nga, khơi

dậy sức mạnh còn đang tiềm tàng trong bản thân họ, vực họ dậy đấu tranh với

thực tại nghiệt ngã. Còn trong những tác phẩm hiện thực thời kỳ đầu của

5

Gorky có thể thấy nhà văn vừa tập trung phê phán, đả kích cái thế giới trưởng

giả đang phè phỡn trên xương máu của nhân dân lao động, đồng thời miêu tả

cuộc sống của nhân dân, của những người cùng cực trong xã hội. Gorky miêu

tả nhân dân không phải từ bề ngoài để quan sát, đồng cảm, mà chính từ ý thức

của nhân dân để nhìn nhận, đánh giá xã hội và con người. Đó là những quan

điểm của nhóm tác giả Nguyễn Kim Đính, Hoàng Ngọc Hiến, Huy Liên được

thể hiện trong cuốn Lịch sử văn học Xô Viết (tập I, quyển I), nhà xuất bản Đại

học và Trung học chuyên nghiệp, năm 1982.

Tác giả Đỗ Xuân Hà trong Tuyển tập truyện ngắn của Macxim Gorky

cũng khẳng định rằng chủ nghĩa lãng mạn của Gorky được biểu hiện ở thái độ

tích cực của quần chúng đang thức tỉnh, muốn cải tạo lại hiện thực. Trong

những tác phẩm lãng mạn của mình, Gorky không có ý muốn vẽ ra cho người

ta một cuộc sống xa lạ để lãng quên cuộc sống đang có, mà muốn phát hiện ra

và phóng đại lên những khả năng hiện có trong con người nhưng đang còn bị

những điều tầm thường, nhỏ mọn của cuộc đời che khuất. Bên cạnh đó, nhà

văn đồng thời sáng tác cả hai mảng truyện ngắn hiện thực và truyện ngắn lãng

mạn nên không thể không có sự tác động qua lại giữa hai hình thức phản ánh

cuộc sống, sự xâm nhập của bút pháp lãng mạn vào các tác phẩm hiện thực và

ngược lại.

Như vậy, thông qua một số ý kiến của các nhà nghiên cứu, có thể đi đến

thống nhất những đặc điểm của nghệ thuật viết truyện ngắn của Gorky như:

nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo, luôn hướng đến các hình tượng nhân

vật có nhân cách lớn, bản lĩnh lớn giàu tính lãng mạn anh hùng; khắc họa sinh

động thế giới nhân vật những đám người lang thang xin ăn, những kẻ chân đất

khốn cùng và phương pháp sáng tác của nhà văn vừa mới mẻ, vừa hiện thực,

vừa lãng mạn.

6

Có thể nói Macxim Gorky là một tài năng độc đáo, là một nhà văn kiểu

mới của một thời đại mới. Nếu như năm 1897 trên báo chí chỉ có 10 bài phê

bình nói về các tác phẩm của ông thì đến năm 1899 đã có 45 bài, năm 1900 có

160 bài, năm 1901 con số ấy lên tới gần 300, và ngày nay có lẽ là gấp nhiều

lần như thế nữa. Vinh quang của Gorky đã nhanh chóng vượt qua biên giới

của tổ quốc mình, sang Tây Âu và ngày nay là trên toàn thế giới. Tên tuổi của

ông được đặt ngang hàng với những tên tuổi chói lọi nhất của văn học hiện

thực Nga như L.Tonxtoi, Tsekhov…

Trên đây là một số công trình, bài viết đề cập đến bút pháp lãng mạn và

hiện thực trong truyện ngắn của Macxim Gorky. Tuy chỉ dừng lại ở mức độ đề

cập vấn đề nhưng dù sao đây cũng là những nguồn tài liệu rất quý báu giúp

chúng tôi hoàn thiện, làm sáng tỏ đề tài này.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: những biểu hiện của bút pháp lãng mạn và hiện

thực trong truyện ngắn của Macxim Gorky như nghệ thuật xây dựng hình

tượng nhân vật mang nhân cách lớn, chất trữ tình trong miêu tả thiên nhiên…

Phạm vi nghiên cứu: những truyện ngắn tiêu biểu được in trong tập

Tuyển tập truyện ngắn Macxim Gorky do Cao Xuân Hạo, Phạm Mạnh Hùng,

Hoàng Cơ, Nguyễn Thụy Ứng, Đỗ Quyên, Hoàng Ngọc Hiến dịch, Nhà xuất

bản Lao động ấn hành năm 2007.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành đề tài này, chúng tôi sử dụng các phương pháp chủ yếu

sau:

Phương pháp hệ thống: Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã chọn những

truyện ngắn tiêu biểu cho bút pháp lãng mạn và hiện thực trong Tuyển tập

truyện ngắn của Macxim Gorky. Do đó, để việc nghiên cứu được thuận lợi,