Bầu không khí tâm lý một số lớp học tại Trường Đại học Sư phạm TP. HCM và biện pháp cải thiện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu

BẦU KHÔNG KHÍ TÂM LÝ MỘT SỐ LỚP HỌC

TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM

VÀ BIỆN PHÁP CẢI THIỆN

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2010

LỜI CẢM ƠN

Để thực hiện được đề tài nghiên cứu này, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý Thầy Cô

khoa Tâm lý Giáo dục – trường Đại học Sư phạm Tp.HCM đã hướng dẫn tôi trong suốt thời

gian học tập đại học, xin chân thành cảm ơn Quý Thầy Cô đã giảng dạy cho lớp cao học Tâm

lý học K18 - trường Đại học Sư phạm Tp.HCM , xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Nguyễn Thị

Tứ đã hướng dẫn, động viên và tạo điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá trình thực hiện đề

tài.

Xin cảm ơn các anh chị cùng khóa học đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng

như thực hiện luận văn này.

Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

KÝ HIỆU Ý NGHĨA

BKKTL : Bầu không khí tâm lý

ĐLC : Độ lệch chuẩn

GV : Giảng viên

HĐ : Hoạt động

P-N-T : Pháp – Nga – Trung

R : Hệ số tương quan

R.luyện : Rèn luyện

Sig : Mức ý nghĩa

TB : Trung bình

THĐỘ Đ/V : Thái độ đối với

TN : Thực nghiệm

T-Test : Kiểm nghiệm T

Tukey : Kiểm nghiệm Tukey

Dấu “.” nằm trong mỗi số liệu : Dấu cách thập phân

Dấu “.” trước đầu mỗi số liệu : “0.”

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Mục đích cuối cùng của khoa học là nhằm phục vụ cho cuộc sống. Việc nghiên cứu Tâm lý

học cũng không nằm ngoài mục đích chung đó. Là một ngành khoa học có tiềm năng ứng dụng

hết sức rộng rãi trong mọi ngõ ngách của đời sống xã hội, tâm lý học đang ngày càng được quan

tâm nghiên cứu theo hướng do thực tiễn, bởi thực tiễn và vì thực tiễn. Hiện tại, tâm lý học đã

được nghiên cứu ứng dụng trong lĩnh vực quản lý, kinh doanh, chăm sóc sức khỏe, truyền

thông,… và đặc biệt là ứng dụng trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo con người.

Tại Việt Nam, một trong những yêu cầu lớn và bức thiết của xã hội ngày nay là đổi mới nền

giáo dục. Để thực hiện được sự nghiệp đổi mới này, nền giáo dục phải huy động và vận dụng

thành tựu nghiên cứu của rất nhiều ngành khoa học khác nhau, từ các ngành khoa học tự nhiên

đến những ngành khoa học xã hội và các ngành khoa học đặc thù. Trong đó, một trong những

ngành khoa học mà sự nghiệp đổi mới nền giáo dục cần thiết vào bậc nhất chính là tâm lý học.

Đây là khoa học nghiên cứu về đời sống tinh thần con người, là đối tượng tác động chính của

công tác giáo dục. Muốn góp phần thực hiện được điều đó, tâm lý học phải tìm ra những con

đường ứng dụng các thành tựu của mình để phục vụ công cuộc đổi mới ấy.

Trong hệ thống giáo dục phổ thông cũng như chuyên nghiệp, tổ chức tế bào quan trọng bậc

nhất chính là lớp học – một nhóm xã hội có trình độ tổ chức cao – còn gọi là tập thể lớp học.

Trong tập thể đó, rất nhiều hiện tượng tâm lý chung nảy sinh như: trí tuệ tập thể, ý thức tập thể,

truyền thống tập thể, dư luận trong tập thể và đặc biệt là bầu không khí tâm lý tập thể. Bầu

không khí tâm lý này được nảy sinh từ trong quá trình hoạt động chung của tập thể và khi đã

hình thành, nó chi phối ngược lại tính tích cực của mỗi thành viên trong quá trình hoạt động. Vì

vậy, việc nghiên cứu những điểm mạnh, những hạn chế và những yếu tố chi phối bầu không khí

tâm lý tại một lớp học nào đó sẽ giúp cho người giáo viên cũng như nhà quản lý giáo dục tại nơi

đó có thể phát huy hay điều chỉnh nó theo hướng tích cực hơn. Bên cạnh đó, nếu có thể tìm ra

hệ thống biện pháp xây dựng bầu không khí tâm lý lớp học thuận lợi thì sẽ kích thích được tinh

thần học tập và rèn luyện của từng học sinh – sinh viên, mang đến những hiệu quả rõ rệt cho

quá trình dạy học và giáo dục.

Hiện tại, đã có một số đề tài nghiên cứu về hiện tượng bầu không khí tâm lý tập thể trong

nhiều môi trường khác nhau, đặc biệt là trong các xí nghiệp sản xuất. Tuy nhiên, nghiên cứu về

bầu không khí tâm lý trong lớp học thì hiện tại chỉ có một vài công trình, nghiên cứu về bầu

không khí tâm lý lớp học tại trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh thì chưa có công

trình nào. Song song đó, trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đang thực hiện sứ

mạng xây dựng trường trở thành một trong hai trường đại học sư phạm trọng điểm của cả nước,

là một trong những ngọn cờ đầu để đào tạo nên những giáo viên có chất lượng nhằm phục vụ

quá trình đổi mới giáo dục.

Xuất phát từ nhiệm vụ thực tiễn của trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, xuất

phát từ thực tiễn nghiên cứu khoa học là chưa có công trình nào nghiên cứu về bầu không khí

tâm lý lớp học tại cơ sở giáo dục này, người nghiên cứu mạnh dạn lựa chọn đề tài “Bầu không

khí tâm lý một số lớp học tại trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và biện pháp

cải thiện”.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:

Tìm hiểu thực trạng về bầu không khí tâm lý một số lớp học tại trường Đại học Sư phạm

Thành phố Hồ Chí Minh.

Đề xuất các biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý lớp học.

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU:

3.1. Đối tượng nghiên cứu:

Bầu không khí tâm lý một số lớp học tại trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí

Minh.

Các biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý lớp học.

3.2. Khách thể nghiên cứu:

306 sinh viên trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

4. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU:

4.1. Bầu không khí tâm lý mỗi lớp học có những nét đặc trưng riêng, tồn tại một số đặc điểm

tích cực lẫn tiêu cực do các nguyên nhân bên ngoài và bên trong ảnh hưởng, trong đó,

nguyên nhân bên trong là quyết định.

4.2. Bầu không khí tâm lý lớp học có thể cải thiện thông qua việc tác động đến những yếu tố

ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý đó.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:

5.1. Làm rõ cơ sở lý luận về:

- Bầu không khí tâm lý lớp học.

- Các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý lớp học.

5.2. Tìm hiểu thực trạng bầu không khí tâm lý một số lớp học tại trường Đại học Sư phạm

Thành phố Hồ Chí Minh.

5.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm cải thiện bầu không khí tâm lý trong lớp học trên cơ sở

các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý trong lớp học đó.

5.4. Thực nghiệm để kiểm tra hiệu quả của một số biện pháp tiêu biểu.

6. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI:

6.1. Về đối tượng nghiên cứu

Đề tài chỉ nghiên cứu bầu không khí tâm lý trong một số lớp học tại trường Đại học Sư

phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Đề tài không nghiên cứu bầu không khí tâm lý của tất

cả các lớp học và không nghiên cứu bầu không khí tâm lý chung của cả trường.

Việc đề xuất các biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý tích cực trong lớp học được

giới hạn ở mức độ ý tưởng ban đầu, hạn chế về mức độ cụ thể hóa chuyên sâu chi tiết.

Việc thực nghiệm chỉ tiến hành với 3 biện pháp tiêu biểu trong các biện pháp trên. 3

biện pháp này phải cụ thể hóa chi tiết.

6.2. Về khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu thực trạng: 306 sinh viên trường Đại học Sư phạm Thành phố

Hồ Chí Minh.

Việc thực nghiệm chỉ tiến hành mang tính bước đầu với khách thể thực nghiệm là 136

sinh viên trường đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

7. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI:

Đề tài sẽ có những đóng góp về mặt lý luận và thực tiễn như sau:

7.1. Về mặt lý luận:

Làm rõ lý luận về bầu không khí tâm lý nói chung và bầu không khí tâm lý trong lớp học

nói riêng.

Phân tích và chứng minh mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và tính chất của bầu

không khí tâm lý nhóm.

7.2. Về mặt thực tiễn:

Góp phần đưa một nội dung quan trọng của tâm lý học xã hội ứng dụng vào thực tiễn

giáo dục.

Mô tả bức tranh về bầu không khí tâm lý trong một số lớp học tại trường Đại học Sư

phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

Đóng góp một số biện pháp cải thiện bầu không khí tâm lý tích cực trong môi trường lớp

học.

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Thuật ngữ “bầu không khí tâm lý” bắt đầu sử dụng rộng rãi trong tâm lý học xã hội từ những

năm 30 của thế kỉ 20 khi các nhà tâm lý học bắt đầu quan tâm nghiên cứu hiện tượng này. Từ

đó, thuật ngữ “bầu không khí tâm lý” bắt đầu đi vào nhiều hơn trong các lĩnh vực của đời sống,

đặc biệt là lĩnh vực quản lý, kinh doanh, tổ chức lao động, sư phạm, truyền thông… và được

nghiên cứu dưới nhiều góc độ và mức độ khác nhau.

Trong các lĩnh vực trên, mảng quản lý là lĩnh vực có nhiều nghiên cứu ứng dụng và tác phẩm

viết về bầu không khí tâm lý nhất. Riêng trong lĩnh vực tâm lý học ứng dụng cho ngành sư

phạm, các nghiên cứu còn ít và tương đối nhỏ lẻ.

Sau đây là khái quát một số công trình nghiên cứu về bầu không khí tâm lý nói chung và bầu

không khí tâm lý trong lớp học nói riêng được tiến hành trong và ngoài nước.

1.1.1. Trong nước

a. Về nghiên cứu lý luận, các nhà nghiên cứu chủ yếu đúc kết kinh nghiệm từ thực tiễn trong

các tác phẩm như:

- “Tâm lý học quản lý dành cho người lãnh đạo” [3, tr. 203 – 207], tác giả Nguyễn Bá

Dương. Trong tác phẩm này, tác giả đã đưa ra những yếu tố quy định bầu không khí tâm lý tập

thể. Đó là:

+ Môi trường tự nhiên tạo nên chỗ ở, chỗ làm việc

+ Môi trường tâm lý: mối quan hệ giữa các thành viên trong tập thể.

Để tạo một môi trường tâm lý tốt, người quản lý cần phải:

+ Làm cho các thành viên trong nhóm thấu hiểu nhau.

+ Hình thành tinh thần tự tôn tập thể, ý thức về nhóm chung.

+ Hạn chế và giải quyết kịp thời các xung đột trong nội bộ nhóm.

- Trong cuốn “Tâm lý học lao động” [35, tr. 86] và cuốn “Tâm lý học quản lý” [33, tr. 13 –

94], tác giả Trần Trọng Thủy đã nghiên cứu theo hướng phân tích các biện pháp nhằm xây dựng

bầu không khí tâm lý lành mạnh. Trong đó, biện pháp cốt lõi là tích cực ngăn ngừa các xung đột

xảy ra giữa các thành viên. Để thực hiện được điều đó, người có trách nhiệm phải:

+ Lựa chọn các thành viên có phẩm chất đạo đức, có sự tương đồng tâm lý vào cùng một

nhóm, đặc biệt là về mục đích làm việc và tính cách cá nhân.

+ Song song đó, phải sắp xếp cán bộ một cách chính xác, người lãnh đạo cần có cấp phó và

người giúp việc phù hợp, vì xung đột hiển nhiên sẽ xảy ra nếu nhưng không có sự nhất trí cao

trong phương pháp lãnh đạo. Những xung đột trong bộ máy quản lý sẽ nhanh chóng lâu lan sang

tập thể, bởi khi xung đột mỗi người sẽ tìm đến một nhóm người nào đó trong tập thể làm chỗ

dựa để ủng hộ quan điểm của mình.

+ Không chỉ sắp xếp con người, tác giả cũng lưu ý về mặt tổ chức công việc sao cho hợp lý –

rõ ràng – có nguyên tắc. Công việc trôi chảy, phối hợp nhịp nhàng, tiền lương tốt thì xung đột ít

có điều kiện xảy ra.

- Tác giả Lê Ngọc Lan trong tác phẩm “Bầu không khí tâm lý gia đình và việc giáo dục trẻ

em” [16, tr. 4] đã khẳng định: Một bầu không khí tâm lý tích cực tạo điều kiện thuận lợi để trẻ

em sống trong môi trường đó có một nhận thức lành mạnh – thái độ tốt và thói quen tích cực đối

với những người xung quanh.

- Ngoài ra, khái niệm về bầu không khí tâm lý cũng được phân tích và mô tả trong các tài

liệu chuyên khảo về Tâm lý học xã hội như:

+ Tâm lý học xã hội [2] của tác giả Vũ Dũng

+ Tâm lý học xã hội [3] của tác giả Nguyễn Đình Chỉnh, Phạm Ngọc Uyển

+ Tâm lý học xã hội – những vấn đề lý luận [4] của tác giả Trần Hiệp (chủ biên)

cùng một số tác phẩm khác. Trong những tài liệu này, các tác giả đã đúc kết về định nghĩa –

cấu trúc cũng như một số yếu tố chi phối đến sự hình thành và phát triển của một bầu không khí

tâm lý tập thể. Tuy nhiên, các nội dung còn mang tính chất tổng hợp kinh nghiệm bước đầu,

phân tích dưới góc độ như là một trong rất nhiều những hiện tượng tâm lý xã hội. Do đó, chưa

có tài liệu phân tích mang tính chuyên sâu và toàn diện.

Nhìn chung, đã có những nghiên cứu lý luận trong nước đề cập đến khái niệm bầu không khí

tâm lý tập thể. Tuy nhiên, chưa có những nghiên cứu lý luận bài bản, hệ thống và chuyên sâu.

b. Về nghiên cứu thực trạng, một số đề tài đã mô tả đặc điểm bầu không khí tâm lý của nhiều

nhóm đối tượng mà trong đó đa phần là sinh viên. Chẳng hạn như:

- Từ năm 1983, tác giả Đỗ Thị Hường đã nghiên cứu “Bầu không khí tâm lý tập thể sinh viên

sư phạm mẫu giáo và ảnh hưởng của nó tới tâm trạng cá nhân” [27]. Trong đề tài này, tác giả

đã đưa ra khái niệm về bầu không khí tâm lý tập thể và sự tương quan của nó với tâm trạng của

từng thành viên trong tập thể đó. Tuy nhiên, đề tài chưa đưa ra các tiêu chí đánh giá một cách

toàn diện về bầu không khí tâm lý và mối tương quan giữa bầu không khí chung và tâm trạng

riêng của cá nhân chưa thể hiện rõ nét.

- Sau đó, trong đề tài tương tự nghiên cứu về “Bầu không khí tâm lý tập thể sinh viên sư

phạm mẫu giáo và ảnh hưởng của nó tới tâm trạng cá nhân” [23], tác giả Lê Thị Hân đã khắc

phục các khuyết điểm trên và có một cái nhìn tương đối đầy đủ về bầu không khí tâm lý.

- Với đề tài “Nghiên cứu bầu không khí tâm lý tập thể ở sinh viên trường cao đẳng sư phạm

Ninh Bình” [25], tác giả Trần Đức Hội tiếp cận bầu không khí tâm lý tập thể dưới góc độ xem

đó là tổ hợp xu hướng và cảm xúc chung của từng thành viên riêng lẻ trong tập thể. Cách tiếp

cận này chưa được toàn diện và hệ thống. Tuy nhiên, đề tài đã đóng góp cho những nhà nghiên

cứu một cái nhìn rõ hơn về mối quan hệ giữa cảm xúc và các yếu tố khác trong cấu trúc của một

bầu không khí tâm lý tập thể.

- Nằm trong nhóm đề tài tìm hiểu về các yếu tố chi phối đến bầu không khí tâm lý tập thể, đề

tài “Tìm hiểu ảnh hưởng của phong cách lãnh đạo của hiệu trưởng đối với bầu không khí tâm lý

tập thể sư phạm một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh” [5] đã làm sáng rõ mối

tương quan nhân quả giữa yếu tố thủ lĩnh – lãnh đạo đối với tâm trạng của từng thành viên và

của chung tập thể. Tuy nhiên, do giới hạn nghiên cứu của đề tài, sự ảnh hưởng của người lãnh

đạo chưa đặt trong mối quan hệ với rất nhiều các yếu tố ảnh hưởng khác nhằm kiểm soát các

yếu tố gây nhiễu lên bầu không khí tâm lý tập thể.

- Nghiên cứu một cách toàn diện hơn về các yếu tố chi phối đến tâm trạng chung của tập thể,

tác giả Hoàng Đình Châu đã tìm hiểu phương pháp “Xây dựng bầu không khí tâm lý tích cực

trong tập thể khoa giáo viên trong các trường đào tạo sĩ quan” [6]. Đề tài đã nêu ra những đặc

trưng về hoạt động đào tạo và con người tại khoa giáo viên trong nhà trường quân đội, từ đó

phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý nói chung và biện pháp tác động đến

bầu không khí này. Tuy nhiên, do nghiên cứu trong môi trường quân đội, đề tài quá thiên về yếu

tố tuân thủ điều lệnh, chấp hành mối quan hệ cấp trên - cấp dưới mà xem nhẹ yếu tố tình cảm và

giao tiếp thân thiện giữa các thành viên.

- Tương tự, đề tài “Nghiên cứu bầu không khí tâm lý tích cực trong tập thể học viên các

trường đào tạo sĩ quan quân đội” [1] của tác giả Trần Đức Long vẫn còn mang nặng tính kỉ luật

quân đội, lãnh đạo – cấp dưới trong việc hình thành bầu không khí tâm lý trong tập thể học viên.

Tuy nhiên, đề tài có ưu điểm là đã tách bạch được cấu trúc của bầu không khí tâm lý thành hai

yếu tố: yếu tố nhận thức và yếu tố thái độ - cảm xúc để khảo sát và phân tích.

Nhìn chung, các đề tài nghiên cứu về bầu không khí tâm lý đều được tiến hành trên những

đối tượng thuộc hai nhóm môi trường: sư phạm và quân đội. Trong đó, các nghiên cứu trong

môi trường sư phạm được đặt dưới góc nhìn mang tính toàn diện hơn, các nghiên cứu trong môi

trường quân đội có những đặc trưng riêng. Tuy nhiên, tất cả các đề tài đều chưa đưa ra một hệ

thống các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý một cách đầy đủ và cấu trúc. Song song

đó, các biện pháp để cải thiện bầu không khí tâm lý còn tương đối ít, mang tính kinh nghiệm và

chưa có cách tiếp cận bài bản cũng như việc thực nghiệm còn hạn chế.

1.1.2. Ngoài nước

a. Trong tâm lý học phương Tây, hiện tượng “bầu không khí tâm lý tập thể” được nghiên cứu

rộng rãi trong các lĩnh vực tâm lý học như: Tâm lý học xã hội, tâm lý học quản lý, tâm lý học

kinh doanh, tâm lý học công nghiệp, khoa học hành vi tổ chức… Do đó, nền tâm lý học phương

Tây cũng đã tích lũy được khá nhiều kinh nghiệm trong việc tổ chức nghiên cứu và ứng dụng

các kiến thức vào trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Một trong những nghiên cứu đầu tiên được tiến hành trong khoảng thời gian 1924 – 1932,

hai nhà tâm lý học người Mỹ là E. Mayo và F. Roethlisberger đã tiến hành nghiên cứu các quan

hệ không chính thức và ảnh hưởng của nó đến hiệu quả sản xuất tại các nhóm lao động. Mặc dù

chưa đề cập đến bầu không khí tâm lý một cách chính thức nhưng đề tài đã đề cập đến khá nhiều

khía cạnh của hiện tượng này, đặc biệt là hệ thống thái độ cảm xúc giữa các thành viên, đó là

một cơ sở quan trọng trong cấu trúc bầu không khí tâm lý nhóm.

Cũng trong những năm 30 của thế kỉ 20, K. Lewin đã cho ra đời tác phẩm “Một lý thuyết

động lực về nhân cách”. Trong tác phẩm này, K. Lewin đã tập trung nghiên cứu quan hệ bên

trong nhóm và vai trò của người lãnh đạo, quản lý đối với bầu không khí tâm lý nhóm ở các thời

điểm khác nhau. Ông đã chỉ ra tính quy định của phong cách lãnh đạo trong việc tạo ra bầu

không khí tâm lý tích cực hoặc tiêu cực trong các nhóm nhỏ và chính K. Lewin là người đầu

tiên sử dụng thuật ngữ bầu không khí tâm lý mà tâm lý học phương Tây hiện nay đang dùng.

Như vậy, K. Lewin được xem như người khởi đầu những nghiên cứu chính thức về bầu không

khí tâm lý của tổ chức và người đầu tiên phát hiện ra quy luật tâm lý về việc phụ thuộc hành vi

các nhân vào các mối quan hệ tác động qua lại giữa môi trường hoàn cảnh với tâm lý cá nhân.

Các nghiên cứu về bầu không khí tâm lý bắt đầu nở rộ trong tâm lý học phương Tây từ

những năm 50 của thế kỉ 20 như công trình của L. Festinger, S. Schater [43], K. W. Back [43],

B. E. Colins, B. Raven [43]. Các nghiên cứu này chủ yếu tập trung vào việc làm rõ ảnh hưởng

của bầu không khí tâm lý tập thể đối với hiệu quả sản xuất của tập thể đó. G. Forehand đã nhận

định về các nghiên cứu bầu không khí tâm lý của tổ chức là: làm rõ những chỉ số về nhân cách

tạo ra bầu không khí tâm lý của tổ chức, tìm ra các phương pháp nghiên cứu thực nghiệm bầu

không khí tâm lý của tổ chức; một số nghiên cứu khác hướng vào mối quan hệ phụ thuộc của

hành vi vào các yếu tố tâm lý nhân cách và các yếu tố tâm lý nhóm [45, tr 363].

Hiện nay, các nghiên cứu về bầu không khí tâm lý trong tâm lý học phương Tây đang rất

phát triển và được tiến hành dưới nhiều góc độ và nhiều hướng ứng dụng như một bộ phận của

tâm lý học xã hội, tâm lý học công nghiệp, tâm lý học quản lý… Với các hướng nghiên cứu chủ

yếu này, tâm lý học phương Tây đã đưa ra các tiêu chí đánh giá mức độ hình thành, phát triển

bầu không khí tâm lý của tổ chức. Các chỉ số sau đây được hầu hết các nhà nghiên cứu sử dụng

để lượng hóa bầu không khí tâm lý:

+ Cơ cấu tổ chức

+ Khen thưởng trong tổ chức

+ Sự quan tâm của lãnh đạo đối với thành viên

+ Giao tiếp thân thiện trong tổ chức

+ Quan hệ liên nhân cách trong tổ chức

+ Quan hệ chỉ huy, phục tùng trong tổ chức

Hiện tại, bầu không khí tâm lý được nhìn dưới ba góc độ:

- Xem bầu không khí tâm lý của tổ chức như là kết quả của sự tác động phức hợp qua lại của

các yếu tố trong tổ chức đó.

- Xem bầu không khí tâm lý của tổ chức như là yếu tố mang tính nguyên nhân ảnh hưởng

đến hiệu quả sản xuất.

- Xem bầu không khí tâm lý của tổ chức như là yếu tố điều chỉnh, điều khiển hành vi của cá

nhân, của nhóm.

Tóm lại, tâm lý học phương Tây đã có khá nhiều kết quả trong nghiên cứu bầu không khí

tâm lý của tổ chức. Các công trình nghiên cứu không những chỉ ra các yếu tố quy định bầu

không khí tâm lý của tổ chức mà còn xác định vai trò của bầu không khí tâm lý đối với việc thực

hiện các chức năng của tổ chức. Đặc biệt, tâm lý học phương Tây đã có nhiều cố gắng trong

việc xác định hệ thống phương pháp nghiên cứu bầu không khí tâm lý của nhóm, tổ chức trong

các đơn vị sản xuất cụ thể.

Tuy nhiên, do các nghiên cứu xuất phát từ nhiều quan điểm lý luận khác nhau, phương pháp

khác nhau nên kết quả nghiên cứu thu được có nhiều mâu thuẫn.

b. Trong tâm lý học Mác-xít, các nhà tâm lý học Xô-viết đặc biệt quan tâm đến việc nghiên

cứu các hiện tượng tâm lý xã hội từ sau Cách mạng tháng Mười Nga. Nội dung tìm hiểu chính

của các công trình là làm rõ nguồn gốc, bản chất, vai trò của những hiện tượng tâm lý xã hội -

trong đó có hiện tượng bầu không khí tâm lý tập thể - đối với hoạt động của cá nhân cũng như

của nhóm và tập thể nhằm mục đích xây dựng tập thể lao động xã hội chủ nghĩa, xây dựng nhân

cách con người trong chế độ mới.

- Năm 1963, ba nhà tâm lý học là E.V.Xô-rô-khô-va, N.C.Man-xu-nốp, K.K.Pla-tô-nốp đã

trình bày những kết quả nghiên cứu ban đầu về mối quan hệ qua lại giữa các thành viên trong

một tập thể - làm cơ sở cho việc nghiên cứu bầu không khí tâm lý tập thể.

- Năm 1966, thuật ngữ “Bầu không khí tâm lý” lần đầu tiên được N.C. Man-xu-rốp sử dụng.

Ông đã chỉ ra trong các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất lao động có bầu không khí tâm lý tập

thể. N.C. Man-xu-rốp cũng chỉ ra một số con đường để xây dựng một bầu không khí tâm lý tập

thể tích cực như tổ chức một môi trường làm việc tốt, chăm sóc đời sống tinh thần cho người lao

động, chăm lo đời sống vật chất cho người lao động, sử dụng các biện pháp kích thích động cơ

làm việc của tập thể [21, tr. 8].

- Năm 1969, V.M.Sêpel là người đầu tiên đưa ra định nghĩa bầu không khí tâm lý tập thể:

“Bầu không khí tâm lý là sắc thái xúc cảm giữa các thành viên trong tập thể. Nó xuất hiện trên

cơ sở có sự gần gũi thiện cảm giống nhau về mặt tính cách, hứng thú, xu hướng” [28, tr. 18].

- Những năm kế tiếp, các nhà tâm lý học Xô-viết như E.X.Cu-đơ-min, J.P.Vôn-cốp, O.I.Zô￾tô-va, B.V.Sô-rô-khô-va tiếp tục đi sâu nghiên cứu bầu không khí tâm lý tập thể và đạt được

nhiều thành tựu [95].

Nhìn chung, các nhà tâm lý học Xô-viết tập trung vào các vấn đề sau: