Bảo lĩnh trong luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HUỲNH VĂN THUẬN

BẢO LĨNH TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HUỲNH VĂN THUẬN

BẢO LĨNH TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 60 38 01 04

Người hướng dẫn khoa học: TS. VÕ THỊ KIM OANH

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn thạc sỹ “Bảo lĩnh trong luật tố tụng hình sự Việt

Nam” là công trình nghiên cứu khoa học do bản thân tôi thực hiện. Tất cả những

tài liệu, số liệu được sử dụng trong luận văn bảo đảm tính khách quan, chính xác.

Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nào.

Tác giả

Huỳnh Văn Thuận

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

Chương 1. Nhận thức chung về biện pháp bảo lĩnh trong

tố tụng hình sự 6

1.1 Khái niệm chung về biện pháp bảo lĩnh trong tố tụng

hình sự

6

1.2 Mối quan hệ giữa biện pháp bảo lĩnh với biện pháp

tạm giam 17

1.3 Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển biện pháp bảo

lĩnh trong tố tụng hình sự Việt Nam trước năm 2003 19

1.4 Biện pháp bảo lĩnh trong pháp luật một số nước trên

thế giới 22

Chương 2. Pháp luật thực định về biện pháp bảo lĩnh và

thực tiễn áp dụng 30

2.1 Pháp luật thực định về căn cứ áp dụng, hủy bỏ, thay thế

biện pháp bảo lĩnh và thực tiễn áp dụng 30

2.2 Pháp luật thực định về đối tượng bị áp dụng biện pháp

bảo lĩnh và thực tiễn áp dụng

2.3 Pháp luật thực định về thẩm quyền, thời hạn áp dụng

biện pháp bảo lĩnh và thực tiễn áp dụng

2.4 Pháp luật thực định về thủ tục áp dụng biện pháp bảo

lĩnh và thực tiễn áp dụng

2.5 Pháp luật thực định về hình thức bảo lĩnh và thực tiễn

áp dụng

2.6 Pháp luật thực định về hậu quả pháp lý khi vi phạm

nghĩa vụ cam kết bảo lĩnh và thực tiễn áp dụng

42

44

47

54

56

Chương 3. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp

bảo lĩnh trong tố tụng hình sự 60

3.1 Nhu cầu nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp bảo lĩnh

trong tố tụng hình sự 60

3.2 Các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp bảo

lĩnh 70

KẾT LUẬN 80

CHỮ VIẾT TẮT

BPNC : Biện pháp ngăn chặn

CHND : Cộng hòa nhân dân

CQĐT : Cơ quan điều tra

ĐTV : Điều tra viên

KSV : Kiểm sát viên

NXB : Nhà xuất bản

TAND : Tòa án nhân dân

THTT : Tiến hành tố tụng

TP : Thành phố

TTHS : Tố tụng hình sự

UBND : Ủy ban nhân dân

VAHS

VKS

: Vụ án hình sự

Viện kiệm sát

VKSND : Viện kiệm sát nhân dân

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đất nước ta đang trong quá trình đổi mới và phát triển theo xu thế chung

của thời đại. Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở

rộng chính sách đa phương hóa, đa dạng hóa theo phương châm Việt Nam quan

hệ với tất cả các quốc gia có nền văn hóa và chế độ xã hội khác nhau trên tinh

thần hợp tác, hữu nghị và cùng phát triển. Trong điều kiện toàn cầu hóa, ngày

càng có nhiều cá nhân, tổ chức từ nhiều quốc gia khác nhau đến làm ăn sinh sống

tại Việt Nam. Vì vậy, việc bảo đảm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội cũng

như việc bảo đảm các lợi ích cộng đồng, lợi ích cá nhân là vấn đề quan trọng

trong hoạt động lập pháp và áp dụng pháp luật ở nước ta hiện nay, nhất là pháp

luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự.

Lịch sử lập pháp về tố tụng hình sự ở nước ta phát triển qua một thời gian

dài với những thành tựu to lớn mà đỉnh cao là việc ban hành Bộ luật TTHS đầu

tiên vào năm 1988, sau đó là Bộ luật TTHS năm 2003, là công cụ sắc bén để bảo

đảm quyền tự do dân chủ, ngăn chặn kịp thời những hành vi xâm hại đến an ninh

quốc gia, lợi ích công cộng và lợi ích cá nhân. Một trong các chế định quan trọng

của Bộ luật TTHS là chế định các biện pháp ngăn chặn, nó quan trọng bởi vì khi

áp dụng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các quyền cơ bản của công dân được Hiến

pháp thừa nhận. Biện pháp ngăn chặn đã thể hiện vai trò tích cực trong công

cuộc đấu tranh chống tội phạm, được cơ quan có thẩm quyền áp dụng một cách

linh hoạt, mềm dẻo. Nhìn chung biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam được áp dụng

phổ biến, còn các biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản

có giá trị để bảo đảm ít được áp dụng hơn. Trong ba biện pháp ngăn chặn không

giam giữ, biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú được áp dụng nhiều hơn, biện pháp

bảo lĩnh áp dụng ít hơn và biện pháp đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm

rất ít khi áp dụng. Thực tiễn trong nhiều năm qua, bên cạnh những thành tựu nổi

2

bật trong đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ vững an ninh chính trị, bảo đảm

trật tự công cộng, phát triển kinh tế bền vững... từng bước xây dựng nhà nước

pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, vẫn còn

nhiều trường hợp vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Biện pháp

bảo lĩnh ít được áp dụng là do nhận thức chưa thống nhất giữa các cơ quan tiến

hành tố tụng hoặc do người tiến hành tố tụng thực hiện chưa đúng, chưa đầy đủ

các quy định của pháp luật. Mặt khác, do quy định của Bộ luật TTHS hiện hành

về biện pháp này còn chung chung, trừu tượng, chưa có cơ chế và điều kiện để

áp dụng biện pháp bảo lĩnh trong thực tế. Thiếu sót thể hiện cả về mặt lập pháp,

nhận thức và áp dụng cũng như thi hành pháp luật. Vì vậy, biện pháp bảo lĩnh,

tuy được quy định trong Bộ luật TTHS hiện hành nhưng chưa được áp dụng phổ

biến trong đời sống xã hội, chưa đáp ứng được yêu cầu xã hội hóa trong đấu

tranh phòng chống tội phạm và bảo vệ các quyền cơ bản của công dân trong giai

đoạn hiện nay. Bộ luật TTHS hiện hành đã được đưa vào thi hành hơn chín năm,

nhưng biện pháp bảo lĩnh chưa thực sự phát huy vai trò của nó, bộc lộ nhiều bất

cập hạn chế, cần nghiên cứu toàn diện, đầy đủ hơn về biện pháp này nhằm khắc

phục những thiếu sót, nhược điểm, từ đó đưa ra hướng hoàn thiện và nâng cao

hiệu quả áp dụng.

Vì vậy, việc nghiên cứu biện pháp bảo lĩnh trong bối cảnh hiện nay là rất

cần thiết và mang tính cấp bách từ nhu cầu của một xã hội phát triển, cũng như

có thể góp ý cho dự thảo sửa đổi, bổ sung Bộ luật TTHS sắp tới. Đây chính là lý

do chúng tôi chọn đề tài “Bảo lĩnh trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam” để viết

luận văn cao học luật.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Các biện pháp ngăn chặn nói chung, biện pháp bảo lĩnh nói riêng là những

vấn đề được nhiều người quan tâm nghiên cứu ở các mức độ khác nhau. Biện

pháp bảo lĩnh được các tác giả có nhiều uy tín trong lĩnh vực hình sự nghiên cứu

và công bố nhiều công trình khoa học khác nhau. Nhìn chung các công trình

nghiên cứu phần lớn vào thời điểm những năm 1990 đến giữa năm 2003, khi Bộ

3

luật TTHS năm 2003 chưa ban hành, chỉ một vài công trình nghiên cứu trong

những năm gần đây. Các công trình có thể liệt kê như:

- Nguyễn Vạn Nguyên (1995), Các biện pháp ngăn chặn và những vấn

đề nâng cao hiệu quả của chúng, Nxb Công An Nhân Dân, Hà Nội.

- Nguyễn Mai Bộ (1997), Những biện pháp ngăn chặn trong tố tụng

hình sự, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

- Nguyễn Duy Thuân (1999), Các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng

hình sự – Lý luận và thực tiễn, Nxb Công An Nhân Dân, Hà Nội.

- Cao Thị Thùy Dung (2001), “Bảo lĩnh trong tố tụng hình sự Việt

Nam”, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân luật.

- Lê Trọng Nghĩa (2003), “Các biện pháp ngăn chặn không giam giữ

trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam”, Luận văn thạc sỹ khoa học luật.

- Nguyễn Nông (1994), “Cần hoàn thiện chế định về biện pháp ngăn

chặn trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Tòa Án Nhân Dân số 1.

- Trịnh Tiến Việt (2006), “Pháp luật về biện pháp ngăn chặn bảo lĩnh và

hướng sửa đổi bổ sung”, Tạp chí Tòa Án Nhân Dân (Tháng 7/2006).

- Nguyễn Đức Thuận (2008), “Về việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn

theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự”, Tạp chí Luật học (Tháng 7/2008).

Tuy nhiên, phần lớn các công trình tập trung vào việc nghiên cứu biện

pháp bảo lĩnh của các quy định trong Bộ luật TTHS 1988, các công trình nghiên

cứu biện pháp bảo lĩnh trong Bộ luật TTHS 2003 mới chỉ khái quát sơ bộ về biện

pháp bảo lĩnh trong TTHS nên chưa toàn diện, chuyên sâu cả về lý luận lẫn thực

tiễn và vẫn còn nhiều ý kiến, quan điểm khác nhau. Vì vậy tác giả luận văn tiếp

tục nghiên cứu và phát triển về đề tài này.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu:

Trên cơ sở làm rõ quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật tố

tụng hình sự về bảo lĩnh, luận văn đưa ra các giải pháp nhằm góp phần nâng cao

hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo lĩnh ở Việt Nam.

4

Nhiệm vụ nghiên cứu:

Để đạt được mục đích đề ra, luận văn đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ

chủ yếu sau:

- Hệ thống, làm rõ những vấn đề lý luận về biện pháp bảo lĩnh trong TTHS.

- Phân tích làm rõ quy định của pháp luật TTHS Việt Nam hiện hành và

đánh giá những hạn chế của pháp luật về biện pháp bảo lĩnh.

- Làm rõ thực trạng áp dụng pháp luật TTHS về biện pháp bảo lĩnh.

- Nghiên cứu đưa ra các giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả áp

dụng pháp luật TTHS về biện pháp bảo lĩnh.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là biện pháp bảo lĩnh trong Luật TTHS

Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu:

- Về nội dung, luận văn nghiên cứu biện pháp bảo lĩnh trong Luật TTHS

Việt Nam, tập trung nghiên cứu về việc áp dụng biện pháp bảo lĩnh do CQĐT

trong Công an nhân dân thực hiện cùng các cơ quan THTT: VKSND và Tòa án

nhân dân thực hiện.

- Về không gian, luận văn khảo sát thực trạng áp dụng bảo lĩnh trên phạm

vi toàn quốc nhưng tập trung ở một số địa phương điển hình như TP Hồ Chí

Minh, Bến Tre, Long An...

- Về thời gian, luận văn khảo sát thực trạng áp dụng biện pháp bảo lĩnh từ

năm 2004 đến nay.

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là phương pháp duy vật

biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.

- Các phương pháp cụ thể được sử dụng để nghiên cứu luận văn là phương

pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, khảo sát thực tế và phương pháp

chuyên gia.