BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ CHUẨN MỰC VỀ KIỂM TOÁN TÀI CHÍNH VIỆT NAM

MỤC LỤC

Mở đầu ...................................................................................................................... 1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BÁO CÁO KIỂM TOÁN ................. 5

1.1. Sự hình thành và phát triển của báo cáo kiểm toán .............................................. 5

1.1.1. Sự hình thành của báo cáo kiểm toán........................................................... 5

1.1.2. Các giai đoạn phát triển của báo cáo kiểm toán ........................................... 5

1.2. Các yếu tố cơ bản của báo cáo kiểm toán........................................................... 13

1.2.1. Nội dung của báo cáo kiểm toán ................................................................ 13

1.2.2. Các ý kiến của kiểm toán viên ................................................................... 18

1.3. Khoảng cách thông tin ....................................................................................... 23

1.4. Mối quan hệ giữa các chuẩn mực kế toán và báo cáo kiểm toán ........................ 27

1.4.1. Sự thay đổi chính sách kế toán .................................................................. 29

1.4.2. Các tình huống chưa rõ ràng...................................................................... 29

Chương 2: THỰC TRẠNG VỀ NỘI DUNG VÀ VIỆC VẬN DỤNG VSA 700-BÁO

CÁO KIỂM TOÁN VỀ BÁO CÁO TÀI CHÍNH ................................................. 33

2.1. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 700 - Báo cáo kiểm toán về báo cáo

tài chính ................................................................................................................... 33

2.1.1. Hoàn cảnh ra đời, định nghĩa, vai trò và ý nghĩa của báo cáo kiểm toán .... 33

2.1.2. Nội dung chuẩn mực ................................................................................. 34

2.1.3. So sánh VSA 700 và các chuẩn mực quốc tế hiện hành ............................. 39

2.2. Đánh giá tính hệ thống của Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 700.................. 41

2.2.1. VSA 700 trong mối quan hệ với các chuẩn mực kiểm toán hiện hành ....... 41

2.2.2. VSA 700 trong mối quan hệ với các chuẩn mực kế toán hiện hành............ 43

2.3. Khảo sát việc vận dụng VSA 700 trong thực tế ở Việt Nam .............................. 44

2.3.1. Mục đích ................................................................................................... 44

2.3.2. Phương pháp thực hiện.............................................................................. 45

2.3.3. Kết quả khảo sát........................................................................................ 46

2.3.4. Đánh giá kết quả khảo sát và nhận xét của người viết................................ 56

2.4. Khảo sát về khoảng cách thông tin trên báo cáo kiểm toán của các đối tượng

liên quan .................................................................................................................. 58

2.4.1. Mục đích ................................................................................................... 58

2.4.2. Phương pháp thực hiện.............................................................................. 59

2.4.3. Kết quả khảo sát ........................................................................................ 60

2.4.4. Đánh giá kết quả khảo sát.......................................................................... 69

Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ TRÊN CƠ SỞ ĐÁNH GIÁ VSA 700 ............ 73

3.1. Mục đích của các kiến nghị về VSA 700 ........................................................... 73

3.1.1. Góp phần tăng cường chất lượng báo cáo kiểm toán, giảm thiểu rủi ro

trong hoạt động đầu tư và tín dụng ........................................................................... 73

3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống của hệ thống chuẩn mực kế toán và kiểm toán

Việt Nam.................................................................................................................. 73

3.1.3. Phù hợp với các thông lệ quốc tế ............................................................... 74

3.2. Nội dung các kiến nghị ...................................................................................... 74

3.2.1. Quy định pháp lý về xử phạt khi vi phạm chuẩn mực ................................ 74

3.2.2. Thay đổi tiêu đề báo cáo kiểm toán thành “Báo cáo của kiểm toán viên

độc lập” .................................................................................................................... 75

3.2.3. Nêu rõ trong đoạn mở đầu của báo cáo kiểm toán về giới hạn chuẩn

mực/quy định kế toán áp dụng cho hệ thống báo cáo tài chính ................................. 76

3.2.4. Phân chia trách nhiệm của Ban giám đốc ra thành một đoạn riêng biệt

trên báo cáo kiểm toán.............................................................................................. 76

3.2.5. Chỉnh sửa đoạn “Phạm vi kiểm toán” trên báo cáo kiểm toán, bao gồm trách

nhiệm của kiểm toán viên và đổi tên thành “Trách nhiệm của kiểm toán viên”......... 77

3.2.6. Định nghĩa thuật ngữ “đảm bảo hợp lý” trên chuẩn mực về báo cáo kiểm

toán .......................................................................................................................... 80

3.2.7. Sửa đổi nội dung ý kiến kiểm toán không phải là chấp nhận toàn phần ..... 81

3.2.8. Sửa đổi nội dung ý kiến kiểm toán chấp nhận toàn phần có đoạn nhấn

mạnh ........................................................................................................................ 84

Kết luận .................................................................................................................. 88

AIA:

AICPA:

ASB:

CAR:

IAG:

IASB:

IFAC:

ISA:

GAAS:

NYSE:

SAP:

SAS:

VSA:

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

American Institute of Accountants

Hiệp hội kế toán viên Hoa Kỳ (sau này là AICPA)

American Institute of Certified Public Accountants

Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ

Accounting Standards Board

Hội đồng chuẩn mực kế toán

Commission on Auditors’ Responsibilities

Ủy ban trách nhiệm của kiểm toán viên

International Auditing Guideline

Hướng dẫn kiểm toán quốc tế

International Accounting Standards Board

Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế

International Federation of Accountants

Liên đoàn kế toán quốc tế

International Standard on Auditing

Chuẩn mực kiểm toán quốc tế

Generally Accepted Auditing Standards

Các chuẩn mực kiểm toán được chấp nhận phổ biến

New York Stock Exchange

Sở giao dịch chứng khoán New York

Statements on Auditing Practices

Thông báo về các thông lệ kiểm toán

Statements on Auditing Standards

Thông báo về chuẩn mực kiểm toán

Vietnamese Standard on Auditing

Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng

1.1:

Các

nghiê

n cứu

về

khoản

g

cách

thông

tin

đối

với

báo

cáo

kiểm

toán

dạng

ngắn .

.........

25

Bảng

1.2:

Các

nghiê

n cứu

về

khoản

g cách

thông

tin đối

với báo cáo kiểm toán theo SAS 58....... 26

Bảng 1.3: Mối quan hệ giữa báo cáo kiểm toán và các chuẩn mực kế toán qua các chuẩn

mực

kiểm toán .................................................................................................................................... 28

Bảng 2.1: Sự khác nhau của các yếu tố trên báo cáo kiểm toán giữa ISA 700 và VSA 700

.......... 39

Bảng 2.2: Khảo sát ý kiến trên báo cáo kiểm toán năm 2009 của 100 công

ty .............................. 46

Bảng 2.3: Minh họa các ý kiến ngoại trừ chưa đầy đủ trên báo cáo kiểm toán năm

2009.............. 49

Bảng 2.4: Minh họa các ý kiến kiểm toán chưa chính xác trên báo cáo kiểm toán năm

2009 ........ 53

Bảng 2.5: Thống kê mô tả đánh giá của những người tham gia khảo sát về tổng quan ý

nghĩa

của báo cáo kiểm toán ................................................................................................................. 62

Bảng 2.6: So sánh đánh giá của những người tham gia khảo sát về tổng quan ý nghĩa của

báo

cáo kiểm

toán .............................................................................................................................. 64

Bảng 2.7: Thống kê mô tả đánh giá của những người tham gia khảo sát về các thuật ngữ

trên

báo cáo kiểm

toán........................................................................................................................ 66

Bảng 2.8: So sánh đánh giá của những người tham gia khảo sát về các thuật ngữ trên báo

cáo

kiểm toán .................................................................................................................................... 68

Bảng 3.1: Phân loại ý kiến trên báo cáo kiểm toán của kiểm toán

viên......................................... 82

Bảng 3.2: Vị trí của đoạn nhấn mạnh trên báo cáo kiểm toán của kiểm toán

viên......................... 85

- 1 -

MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết khách quan của đề tài

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế và thúc đẩy quá trình kêu gọi đầu tư vào

Việt Nam, nước ta đã cố gắng hòa nhập với thế giới về các quy định, các luật lệ; cố

gắng đơn giản hóa các thủ tục hành chính nhằm tạo mọi điều kiện thuận lợi cho việc thu

hút đầu tư. Và với mục đích này, việc minh bạch và đảm bảo độ tin cậy của các thông

tin tài chính của các doanh nghiệp cũng được đặt ra hàng đầu khi Bộ Tài Chính đã ban

hành một loạt các chuẩn mực kế toán và chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, và hầu hết

các chuẩn mực này được lập trên cơ sở của các chuẩn mực quốc tế. Đây cũng là một

bước tất yếu khi Việt Nam đã trở thành thành viên của WTO, việc hòa hợp với thế giới

là một bước hòa mình vào dòng phát triển của nhân loại.

Bên cạnh đó, với sự phát triển mạnh của thị trường chứng khoán Việt Nam trong

những năm gần đây và cùng với xu thế chung của nền kinh tế, hàng loạt các doanh

nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn tham gia vào quá trình thực hiện chuyển

đổi sang hình thức công ty cổ phần nhằm đa dạng hóa sở hữu cũng như tăng tính thanh

khoản trên thị trường. Đây là một xu thế tất yếu và phù hợp. Nhưng vấn đề đặt ra ở đây

là: “Ai đảm bảo cho giá trị thực của những công ty này?”, “Liệu các công ty kiểm toán

có làm được điều này hay không?”, hay “Báo cáo tài chính sau khi khoác lên mình

chiếc áo “Đã kiểm toán” thì đã hoàn toàn là trung thực và hợp lý?”

Tình hình kinh tế thế giới có nhiều biến động sau các vụ sụp đổ của các tập đoàn

lớn trên thế giới như Enron năm 2001 và của Lehman Brothers năm 2008 dẫn đến cuộc

khủng hoảng kinh tế trên toàn thế giới với nguyên nhân sâu xa là từ báo cáo tài chính.

Việc các báo cáo tài chính đã kiểm toán nhưng vẫn còn thiếu trung thực và hợp lý dẫn

đến các cuộc phá sản các tập đoàn kéo theo các cuộc khủng hoảng kinh tế đã cho thấy

việc kiểm toán báo cáo tài chính ngày càng trở nên cần thiết. Người sử dụng báo cáo tài

chính mong đợi rất nhiều nhưng thực tế báo cáo tài chính hiện nay không thể đáp ứng

được các mong đợi đó. Với mục tiêu là rút ngắn khoảng cách giữa mong đợi của người

- 2 -

sử dụng và thực tế hiện nay bằng cách xây dựng các chuẩn mực kiểm toán quốc tế đáp

ứng được kỳ vọng này, chuẩn mực về báo cáo kiểm toán trên thế giới đã được ban hành

và thay đổi nhiều lần cho hợp lý hơn. Trong khi đó, chuẩn mực kiểm toán Việt Nam về

báo cáo kiểm toán từ khi ban hành vào năm 1999 đến nay vẫn chưa thay đổi hay bổ

sung gì thêm cho phù hợp với thực tế tình hình Việt Nam và sự phát triển của thế giới.

Trước tình hình phát triển của nền kinh tế cũng như sự phát triển của thị trường

chứng khoán trong nước hiện nay, Việt Nam đang đứng trước sự thách thức về hòa

nhập và sự thay đổi theo sự phát triển của chuẩn mực quốc tế là điều cần thiết. Do đó,

việc nghiên cứu các yếu tố trên báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính là hết sức cần

thiết, từ đó có thể rút ra những khoảng cách trong thông tin về báo cáo kiểm toán để có

thể đưa ra các kiến nghị cần thiết để hoàn thiện báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính

cho Việt Nam nhằm đạt mục tiêu và đáp ứng quá trình phát triển khách quan và hội

nhập toàn cầu. Vì lý do này mà tôi đã chọn đề tài “Đánh giá chuẩn mực kiểm toán Việt

Nam về báo cáo kiểm toán và một số kiến nghị liên quan” làm luận văn thạc sĩ của

mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển của chuẩn mực về báo cáo kiểm toán

trên thế giới, chuẩn mực hiện hành của Việt Nam, cũng như thực tế hiểu và sử dụng báo

cáo kiểm toán ở Việt Nam hiện nay của các đối tượng có liên quan đến báo cáo kiểm

toán để đánh giá mức độ cần cải thiện của chuẩn mực kiểm toán Việt Nam về báo cáo

kiểm toán, từ đó, đưa ra các kiến nghị nhằm cải thiện chuẩn mực kiểm toán Việt Nam

về báo cáo kiểm toán. Các kiến nghị đưa ra để xem xét như: quy định pháp lý về xử

phạt các vi phạm chuẩn mực, tách biệt trách nhiệm của Ban giám đốc và của kiểm toán

viên, chỉnh sửa đoạn phạm vi kiểm toán, giải thích thuật ngữ “đảm bảo hợp lý” trên

VSA 700, và các quy định cụ thể cần hoàn thiện đối với từng loại ý kiến của kiểm toán

viên trên báo cáo kiểm toán.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- 3 -

Luận văn này chỉ được nghiên cứu về

góc độ kiểm toán và cũng chỉ đi vào

phân

tích về một chuẩn mực kiểm toán duy nhất,

Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 700

– “Báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính”

với mục đích cải tiến chuẩn mực kiểm toán

Việt Nam cho phù hợp với xu thế quốc tế và

thực tế mong đợi của người sử dụng ở Việt

Nam hiện nay. Luận văn chỉ thực hiện khảo

sát tổng quát về quá trình hình thành và

phát triển của chuẩn mực về báo cáo kiểm

toán trong một số giai đoạn nổi bật có ảnh

hưởng đáng kể đến việc hình thành Chuẩn mực

kiểm toán quốc tế hiện nay và tiến hành

khảo sát mong đợi của các nhà đầu tư trên thị

trường chứng khoán, các nhà cho vay và

kể cả của kiểm toán viên khi sử dụng báo cáo

kiểm toán, không đề cập đến mong đợi

của những người sử dụng báo cáo kiểm toán khác

như: chủ của doanh nghiệp, chủ nợ,

con nợ, khách hàng (hiện tại và tiềm năng),

cơ quan thuế…

4. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn được viết trên cơ sở sử dụng

phương pháp duy vật biện chứng, nghiên

cứu vấn đề trong mối quan hệ vận động và phát

triển, đi từ quá khứ, đến hiện tại và dự

đoán cho tương lai. Bên cạnh đó, luận văn

còn được sử dụng phương pháp phân tích và

tổng hợp, phương pháp đối chiếu và so

sánh, phương pháp phân tích định lượng

để giải

quyết vấn đề trong mục tiêu nghiên cứu.

5. Kết cấu luận văn

Luận văn có kết cấu như sau:

- Lời cảm ơn

- Lời cam đoan

- Mục lục

- Mở đầu

- Chương 1: Những vấn đề cơ bản

về Báo cáo kiểm toán

- 4 -

- Chương 2: Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 700 – “Báo cáo kiểm toán về báo

cáo tài chính”: Nội dung và đánh giá thực tế vận dụng

- Chương 3: Một số kiến nghị trên cơ sở đánh giá VSA 700

- Kết luận

- Tài liệu tham khảo

- Phụ lục

- 5 -

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BÁO CÁO KIỂM TOÁN

1.1. Sự hình thành và phát triển của báo cáo kiểm toán

1.1.1. Sự hình thành của báo cáo kiểm toán

Theo ý kiến của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, kiểm toán ra đời vào đầu thế kỷ

thứ III TCN, gắn liền với nền văn minh của Ai Cập và La Mã cổ đại. Ở thời kỳ đầu,

kiểm toán chỉ hình thành ở mức độ sơ khai với biểu hiện là những người làm công việc

ghi chép kế toán đọc to lên những số liệu, tài liệu kế toán cho một bên độc lập nghe và

sau đó chứng thực. Từ thế kỷ XVI trở đi, cùng với sự xuất hiện của kế toán kép do nhà

toán học người Ý Luca Paciola, các phương pháp kế toán và kỹ thuật thông tin đã phát

triển liên tục và ngày càng tinh vi hơn. Tuy nhiên, việc kiểm toán cũng chỉ dừng lại ở

việc đọc to lên số liệu và chứng thực, báo cáo kiểm toán chưa ra đời và do đó, kiểm

toán chưa theo kịp sự phát triển nhanh và mạnh của kế toán kép thời bấy giờ.

Vào năm 1844, ở Anh, Luật các Công ty Cổ phần (Anh) ra đời đòi hỏi phải có

kiểm toán bắt buộc và vào năm 1856, Báo cáo kiểm toán bắt buộc lần đầu tiên được

giới thiệu ở Bắc Mỹ, một thời gian ngắn sau khi Luật năm 1844 được ban hành. Vậy là

báo cáo kiểm toán ra đời, đánh dấu một bước phát triển của ngành nghề kiểm toán

nhằm theo kịp sự phát triển không ngừng của kế toán.

Báo cáo kiểm toán đầu tiên được quy định về nội dung và ý kiến kiểm toán đối

với kiểm toán viên như “Các kiểm toán viên sẽ làm một báo cáo…phải nêu ý kiến của

mình… và trong trường hợp kiểm toán viên yêu cầu được giải thích hay cung cấp thông

tin từ Giám đốc, thì…”. (Murphy, 1988: 10)

1.1.2. Các giai đoạn phát triển của báo cáo kiểm toán

Sau khi xuất hiện lần đầu tiên năm 1856, báo cáo kiểm toán đã trãi qua các giai

đoạn phát triển từ thấp đến cao, ngày càng hoàn thiện và đáp ứng sự phát triển của kế

toán như sau: