Bằng sức mạnh tư duy - Tiểu sử tự thuật đặc biệt

TỦ SÁCH SOS2

Kornai János

BẰNG SỨC MẠNH

TƯ DUY

Tiểu sử tự thuật đặc biệt

Kornai János

BẰNG SỨC MẠNH

TƯ DUY

Tiểu sử tự thuật đặc biệt

Người dịch: Nguyễn Quang A

Kornai János

A GONDOLAT

EREJÉVEL

Rendhagyó önéletrajz

OSIRIS KIADÓ BUDAPEST / 2005

Tưởng nhớ Munyó

Mục lục

LỜI GIỚI THIỆU......................................................................................15

LỜI NÓI ĐẦU ..........................................................................................17

1. GIA ĐÌNH, TUỔI NIÊN THIẾU/ 1928-1944

Cha tôi ......................................................................................................25

Gia đình ....................................................................................................29

Trường Đế chế Đức...................................................................................32

Tìm con đường tinh thần ...........................................................................34

1944: số phận của cha tôi ..........................................................................36

1944: sự thoát chết của tôi.........................................................................38

2. TÔI TRỞ THÀNH NGƯỜI CỘNG SẢN NHƯ THẾ NÀO?/ 1945-1947

Các cấp độ thuộc về đảng cộng sản ...........................................................47

Phản ứng với tổn thương của năm 1944.....................................................49

Chuyển biến tư tưởng, chấp nhận các tư tưởng chính trị cộng sản..............53

Các nhân vật có sức lôi cuốn .....................................................................59

Thuộc về cộng đồng ..................................................................................61

Các tác động ngẫu nhiên và những năng khiếu ..........................................63

3. TRONG BAN BIÊN TẬP TỜ SZABAD NÉP/ 1947-1955

Con đường sự nghiệp dựng đứng...............................................................66

Những thôi thúc ........................................................................................69

Cuộc sống của chúng tôi ở toà soạn...........................................................73

Cái tôi cảm nhận được từ hoạt động của nền kinh tế ..................................74

Sự nghèo nàn trí tuệ ..................................................................................78

Quyết toán đạo đức ...................................................................................81

4. BẮT ĐẦU THỨC TỈNH/ 1953-1955

“Giai đoạn mới” ........................................................................................82

Gặp đồng nghiệp được thả khỏi nhà tù ......................................................84

Các cuộc trò chuyện và các bài đọc làm sáng tỏ.........................................87

“Sự từ chối tuân lệnh” đầu tiên..................................................................90

Điểm sách của Nagy Imre .........................................................................91

“Szabad Nép nổi loạn” ..............................................................................93

Kết thúc thời kì Szabad Nép ......................................................................94

5. BẮT ĐẦU CON ĐƯỜNG NGHIÊN CỨU/ 1955-10/1956

● Sự tập trung quá mức của chỉ đạo kinh tế ●

Tiền đề ......................................................................................................98

Các xung lực tinh thần.............................................................................101

Từ bỏ chính trị kinh tế học Marxian ........................................................106

Tôi bắt đầu nghiên cứu ............................................................................110

Những khẳng định chính của luận văn.....................................................115

Sự tiếp đón lần đầu của cuốn sách ...........................................................120

Hậu trường chính trị................................................................................123

6. CÁCH MẠNG VÀ CÁI XẢY RA SAU ĐÓ/ 23/10/1956-1959

Cương lĩnh chính phủ mới của Nagy Imre ...............................................128

Tờ Magyar Szabadság (Quyền Tự do Hungary).......................................132

Những ngày phiền muộn, các năm lận đận...............................................135

Sự Tập trung Quá mức tiếp tục cuộc sống của nó ....................................136

Họ đuổi tôi ra khỏi viện...........................................................................140

Được tự do, trong cái bóng của nhà tù .....................................................144

Tình bạn và tình đoàn kết ........................................................................151

7. CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA TÔI/ 1957-1959

Tự đào tạo...............................................................................................154

Tranh luận Lange-Hayek .........................................................................156

Tiếp tục nghiên cứu ngành công nghiệp nhẹ ............................................158

“Tách mình khỏi”....................................................................................160

Ngõ cụt ...................................................................................................162

Những quyết định cho cả cuộc đời...........................................................164

8. ỨNG DỤNG KINH TẾ CỦA CÁC PHƯƠNG PHÁP

TOÁN HỌC/ 1957-1968

● Kế hoạch hóa hai mức ●

Làm quen với Lipták Tamás....................................................................167

Khảo sát toán học của phần hưởng lợi nhuận...........................................169

Quy hoạch công nghiệp đệt .....................................................................173

Kế hoạch hoá hai mức .............................................................................176

Mô hình lí tưởng của kế hoạch hoá tập trung ...........................................178

Quy hoạch kinh tế quốc dân: vài nguyên lí xuất phát ...............................181

Những tính toán ......................................................................................184

Có đáng không? ......................................................................................187

Hợp tác với các nhà toán học...................................................................193

9. HÀNH TRÌNH SANG PHƯƠNG TÂY/ 1963-

Các tiền đề ..............................................................................................195

Cambridge, nước Anh .............................................................................196

London School of Economics (Trường Kinh tế học London)...................198

Cũng cái đó, với con mắt của những kẻ chỉ điểm và nhân viên phản gián200

Vài nhận xét chung về các chuyến đi và những công bố ở nước ngoài .....207

Một “vụ án dàn dựng” thất bại.................................................................210

10. BƠI NGƯỢC DÒNG/ 1967-1970

● Anti-equilibrium ●

Lai lịch cuốn sách....................................................................................216

Cái gì thúc đẩy tôi viết cuốn sách này? ....................................................218

Những sự giống nhau đáng suy ngẫm......................................................220

Cái có thể mong đợi và cái không thể mong đợi từ lí thuyết tổng quát .....222

Người ra quyết định duy lí.......................................................................225

Các tín hiệu không mang tính giá cả ........................................................229

Cân bằng, thị trường của những người mua và những người bán .............229

Giải nghĩa lí thuyết cân bằng chung từ quan điểm chính trị......................232

Cải cách hay cách mạng trong khoa học ..................................................233

Sự tiếp nhận đầu tiên, tác động dài hạn....................................................234

Có bõ công viết không?...........................................................................237

Vài nhận xét kết thúc chủ quan................................................................239

11. VIỆN, ĐẠI HỌC, VIỆN HÀN LÂM/ 1967-

Người chỉ đạo số một của khoa học kinh tế chính thống ..........................241

Cứ như đã chẳng có gì xảy ra cả ..............................................................242

Sự tin cậy và sự kiên nhẫn.......................................................................244

Cuộc cải cách viện bị sẩy ........................................................................249

Họ đã cấm – tôi vẫn dạy..........................................................................252

Tôi trở thành viện sĩ thế nào? ..................................................................255

Những đặc ân của viện sĩ.........................................................................259

12. TÌM ĐƯỜNG VÀ CHUẨN BỊ/ 1971-1976

● Sự tăng trưởng cưỡng ép, điều tiết không có tín hiệu giá ●

Tăng trưởng cưỡng ép hay hài hoà...........................................................262

Lời mời đến Cambridge Anh...................................................................263

Bó bột đến thắt lưng – Keynes và Hirschman ..........................................264

Dạy học ở Princeton................................................................................266

Tiếp tục ở Stanford và ở Washington.......................................................269

Điều tiết thực vật.....................................................................................272

Bộ máy thích nghi cọc cạch.....................................................................277

Chúng tôi xây nhà mới ............................................................................279

Cải cách theo hướng thị trường - với con mắt của các Maoist ở Calcutta .281

13. BỨC TRANH HÌNH THÀNH/ 1976-1980

● Sự thiếu hụt ●

Môi trường gây cảm hứng .......................................................................283

Thông điệp của cuốn sách .......................................................................286

Tự kiểm duyệt.........................................................................................289

Hiệu đính-Phản biện................................................................................291

Những ảnh hưởng đầu tiên ......................................................................294

Tranh luận với trường phái “disequilibrium” ...........................................295

Tranh luận với một nhà kinh tế học soviet chính thống............................297

Đóng góp vào sự làm xói mòn hệ thống...................................................298

Một lần nữa về thế lưỡng nan chính trị và đạo đức của việc công bố........301

14. SỰ ĐỘT PHÁ/1979-

● Ràng buộc ngân sách mềm ●

Ý nghĩa và tầm quan trọng của khái niệm................................................305

Các tiền đề ..............................................................................................307

Sự chứng thực kinh nghiệm.....................................................................311

Mô hình hoá toán học của hiện tượng ......................................................312

Câu chuyện về bài báo tổng kết đầu tiên..................................................314

… và vài bài học của câu chuyện.............................................................317

15. VỚI SỰ PHÊ PHÁN THÂN THIỆN,

GIỮ KHOẢNG CÁCH/ 1968-1989

● Quá trình cải cách Hungary: Những ảo ảnh, hi vọng và thực tế ●

Các hi vọng được thực hiện một nửa, bị thất bại một nửa ........................324

Từ nhà cải cách ngây thơ thành nhà phân tích phê phán...........................327

“Đáng lẽ ra anh ta phải bảo, chúng ta hãy làm gì…”................................332

Tính hiệu quả và đạo đức xã hội chủ nghĩa ..............................................335

Tầm quan trọng của các quyền sở hữu.....................................................337

Mô hình-Lange và sự thật của cải cách Hungary......................................339

Rẽ ngang: một mẩu khác của sự thật Hungary.........................................340

Nhìn lại với con mắt hôm nay..................................................................342

16. HARVARD/ 1984-2002

Princton, Institute for Advanced Study ....................................................345

Người ta bổ nhiệm các giáo sư của Đại học Harvard thế nào?..................349

Chúng tôi chuyển về Cambridge..............................................................354

Niềm vui và những khó khăn của dạy học ...............................................357

Tính muôn hình muôn vẻ và sự khoan dung ............................................360

Tính nghiêm khắc đạo đức ......................................................................361

17. Ở TRONG NƯỚC TẠI HUNGARY, Ở NHÀ KHẮP THIÊN HẠ/1985-

Cái gắn bó với Hungary...........................................................................364

Những so sánh: cuộc sống thường nhật ở Cambridge và ở Budapest........367

Tại một trong những trung tâm của văn hoá thế giới................................370

Những mối dây bạn bè ............................................................................372

Tham gia vào cộng đồng các nhà kinh tế học châu Âu và thế giới............377

Đi Trung Quốc ........................................................................................380

Tổ ấm ở nơi đâu? ....................................................................................383

18. TỔNG HỢP/ 1988-1993

● Hệ thống Xã hội Chủ nghĩa ●

Cuốn sách được hoàn thành thế nào?.......................................................389

Ý định tổng kết........................................................................................392

Phân tích thực chứng và các giá trị ..........................................................395

Các mô hình tổng quát.............................................................................396

Bị muộn? Quá sớm? ................................................................................399

Sự thừa nhận từ Phương Tây và Phương Đông… ....................................400

và sự bác bỏ, từ cánh hữu và cánh tả........................................................401

Một tình tiết kì cục ..................................................................................403

19. BƯỚC NGOẶT ĐỔI ĐỜI/ 1989-1992

● Con đường ●

Các giới hạn của dự đoán ........................................................................405

Những quyết định trong vườn của Business School và trên núi Gellért....407

Con đường được hoàn thành thế nào?......................................................409

Những phản ứng đầu tiên ........................................................................411

Giả vờ thế là đủ rồi! ................................................................................413

Vì sự phát triển lành mạnh của khu vực tư nhân ......................................416

Trách nhiệm vì tiền chung .......................................................................419

Phẫu thuật ổn định...................................................................................420

Cán cân ...................................................................................................423

20. TRÊN RANH GIỚI CỦA KHOA HỌC VÀ CHÍNH TRỊ/ 1990-

● Tìm đường, vật lộn và hi vọng, về cải cách y tế ●

Bày tỏ lập trường về những công việc của chính sách kinh tế vĩ mô Hungary

................................................................................................................428

Về cải cách y tế .......................................................................................433

“Họ có hỏi cậu? Có nghe cậu hay không?” ..............................................437

Tác dụng thật sự......................................................................................441

Tham gia vào hình thành chính sách tiền tệ .............................................444

Những góp ý cho sự chuyển đổi của các nước khác .................................446

21. TIẾP TỤC CÁI TÔI ĐÃ LÀM ĐẾN NAY/ 1990-

● Thay đổi chế độ có nghĩa là gì và không có nghĩa là gì ●

Giải nghĩa sự thay đổi chế độ ..................................................................449

Những mong đợi và thất vọng, chủ nghĩa bi quan và chủ nghĩa lạc quan .452

Collegium Budapest ................................................................................458

Một khúc trung gian, intermezzo đẹp: sinh nhật thứ 70............................461

Đại học Harvard: giảng dạy và chia tay ...................................................463

Trong môi trường trong nước ..................................................................468

Cậu làm việc sáng tạo gì? ........................................................................470

CHÚ GIẢI ..............................................................................................472

DẪN CHIẾU...........................................................................................486

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................491

CHỈ MỤC ...............................................................................................501

CÁC ẢNH ..............................................................................................515

LỜI GIỚI THIỆU

Bạn đọc cầm trên tay cuốn thứ mười lăm+

của tủ sách SOS2

, cuốn Bằng

Sức mạnh Tư duy - tiểu sử tự thuật đặc biệt của Kornai János. Đây là cuốn

sách thứ tư của Kornai trong tủ sách này và là cuốn thứ năm của Kornai

bằng tiếng Việt. Hồi kí của Kornai đặc biệt theo nhiều nghĩa: nó nói về

bản thân tác giả, như mọi hồi kí khác, song chỉ nói về các công trình chính

của ông; về quá trình chuyển biến tư duy qua từng thời kì, qua từng tác

phẩm của ông; về cảm nhận của ông với thời cuộc liên quan đến các vấn

đề mà ông nghiên cứu, đến những sự kiện mà ông đã trải qua, đến những

nơi mà ông đã đến; về việc nghiên cứu chính nội tâm của ông, đánh giá lại

các công trình của ông một cách phê phán.

Những ai đã đọc Kornai, có thể được nhiều thông tin bổ ích khác liên

quan đến các công trình của ông, mà khi viết các công trình đó ông không

thể trình bày (vì tự kiểm duyệt, vì không hợp với thể loại, và vì các lí do

khác). Những người chưa đọc Kornai có thể có được bức tranh khái quát

về toàn bộ sự nghiệp nghiên cứu khoa học và hoạt động xã hội của ông, về

con người ông, và sau đó có thể có hứng thú để tìm đọc các tác phẩm

chuyên môn sâu hơn của ông.

Là người suốt đời nghiên cứu hệ thống xã hội chủ nghĩa và kinh tế học

so sánh, ông hiểu rất kĩ hệ thống này. Hơn 15 năm qua ông nghiên cứu về

chuyển đổi hậu xã hội chủ nghĩa. Ông đã từng làm báo của đảng cộng sản

6 năm, sau đó ông chuyển hẳn làm khoa học, làm nhà giáo. Ông là người

trong cuộc, chính vì thế các tác phẩm của ông rất gần gũi với những người

đã từng sống trong các nước xã hội chủ nghĩa trước kia, hay đang còn

sống trong các nước xã hội chủ nghĩa chuyển đổi. Và như thế đối với cả

người Việt Nam chúng ta nữa. Qua hồi kí của ông nhiều trí thức Việt Nam

có thể cũng nhìn thấy mặt nào đó của tình cảnh trái ngược của chính mình

+ Các quyển trước gồm:

1. J. Kornai: Con đường dẫn tới nền kinh tế thị trường, Hội Tin học Việt Nam 2001, Nhà Xuất bản

Văn hoá Thông tin (NXB VHTT) 2002.

2. J. Kornai: Hệ thống Xã hội chủ nghĩa, NXB Văn hoá Thông tin 2002

3. J. Kornai- K. Eggleston: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, NXB VHTT 2002

4. G. Soros: Giả kim thuật tài chính, sắp xuất bản

5. H. de Soto: Sự bí ẩn của tư bản, NXB Chính trị Quốc gia, 2006 [Sự bí ẩn của Vốn]

6. J. E. Stiglitz: Chủ nghĩa xã hội đi về đâu? sắp xuất bản

7. F.A. Hayek: Con đường dẫn tới chế độ nông nô, sắp xuất bản

8. G. Soros: Xã hội Mở, sắp xuất bản

9. K. Popper: Sự Khốn cùng của Chủ nghĩa lịch sử, sắp xuất bản.

10. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, I, Plato

11. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, II, Hegel và Marx

12. Thomas S. Kuhn: Cấu trúc của các cuộc Cách mạng Khoa học, NXB Trí thức 2006

13. Thomas L. Friedman: Thế giới phẳng, Nhà xuất bản Trẻ, 2006

14. Một năm Hội nghị Diên Hồng Hungary do Nguyễn Quang A tuyển, dịch, biên soạn

nữa. Đấy là những cái làm cho cuốn sách hấp dẫn, là cái khiến tôi dịch

cuốn hồi kí này để nó có thể đến tay bạn đọc Việt Nam. Nguyên bản tiếng

Hungary, mà bản tiếng Việt dựa vào, được xuất bản năm 2005, bản tiếng

Anh với nhan đề By Force of Thought. Irregular Memoirs of an

Intellectual Journey. Cambridge: The MIT Press, sẽ ra trong năm nay,

2006, bản tiếng Nga cũng đang được hoàn thành. Tác giả đã có bản sửa

(8-2006) bằng tiếng Hungary, bản tiếng Việt này cũng đưa ra những sửa

chữa tương ứng.

Tôi nghĩ cuốn sách rất bổ ích cho các nhà chính trị, các nhà kinh tế

học, các nhà nghiên cứu khoa học xã hội nói chung, các nhà giáo, các nhà

báo, các sinh viên và tất cả những ai quan tâm đến hệ thống xã hội chủ

nghĩa và chuyển đổi hậu xã hội chủ nghĩa, đến nghiên cứu khoa học, đến

giáo dục đào tạo, đến nghề báo, những người đã đọc hay chưa đọc các

công trình khác của Kornai.

Người dịch đã cố hết sức để làm cho bản dịch được chính xác và dễ

đọc, song do hiểu biết có hạn nên khó thể tránh khỏi sai sót.

Mọi chú thích cuối sách của tác giả được đánh bằng số. Các chú thích

cuối trang được tác giả đánh dấu *. Vì thế ngược với truyền thống của tủ

sách SOS2

, người dịch không còn thể dùng dấu * để chỉ các chú thích của

mình trong cuốn sách này. Tất cả các chú thích đánh cộng (+

) ở cuối trang

là của người dịch. Bản dịch chắc còn nhiều thiếu sót mong bạn đọc thông

cảm, lượng thứ, và chỉ bảo; xin liên hệ theo địa chỉ Tạp chí Tin học và Đời

sống, 66 Kim Mã Thượng Hà Nội, hoặc qua điện thư [email protected] hay

[email protected]

9-2006

Nguyễn Quang A

17

LỜI NÓI ĐẦU

Trong khi đã viết hồi kí của mình được khá nhiều, hết lần này đến lần khác

tôi tự hỏi: thực ra vì sao tôi lại làm việc này? Cái gì khiến tôi hồi tưởng lại?

Cuốn sách này dành cho những ai?

Tôi là người e thẹn và khá lầm lì, đến nay tôi hiếm khi và ít nói về cuộc

đời tư của mình. Trong những ngày thay đổi hệ thống hồi hộp nhất, một nhà

báo quen đã thúc giục tôi cho một phỏng vấn dài về cuộc đời. Anh ta lập

luận rằng, muộn hơn sẽ chẳng ai quan tâm đến. Tôi đã đợi mười lăm năm,

hi vọng tôi không bị trễ.

Từ nhiều năm vợ tôi đã gợi ý, đã bảo tôi viết hồi kí, còn tôi thì trì hoãn

hết năm này đến năm khác. Cuối cùng bây giờ tôi đã quyết; đến mức từ khi

bắt đầu viết, từ giữa năm 2003, tôi tập trung mọi sức lực và thời gian còn lại

cho việc này sau khi thực hiện những công việc khác không thể tránh được.

Việc vợ tôi cứ nhất quyết với ý tưởng này, bản thân nó là một động cơ

khá mạnh. Nếu cần phải kể tên một độc giả, mà cuốn sách này được viết

cho, và tôi muốn làm cho người ấy vừa lòng, thì đó là Zsuzsa.

Tôi hi vọng nhiều trong số những người tôi có quan hệ với trong đời

cũng quan tâm đến hồi kí của tôi: các con tôi, các cháu tôi, các thành viên

khác trong gia đình tôi, bạn bè tôi, các cộng sự một thời và hiện nay của tôi,

các học trò của tôi, các bạn đọc những cuốn sách và bài báo của tôi. Đấy là

một giới không nhỏ.

Tất cả những người có quan hệ với tôi, trực tiếp hay qua các công trình

của tôi, đều có cảm tưởng nào đó về tôi. Tôi muốn, nếu có thể để - bên cạnh

hình ảnh chủ quan đã hình thành trong họ- một hình ảnh khác (cũng chủ

quan) mà tôi hình thành về chính mình. Số bài phê bình các cuốn sách của

tôi lên đến hàng trăm. Bây giờ có thể đối sánh chúng với đánh giá của riêng

tôi. Tôi kể lại tôi thấy công trình của mình thế nào, ngay sau khi tôi hoàn

tất, và bây giờ nhìn lại tôi thấy chúng ra sao khi tôi viết hồi kí của mình. Tôi

chưa bao giờ phản ứng công khai đối với các bài phê bình. Nếu tôi vấp phải

ý kiến phản đối, tương đối hiếm khi tôi sa vào tranh luận. Tuy nhiên giờ

đây, một lần và một cách ngoại lệ, trong khuôn khổ những hồi tưởng, bản

thân tôi cũng muốn viết “các bài phê bình” về các công trình của riêng

mình.

Về cơ bản hồi kí của tôi theo trình tự thời gian, nhưng không theo thứ tự

các sự kiện một cách nghiêm ngặt. Nó không phải là nhật kí. Mỗi chương

xoay quanh một chủ đề nào đó, dù là một sự kiện trước kia, một công trình

nào đó của tôi hay một địa điểm trong đời tôi. Trong đầu đề các chương tôi

cũng chỉ rõ chúng là các thời kì nào. Các giai đoạn này - lật qua các

chương- có thể chờm lên nhau, giữa chúng có thể có những chồng chéo, nếu

thảo luận các chủ đề đòi hỏi vậy.

18

Có thể, có những người chưa đọc các tác phẩm trước đây của tôi, cũng

chưa từng gặp tôi cũng sẽ cầm cuốn sách này lên và quan tâm hơn đến thời

mà tôi đã sống là thời đại thế nào. Tôi không muốn họ bị thất vọng. Những

người muốn tìm hiểu thời kì Rákosi, cách mạng Hungary 1956 hay chế độ

Kádár phải tìm tòi trong những tài liệu phong phú về các đề tài này. Cuốn

sách của tôi không đảm nhiệm công việc của một nhà sử học. Phù hợp với

điều đó tôi cũng chẳng biết bảo bạn đọc hãy nghiên cứu các tác phẩm nào.

Tôi đã là một nhân vật của các thời kì đó, và tôi không thuộc vào các nhân

vật chính. Tuy nhiên, do tính chất của thể loại hồi kí, tôi là nhân vật trung

tâm trong hồi kí của mình. Về thời đại tôi chỉ có thể và muốn giới thiệu ở

mức độ gắn với đời sống riêng của tôi. Môi trường xã hội-lịch sử, trong đó

các sự kiện của riêng đời tôi xảy ra.

Tuy nhiên, đối với những người quan tâm đến Đông Âu, đến hệ thống

cộng sản và sự sụp đổ của nó, đến những lầm đường lạc lối và sự tìm đường

của trí thức Đông Âu, đến các quá trình nhận thức của nghiên cứu kinh tế và

đến nhiều đề tài bao quát khác, thì hồi kí của tôi có thể là một phần bổ sung

cho các nguồn khác của tri thức. Những lời chứng khác nhau, mà những

người đã sống qua các thời kì đã thổ lộ một cách chân thực về đời họ và

những trải nghiệm của họ, sẽ mang lại nguồn quan trọng không thể thay thế

được cho các nhà nghiên cứu tương lai. Những người khác cũng đã hoàn

thành lời chứng của họ; với hồi kí này của mình tôi cũng trình diện làm

nhân chứng. Thực ra các công trình trước của tôi, được viết với đòi hỏi

khoa học, cũng được tôi dành làm bằng chứng, làm sự báo tin về các thời

đại đang biến mất. Trong các công trình đó tôi đã cố gắng khách quan càng

đầy đủ càng tốt. Bây giờ tôi hoàn tất với việc bổ sung chủ quan cho chúng.

Cái bị bỏ ra khỏi Sự Thiếu hụt và Hệ thống Xã hội Chủ nghĩa, bởi vì mang

tính quá riêng tư, hay cái gì đó đã cản trở tôi phát biểu đầy đủ hơn ý kiến

của mình, thì bây giờ tôi cố gắng đưa vào cuốn sách này. Thể loại hồi kí cho

phép tôi trình bày niềm tin cá nhân của tôi về nhiều vấn đề- trong đó có các

vấn đề đạo đức, chính trị hay khoa học. Những lập trường và tín điều chung

này không thể được nhồi vào các công trình khoa học, bị giới hạn về chủ đề.

Tôi đã nghĩ nhiều về đầu đề của cuốn sách. Đầu tiên tôi thiên cho đầu

đề: Hiểu biết… Trước hết tôi cố thử hiểu bản thân mình. Tôi muốn giải

thích, khi nào tôi nghĩ gì và vì sao, cái gì đã tác động đến tư duy và hành

động của tôi, do cái gì mà tôi đã thay đổi. Tôi muốn hiểu cả những người,

mà tôi đồng ý với lẫn những người tôi không đồng ý, những người đứng

cạnh tôi và những người quay mặt lại với tôi.

Trong tiếng Hung, và cả trong nhiều ngôn ngữ khác, gắn với từ “hiểu”

là một loại tán thành hay chí ít sự miễn thứ đạo đức. Hãy thử nói từ này với

các luyến âm khác nhau. Mọi người dễ dàng thấy sự nhấn mạnh miễn thứ

của từ “tôi hiểu”. Đây không phải là ý định của tôi. Tôi không hề có ý định

miễn thứ, và cả sự phán xử tự tin nữa. Trong cuốn sách này tôi không cố

19

làm việc khác với các công trình thông báo các kết quả nghiên cứu khoa học

trước đây: tôi muốn hiểu cái mà tôi khảo sát. Đôi khi khá khó để lần ra

những động lực thúc đẩy các hành động, các bẫy của tư duy, các lực ẩn sâu

thúc đẩy những con người, các nguyên nhân được thú nhận công khai hay

được giữ kín. Đây không phải là một nhiệm vụ dễ khi khảo sát quá khứ của

bản thân tôi, và hiển nhiên còn khó hơn khi tôi phân tích quá khứ của những

người khác.

Cuối cùng tuy vậy tôi đã chọn đầu đề khác: Bằng sức mạnh tư duy. Tôi

cảm thấy rằng, vài từ này đúc kết khéo nhất một trong những thông điệp

quan trọng nhất của những hồi ức của tôi. Tôi không nỗ lực đạt quyền lực,

cũng chẳng đến sự giàu sang. Nếu đây đó có lẽ tôi đã có thể có ảnh hưởng

đến diễn tiến của các sự kiện, điều đó đã xảy ra không phải vì tôi đã có thể

ra lệnh cho nhân viên của tôi từ địa vị cao hay vì tôi có thể mua sự hợp tác

của họ bằng nhiều tiền. Nói chung nếu tôi có ảnh hưởng đến bất kì ai hay

đến bất cứ gì, thì tôi đạt được tác động đó bằng những suy ngẫm được nói

ra hay được in ra của tôi.

Một trong những người đọc bản thảo đã bày tỏ những ngờ vực của

mình. “Ngây thơ đi tin vào ảnh hưởng của lập luận, niềm tin, tư duy. Động

lực thực sự của các sự kiện lịch sử là các lợi ích.” Với tư cách nhà quan sát

và nhà phân tích chuyên nghiệp về những thay đổi xã hội, tôi không có các

ảo tưởng, và tôi cố gắng lưu ý và xử lí các tác động nhân quả theo trọng

lượng của chúng. Tuy vậy, các ông chủ mọi thời của quyền lực và của cải là

những người hành động, họ lựa chọn giữa những chọn lựa khả dĩ. Có nhiều

loại nhân tố tác động lên họ, và giữa các nhân tố đó các giá trị, các lí tưởng,

các suy nghĩ không bị dồn vào vị trí cuối cùng. Ngoài ra tất nhiên cái mà

hàng triệu, hàng trăm triệu người ít hùng mạnh hơn, ít giàu có hơn nghĩ và

tin vào, cũng có ảnh hưởng lên tiến trình của các sự kiện. Toàn bộ sự nghiệp

của đời tôi sẽ mất hết ý nghĩa, nếu giả như tôi không tin rằng, tư duy có sức

mạnh của nó.

Tất nhiên, sức mạnh này vấp phải các giới hạn, các trở ngại. Một trong

những đề tài chính của những hồi ức chính là: khi nào và vì sao tư duy của

riêng tôi lại rối mù lên và được sắp xếp lại ra sao; tư tưởng của những người

khác ảnh hưởng đến tôi thế nào; và những suy nghĩ, phân tích và kiến nghị

của tôi xung đột với của những người khác thế nào. Tư duy liên tục phải đọ

sức. Mỗi chương sẽ tường thuật về các cuộc đọ sức mới và mới hơn, thành

công hay thất bại.

Tôi cho cuốn sách đầu đề phụ là tự sự đặc biệt. Nguyên nhân của việc

này là, trong hai khía cạnh cuốn sách trệch khỏi tập tục của các hồi kí.

Trong quá trình thuật lại các sự kiện của đời mình, đôi khi tôi dừng lại và

trình bày những suy nghĩ của mình gắn với mỗi tình tiết. Khi đó trọng tâm

không phải là ở tường thuật câu chuyện, mà là ở sự phân tích tình hình và

vấn đề. Những giãi bày như vậy, liên quan đến vấn đề nào đó của khoa học