Bàn về chữ "Hòa" trong chính kiến của Trương Đăng Quế

Bàn về chữ “Hòa” trong chính

kiến của Trương Đăng Quế

Nguyễn Quang Trung Tiến

C

ách đây 135 năm, vào

ngày 01-9-1858, liên

quân Pháp - Tây Ban

Nha nổ súng tâ'n công ở Đà

Nẵng, rồi sau đó lại kéo vào

đánh chiếm Gia Định. Trong

khoảng thời gian đầu của

cuộc chiến, quân đội triều

Nguyễn với sự ủng hộ của

các tầng lớp nhân dân miền

Nam đả chặn đứng được các

mũi tiến công của địch, giam

chân giặc tại bán đảo Sơn

Trà và khu vực thành Gia

Định. Quân Pháp - Tây Ban

Nha mặc dầu đã có nhiều

nỗ lực, nhưng không thể mở

rộng vùng đóng chiếm; Trái

lại, triều Nguyễn tuy chặn

được đà tiến của quân Pháp,

nhưng lại chỉ ở th ế phòng

ngự bị động và nguy hiểm

hơn là quân tìn h đã dao

động trước sự lợi hại của đại

bác và súng trường của Tây

dương.

Tình thế trên đã tạo nên

một sự phân hóa về mặt tư

tưởng trong quan niệm giữ

nước của nội bộ triều đình

Huế. Và đến tháng 6 năm

1859, khi Đô đôc Hải quân

Pháp là Rigault de Genouilly

cử phái bộ đến đàm phán ký

hòa ước với các yêu cầu tự do

truyền đạo, tự do buôn bán,

xin nhượng một phần đất để

đóng quân và được quyền đặt

đại diện ngoại giao của Pháp ở

Việt Nam; thì ý kiến của quan

lại các câp chia thành hai

nhóm rõ rệt: Một bên thì chủ

chiến, một phía thì chủ hòa,

Tuy Thạnh Quận công - Đông

Các Đại học sĩ Trương Đăng

Quế là đại thần hạng nhất của

triều đình Huế củng ở trong

nhóm chủ hòa đó. Khi vua

Tự Đức hỏi ý kiến của đình

thần để định mưu lược đôi

phó, Trương Đăng Quế, Phan

Thanh Giản, Lưu Lượng trong

Viện Cơ mật đã tấu rằng: “Bãi

việc binh đao cho dân nghỉ

ngơi, liệu thời mà nuôi sức,

thì chiến không bằng hòa,

nhưng cần giữ cho chắc rồi

sau sẽ bàn”(1). Đến lúc vua Tự

Đức nhận được sớ của Nguyễn

Tư Giản tấu trình về nội dung

của hòa ước do Pháp đề nghị,

thì Trương Đăng Quế, Phan

Thanh Giản đều nói: “Người

xin ba khoản, khoản xin cắt

đât nhâ't định không cho,

khoản thông thương thời từ

khi quốc sơ đến nay đã có định

lệ, khoản đạo Thiên Chúa thời

từ Trần, Lê cũng đã thế, nhân

gần đây cấm ước nghiêm quá

nên chi họ phải xin. Bây giờ

ta nên tha điều nghiêm cấm

mà được nghỉ binh, yên dân,

thời hòa là tiện hơn”(2). Đầu

tháng 11-1859, Phó Đô Đôc

Page sang thay Rigault de

Gouilly kèm theo nhiệm vụ

của chính quyền Napoléon III

giao phó là điều đình với nhà

Nguyễn ký một hiệp ước gồm

SỐ 548 THÁNG 2 NĂM 2023

mười một khoản, với ba nội

dung xin đặt đại diện ngoại

giao, tự do thông thương và

bỏ lệ cấm đạo Thiên Chúa,

còn khoản xin đất đóng quân

thì không đê cập đến nữa.

Dư luận trong triều đình và

ngoài công chúng hết sức xôn

xao về đề nghị đó của người

Pháp. Vua Tự Đức bèn hỏi các

đình thần rằng: “Lời bàn của

công chúng sôi nổi như thế thì

làm th ế nào?”, Trương Đăng

Quế liền tâu: “Một chữ hòa

dẫu đời xưa đã từng có làm,

nhưng đều là sự quyền nghi

một thời gian, nay đánh nó

thì chưa đánh nổi, đuổi nó thì

cơ chưa tiện, nhân họ xin hòa,

chước lượng mà tổng quyền

có gì không nên, mà còn nói

nhiều cho rườm”(3)...

Có thể nói rằng Trương

Đăng Quê luôn đề cập đến chữ

“hòa” khi bày tỏ chính kiến của

mình về sách lược giữ nước

giống như bao quan lại chủ hòa

khác. Song đến lúc đại đồn Chí

Hòa do danh tướng Nguyễn

Tri Phương chỉ huy bị tan vỡ

vào tháng 2 năm 1861, thì lập

luận của Trương Đăng Quê lại

không phải như vậy nữa. Nếu

như Khâm sai đại thần kiêm

Thượng thư bộ Hộ Nguyễn Bá

Nghi đang lo việc nắm giữ binh

quyền ở Biên Hòa báo cáo về

Huê rằng: “Thế thì đánh không

được, giữ không được, hòa cũng

không được, thần không biết

757V