Bài giảng NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH C/C++ - PHẠM HỒNG THÁI pptx

Đ I H C QU C GIA HÀ N I Ạ Ọ Ố Ộ

TR NG Đ I H C CÔNG NGH ƯỜ Ạ Ọ Ệ

Khoa Công ngh Thông tin ệ

PH M H NG THÁI Ạ Ồ

Bài gi ng ả

NGÔN NG L P TRÌNH C/C++ Ữ Ậ

Hà N i – 2003 ộ

L I NÓI Đ U Ờ Ầ

Ngôn ng l p trình (NNLT) C/C++ là m t trong nh ng ngôn ng l p trình ữ ậ ộ ữ ữ ậ

h ng đ i t ng m nh và ph bi n hi n nay do tính m m d o và đa năng c a nó. ướ ố ượ ạ ổ ế ệ ề ẻ ủ

Không ch các ng d ng đ c vi t trên C/C++ mà c nh ng ch ng trình h th ng ỉ ứ ụ ượ ế ả ữ ươ ệ ố

l n đ u đ c vi t h u h t trên C/C++. C++ là ngôn ng l p trình h ng đ i t ng ớ ề ượ ế ầ ế ữ ậ ướ ố ượ

đ c phát tri n trên n n t ng c a C, không nh ng kh c ph c m t s nh c đi m ượ ể ề ả ủ ữ ắ ụ ộ ố ượ ể

c a ngôn ng C mà quan tr ng h n, C++ cung c p cho ng i s d ng (NSD) m t ủ ữ ọ ơ ấ ườ ử ụ ộ

ph ng ti n l p trình theo k thu t m i: l p trình h ng đ i t ng. Đây là k thu t ươ ệ ậ ỹ ậ ớ ậ ướ ố ượ ỹ ậ

l p trình đ c s d ng h u h t trong các ngôn ng m nh hi n nay, đ c bi t là các ậ ượ ử ụ ầ ế ữ ạ ệ ặ ệ

ngôn ng ho t đ ng trong môi tru ng Windows nh Microsoft Access, Visual ữ ạ ộ ờ ư

Basic, Visual Foxpro …

Hi n nay NNLT C/C++ đã đ c đ a vào gi ng d y trong h u h t các tr ng ệ ượ ư ả ạ ầ ế ườ

Đ i h c, Cao đ ng đ thay th m t s NNLT đã cũ nh FORTRAN, Pascal … T p ạ ọ ẳ ể ế ộ ố ư ậ

bài gi ng này đ c vi t ra v i m c đích đó, trang b ki n th c và k năng th c hành ả ượ ế ớ ụ ị ế ứ ỹ ự

cho sinh viên b t đ u h c vào NNLT C/C++ t i Khoa Công ngh , Đ i h c Qu c gia ắ ầ ọ ạ ệ ạ ọ ố

Hà N i. Đ phù h p v i ch ng trình, t p bài gi ng này ch đ c p m t ph n nh ộ ể ợ ớ ươ ậ ả ỉ ề ậ ộ ầ ỏ

đ n k thu t l p trình h ng đ i t ng trong C++, đó là các k thu t đóng gói d ế ỹ ậ ậ ướ ố ượ ỹ ậ ữ

li u, ph ng th c và đ nh nghĩa m i các toán t . Tên g i c a t p bài gi ng này nói ệ ươ ứ ị ớ ử ọ ủ ậ ả

lên đi u đó, có nghĩa n i dung c a bài gi ng th c ch t là NNLT C đ c m r ng ề ộ ủ ả ự ấ ượ ở ộ

v i m t s đ c đi m m i c a C++. V k thu t l p trình h ng đ i t ng (trong ớ ộ ố ặ ể ớ ủ ề ỹ ậ ậ ướ ố ượ

C++) s đ c trang b b i m t giáo trình khác. Tuy nhiên đ ng n g n, trong t p bài ẽ ượ ị ở ộ ể ắ ọ ậ

gi ng này tên g i C/C++ s đ c chúng tôi thay b ng C++. ả ọ ẽ ượ ằ

N i dung t p bài gi ng này g m 8 ch ng. Ph n đ u g m các ch ng t 1 đ n ộ ậ ả ồ ươ ầ ầ ồ ươ ừ ế

6 ch y u trình bày v NNLT C++ trên n n t ng c a k thu t l p trình c u trúc. Các ủ ế ề ề ả ủ ỹ ậ ậ ấ

ch ng còn l i (ch ng 7 và 8) s trình bày các c u trúc c b n trong C++ đó là k ươ ạ ươ ẽ ấ ơ ả ỹ

thu t đóng gói (l p và đ i t ng) và đ nh nghĩa phép toán m i cho l p. ậ ớ ố ượ ị ớ ớ

Tuy đã có nhi u c g ng nh ng do th i gian và trình đ ng i vi t có h n nên ề ố ắ ư ờ ộ ườ ế ạ

ch c ch n không tránh kh i sai sót, vì v y r t mong nh n đ c s góp ý c a b n đ c ắ ắ ỏ ậ ấ ậ ượ ự ủ ạ ọ

đ bài gi ng ngày càng m t hoàn thi n h n. ể ả ộ ệ ơ

Tác gi . ả

Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

CH NG 1 ƯƠ

CÁC KHÁI NI M C B N C A C++ Ệ Ơ Ả Ủ

Các y u t c b n ế ố ơ ả

Môi tr ng làm vi c c a C++ ườ ệ ủ

Các b c đ t o và th c hi n m t ch ng trình ướ ể ạ ự ệ ộ ươ

Vào/ra trong C++

I. CÁC Y U T C B N Ế Ố Ơ Ả

M t ngôn ng l p trình (NNLT) b c cao cho phép ng i s d ng (NSD) bi u ộ ữ ậ ậ ườ ử ụ ể

hi n ý t ng c a mình đ gi i quy t m t v n đ , bài toán b ng cách di n đ t g n v i ệ ưở ủ ể ả ế ộ ấ ề ằ ễ ạ ầ ớ

ngôn ng thông th ng thay vì ph i di n đ t theo ngôn ng máy (dãy các kí hi u 0,1). ữ ườ ả ễ ạ ữ ệ

Hi n nhiên, các ý t ng NSD mu n trình bày ph i đ c vi t theo m t c u trúc ch t ch ể ưở ố ả ượ ế ộ ấ ặ ẽ

th ng đ c g i là thu t toán ho c gi i thu t và theo đúng các qui t c c a ngôn ng ườ ượ ọ ậ ặ ả ậ ắ ủ ữ

g i là cú pháp ho c văn ph m. Trong giáo trình này chúng ta bàn đ n m t ngôn ng ọ ặ ạ ế ộ ữ

l p trình nh v y, đó là ngôn ng l p trình C++ và làm th nào đ th hi n các ý t ng ậ ư ậ ữ ậ ế ể ể ệ ưở

gi i quy t v n đ b ng cách vi t thành ch ng trình trong C++. ả ế ấ ề ằ ế ươ

Tr c h t, trong m c này chúng ta s trình bày v các qui đ nh b t bu c đ n gi n ướ ế ụ ẽ ề ị ắ ộ ơ ả

và c b n nh t. Thông th ng các qui đ nh này s đ c nh d n trong quá trình h c ơ ả ấ ườ ị ẽ ượ ớ ầ ọ

ngôn ng , tuy nhiên đ có m t vài khái ni m t ng đ i h th ng v NNLT C++ chúng ữ ể ộ ệ ươ ố ệ ố ề

ta trình bày s l c các khái ni m c b n đó. Ng i đ c đã t ng làm quen v i các ơ ượ ệ ơ ả ườ ọ ừ ớ

NNLT khác có th đ c l t qua ph n này. ể ọ ướ ầ

1. B ng ký t c a C++ ả ự ủ

H u h t các ngôn ng l p trình hi n nay đ u s d ng các kí t ti ng Anh, các kí ầ ế ữ ậ ệ ề ử ụ ự ế

hi u thông d ng và các con s đ th hi n ch ng trình. Các kí t c a nh ng ngôn ng ệ ụ ố ể ể ệ ươ ự ủ ữ ữ

khác không đ c s d ng (ví d các ch cái ti ng Vi t). D i đây là b ng kí t đ c ượ ử ụ ụ ữ ế ệ ướ ả ự ượ

phép dùng đ t o nên nh ng câu l nh c a ngôn ng C++. ể ạ ữ ệ ủ ữ

− Các ch cái la tinh (vi t th ng và vi t hoa): a .. z và A .. Z. Cùng m t ch cái ữ ế ườ ế ộ ữ

nh ng vi t th ng phân bi t v i vi t hoa. Ví d ch cái 'a' là khác v i 'A'. ư ế ườ ệ ớ ế ụ ữ ớ

− D u g ch d i: _ ấ ạ ướ

− Các ch s th p phân: 0, 1, . ., 9. ữ ố ậ

1Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

− Các ký hi u toán h c: +, -, *, /, % , &, ||, !, >, <, = ... ệ ọ

− Các ký hi u đ c bi t khác: , ;: [ ], {}, #, d u cách, ... ệ ặ ệ ấ

2. T khoá ừ

M t t khoá là m t t đ c qui đ nh tr c trong NNLT v i m t ý nghĩa c đ nh, ộ ừ ộ ừ ượ ị ướ ớ ộ ố ị

th ng dùng đ ch các lo i d li u ho c k t h p thành câu l nh. NSD có th t o ra ườ ể ỉ ạ ữ ệ ặ ế ợ ệ ể ạ

nh ng t m i đ ch các đ i t ng c a mình nh ng không đ c phép trùng v i t ữ ừ ớ ể ỉ ố ượ ủ ư ượ ớ ừ

khoá. D i đây chúng tôi li t kê m t vài t khoá th ng g p, ý nghĩa c a các t này, s ướ ệ ộ ừ ườ ặ ủ ừ ẽ

đ c trình bày d n trong các đ m c liên quan. ượ ầ ề ụ

auto, break, case, char, continue, default, do, double, else, externe, float,

for, goto, if, int, long, register, return, short, sizeof, static, struct, switch,

typedef, union, unsigned, while ...

M t đ c tr ng c a C++ là các t khoá luôn luôn đ c vi t b ng ch th ng. ộ ặ ư ủ ừ ượ ế ằ ữ ườ

3. Tên g i ọ

Đ phân bi t các đ i t ng v i nhau chúng c n có m t tên g i. H u h t m t đ i ể ệ ố ượ ớ ầ ộ ọ ầ ế ộ ố

t ng đ c vi t ra trong ch ng trình thu c 2 d ng, m t d ng đã có s n trong ngôn ượ ượ ế ươ ộ ạ ộ ạ ẵ

ng (ví d các t khoá, tên các hàm chu n ...), m t s do NSD t o ra dùng đ đ t tên ữ ụ ừ ẩ ộ ố ạ ể ặ

cho h ng, bi n, ki u, hàm ... các tên g i do NSD t đ t ph i tuân theo m t s qui t c ằ ế ể ọ ự ặ ả ộ ố ắ

sau:

− Là dãy ký t liên ti p (không ch a d u cách) và ph i b t đ u b ng ch cái ự ế ứ ấ ả ắ ầ ằ ữ

ho c g ch d i. ặ ạ ướ

− Phân bi t kí t in hoa và th ng. ệ ự ườ

− Không đ c trùng v i t khóa. ượ ớ ừ

− S l ng ch cái dùng đ phân bi t tên g i có th đ c đ t tuỳ ý. ố ượ ữ ể ệ ọ ể ượ ặ

− Chú ý các tên g i có s n c a C++ cũng tuân th theo đúng qui t c trên. ọ ẵ ủ ủ ắ

Trong m t ch ng trình n u NSD đ t tên sai thì trong quá trình x lý s b (tr c ộ ươ ế ặ ử ơ ộ ướ

khi ch y ch ng trình) máy s báo l i (g i là l i văn ph m). ạ ươ ẽ ỗ ọ ỗ ạ

Ví d 1 : ụ

• Các tên g i sau đây là đúng (đ c phép): i, i1, j, tinhoc, tin_hoc, luu_luong ọ ượ

• Các tên g i sau đây là sai (không đ c phép): 1i, tin hoc, luu-luong-nuoc ọ ượ

• Các tên g i sau đây là khác nhau: ha_noi, Ha_noi, HA_Noi, HA_NOI, ... ọ

2 Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

4. Chú thích trong ch ng trình ươ

M t ch ng trình th ng đ c vi t m t cách ng n g n, do v y thông th ng bên ộ ươ ườ ượ ế ộ ắ ọ ậ ườ

c nh các câu l nh chính th c c a ch ng trình, NSD còn đ c phép vi t vào ch ng ạ ệ ứ ủ ươ ượ ế ươ

trình các câu ghi chú, gi i thích đ làm rõ nghĩa h n ch ng trình. M t chú thích có th ả ể ơ ươ ộ ể

ghi chú v nhi m v , m c đích, cách th c c a thành ph n đang đ c chú thích nh ề ệ ụ ụ ứ ủ ầ ượ ư

bi n, h ng, hàm ho c công d ng c a m t đo n l nh ... Các chú thích s làm cho ế ằ ặ ụ ủ ộ ạ ệ ẽ

ch ng trình sáng s a, d đ c, d hi u và vì v y d b o trì, s a ch a v sau. ươ ủ ễ ọ ễ ể ậ ễ ả ử ữ ề

Có 2 cách báo cho ch ng trình bi t m t đo n chú thích: ươ ế ộ ạ

− N u chú thích là m t đo n kí t b t kỳ liên ti p nhau (trong 1 dòng ho c trên ế ộ ạ ự ấ ế ặ

nhi u dòng) ta đ t đo n chú thích đó gi a c p d u đóng m chú thích /* (m ) ề ặ ạ ữ ặ ấ ở ở

và */ (đóng).

− N u chú thích b t đ u t m t v trí nào đó cho đ n h t dòng, thì ta đ t d u // ế ắ ầ ừ ộ ị ế ế ặ ấ ở

v trí đó. Nh v y // s d ng cho các chú thích ch trên 1 dòng. ị ư ậ ử ụ ỉ

Nh đã nh c trên, vai trò c a đo n chú thích là làm cho ch ng trình d hi u ư ắ ở ủ ạ ươ ễ ể

đ i v i ng i đ c, vì v y đ i v i máy các đo n chú thích s đ c b qua. L i d ng đ c ố ớ ườ ọ ậ ố ớ ạ ẽ ượ ỏ ợ ụ ặ

đi m này c a chú thích đôi khi đ t m th i b qua m t đo n l nh nào đó trong ch ng ể ủ ể ạ ờ ỏ ộ ạ ệ ươ

trình (nh ng không xoá h n đ kh i ph i gõ l i khi c n dùng đ n) ta có th đ t các d u ư ẳ ể ỏ ả ạ ầ ế ể ặ ấ

chú thích bao quanh đo n l nh này (ví d khi ch y th ch ng trình, g l i ...), khi c n ạ ệ ụ ạ ử ươ ỡ ỗ ầ

s d ng l i ta có th b các d u chú thích. ử ụ ạ ể ỏ ấ

Chú ý: C p d u chú thích /* ... */ không đ c phép vi t l ng nhau, ví d dòng chú ặ ấ ượ ế ồ ụ

thích sau là không đ c phép ượ

/* Đây là đo n chú thích /* ch a đo n chú thích này */ nh đo n chú thích con */ ạ ứ ạ ư ạ

c n ph i s a l i nh sau: ầ ả ử ạ ư

• ho c ch gi l i c p d u chú thích ngoài cùng ặ ỉ ữ ạ ặ ấ

/* Đây là đo n chú thích ch a đo n chú thích này nh đo n chú thích con */ ạ ứ ạ ư ạ

• ho c chia thành các đo n chú thích liên ti p nhau ặ ạ ế

/* Đây là đo n chú thích */ /*ch a đo n chú thích này*/ /*nh đo n chú thích con */ ạ ứ ạ ư ạ

II. MÔI TR NG LÀM VI C C A C++ ƯỜ Ệ Ủ

1. Kh i đ ng - Thoát kh i C++ ở ộ ỏ

Kh i đ ng C++ cũng nh m i ch ng trình khác b ng cách nh p đúp chu t lên ở ộ ư ọ ươ ằ ấ ộ

bi u t ng c a ch ng trình. Khi ch ng trình đ c kh i đ ng s hi n ra giao di n ể ượ ủ ươ ươ ượ ở ộ ẽ ệ ệ

g m có menu công vi c và m t khung c a s bên d i ph c v cho so n th o. M t con ồ ệ ộ ử ổ ướ ụ ụ ạ ả ộ

3Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

tr nh p nháy trong khung c a s và chúng ta b t đ u nh p n i dung (văn b n) ch ng ỏ ấ ử ổ ắ ầ ậ ộ ả ươ

trình vào trong khung c a s so n th o này. M c đích c a giáo trình này là trang b ử ổ ạ ả ụ ủ ị

nh ng ki n th c c b n c a l p trình thông qua NNLT C++ cho các sinh viên m i b t ữ ế ứ ơ ả ủ ậ ớ ắ

đ u nên chúng tôi v n ch n trình bày giao di n c a các trình biên d ch quen thu c là ầ ẫ ọ ệ ủ ị ộ

Turbo C ho c Borland C. V các trình biên d ch khác đ c gi có th t tham kh o trong ặ ề ị ộ ả ể ự ả

các tài li u liên quan. ệ

Đ k t thúc làm vi c v i C++ (so n th o, ch y ch ng trình ...) và quay v môi ể ế ệ ớ ạ ả ạ ươ ề

tr ng Windows chúng ta n Alt-X. ườ ấ

2. Giao di n và c a s so n th o ệ ử ổ ạ ả

a. Mô t chung ả

Khi g i ch y C++ trên màn hình s xu t hi n m t menu x xu ng và m t c a s ọ ạ ẽ ấ ệ ộ ổ ố ộ ử ổ

so n th o. Trên menu g m có các nhóm ch c năng: File, Edit, Search, Run, Compile, ạ ả ồ ứ

Debug, Project, Options, Window, Help. Đ kích ho t các nhóm ch c năng, có th ể ạ ứ ể

ấ ữ ể ị ủ ứ ữ ạ ướ ụ ể n Alt+ch cái bi u th cho menu c a ch c năng đó (là ch cái có g ch d i). Ví d đ

m nhóm ch c năng File n Alt+F, sau đó d ch chuy n h p sáng đ n m c c n ch n r i ở ứ ấ ị ể ộ ế ụ ầ ọ ồ

ấ ể ậ ệ ộ ố ứ ượ ắ ớ n Enter. Đ thu n ti n cho NSD, m t s các ch c năng hay dùng còn đ c g n v i

m t t h p các phím cho phép ng i dùng có th ch n nhanh ch c năng này mà không ộ ổ ợ ườ ể ọ ứ

c n thông qua vi c m menu nh đã mô t trên. M t s t h p phím c th đó s ầ ệ ở ư ả ở ộ ố ổ ợ ụ ể ẽ

đ c trình bày vào cu i ph n này. Các b ch ng trình d ch h tr ng i l p trình m t ượ ố ầ ộ ươ ị ỗ ợ ườ ậ ộ

môi tr ng tích h p t c ngoài ch c năng so n th o, nó còn cung c p nhi u ch c năng, ườ ợ ứ ứ ạ ả ấ ề ứ

ti n ích khác giúp ng i l p trình v a có th so n th o văn b n ch ng trình v a g i ệ ườ ậ ừ ể ạ ả ả ươ ừ ọ

ch y ch ng trình v a g l i … ạ ươ ừ ỡ ỗ

Các ch c năng liên quan đ n so n th o ph n l n gi ng v i các b so n th o khác ứ ế ạ ả ầ ớ ố ớ ộ ạ ả

(nh WinWord) do v y chúng tôi ch trình bày tóm t t mà không trình bày chi ti t ư ậ ỉ ắ ế ở

đây.

b. Các ch c năng so n th o ứ ạ ả

Gi ng h u h t các b so n th o văn b n, b so n th o c a Turbo C ho c Borland ố ầ ế ộ ạ ả ả ộ ạ ả ủ ặ

C cũng s d ng các phím sau cho quá trình so n th o: ử ụ ạ ả

− D ch chuy n con tr : các phím mũi tên cho phép d ch chuy n con tr sang ị ể ỏ ị ể ỏ

trái, ph i m t kí t ho c lên trên, xu ng d i 1 dòng. Đ d ch chuy n nhanh ả ộ ự ặ ố ướ ể ị ể

có các phím nh Home (v đ u dòng), End (v cu i dòng), PgUp, PgDn (lên, ư ề ầ ề ố

xu ng m t trang màn hình). Đ d ch chuy n xa h n có th k t h p các phím ố ộ ể ị ể ơ ể ế ợ

này cùng phím Control (Ctrl, ^) nh ^PgUp: v đ u t p, ^PgDn: v cu i t p. ư ề ầ ệ ề ố ệ

− Chèn, xoá, s a: Phím Insert cho phép chuy n ch đ so n th o gi a chèn và ử ể ế ộ ạ ả ữ

đè. Các phím Delete, Backspace cho phép xoá m t kí t t i v trí con tr và ộ ự ạ ị ỏ

4 Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

tr c v trí con tr (xoá lùi). ướ ị ỏ

− Các thao tác v i kh i dòng: Đ đánh d u kh i dòng (th c ch t là kh i kí t ớ ố ể ấ ố ự ấ ố ự

li n nhau b t kỳ) ta đ a con tr đ n v trí đ u n Ctrl-KB và Ctrl-KK t i v trí ề ấ ư ỏ ế ị ầ ấ ạ ị

cu i. Cũng có th thao tác nhanh h n b ng cách gi phím Shift và dùng các ố ể ơ ằ ữ

phím d ch chuy n con tr quét t v trí đ u đ n v trí cu i, khi đó kh i kí t ị ể ỏ ừ ị ầ ế ị ố ố ự

đu c đánh d u s chuy n m u n n. M t kh i đ c đánh d u có th dùng đ ợ ấ ẽ ể ầ ề ộ ố ượ ấ ể ể

c t, dán vào m t n i khác trong văn b n ho c xoá kh i văn b n. Đ th c hi n ắ ộ ơ ả ặ ỏ ả ể ự ệ

thao tác c t dán, đ u tiên ph i đ a kh i đã đánh d u vào b nh đ m b ng ắ ầ ả ư ố ấ ộ ớ ệ ằ

nhóm phím Shift-Delete (c t), sau đó d ch chuy n con tr đ n v trí m i c n ắ ị ể ỏ ế ị ớ ầ

hi n n i dung v a c t và n t h p phím Shift-Insert. M t đo n văn b n đ c ệ ộ ừ ắ ấ ổ ợ ộ ạ ả ượ

ghi vào b nh đ m có th đ c dán nhi u l n vào nhi u v trí khác nhau b ng ộ ớ ệ ể ượ ề ầ ề ị ằ

cách l p l i t h p phím Shift-Insert t i các v trí khác nhau trong văn b n. Đ ặ ạ ổ ợ ạ ị ả ể

xoá m t kh i dòng đã đánh d u mà không ghi vào b nh đ m, dùng t h p ộ ố ấ ộ ớ ệ ổ ợ

phím Ctrl-Delete. Khi m t n i dung m i ghi vào b nh đ m thì nó s xoá ộ ộ ớ ộ ớ ệ ẽ

(ghi đè) n i dung cũ đã có, do v y c n cân nh c đ s d ng phím Ctrl-Delete ộ ậ ầ ắ ể ử ụ

(xoá và không l u l i n i dung v a xoá vào b đ m) và Shift-Delete (xoá và ư ạ ộ ừ ộ ệ

l u l i n i dung v a xoá) m t cách phù h p. ư ạ ộ ừ ộ ợ

− T h p phím Ctrl-A r t thu n l i khi c n đánh d u nhanh toàn b văn b n. ổ ợ ấ ậ ợ ầ ấ ộ ả

c. Ch c năng tìm ki m và thay th ứ ế ế

Ch c năng này dùng đ d ch chuy n nhanh con tr văn b n đ n t c n tìm. Đ ứ ể ị ể ỏ ả ế ừ ầ ể

th c hi n tìm ki m b m Ctrl-QF, tìm ki m và thay th b m Ctrl-QA. Vào t ho c ự ệ ế ấ ế ế ấ ừ ặ

nhóm t c n tìm vào c a s Find, nhóm thay th (n u dùng Ctrl-QA) vào c a s ừ ầ ử ổ ế ế ử ổ

Replace và đánh d u vào các tuỳ ch n trong c a s bên d i sau đó n Enter. Các tuỳ ấ ọ ử ổ ướ ấ

ch n g m: không phân bi t ch hoa/th ng, tìm t đ c l p hay đ ng trong t khác, tìm ọ ồ ệ ữ ườ ừ ộ ậ ứ ừ

trong toàn văn b n hay ch trong ph n đ c đánh d u, chi u tìm đi đ n cu i hay ng c ả ỉ ầ ượ ấ ề ế ố ượ

v đ u văn b n, thay th có h i l i hay không h i l i … Đ d ch chuy n con tr đ n các ề ầ ả ế ỏ ạ ỏ ạ ể ị ể ỏ ế

vùng khác nhau trong m t menu hay c a s ch a các tuỳ ch n ta s d ng phím Tab. ộ ử ổ ứ ọ ử ụ

d. Các ch c năng liên quan đ n t p ứ ế ệ

− Ghi t p lên đĩa: Ch n menu File\Save ho c phím F2. N u tên t p ch a có (còn ệ ọ ặ ế ệ ư

mang tên Noname.cpp) máy s yêu c u cho tên t p. Ph n m r ng c a tên t p ẽ ầ ệ ầ ở ộ ủ ệ

đ c m c đ nh là CPP. ượ ặ ị

− So n th o t p m i: Ch n menu File\New. Hi n ra c a s so n th o tr ng và ạ ả ệ ớ ọ ệ ử ổ ạ ả ắ

tên file t m th i l y là Noname.cpp. ạ ờ ấ

− So n th o t p cũ: Ch n menu File\Open ho c n phím F3, nh p tên t p ho c ạ ả ệ ọ ặ ấ ậ ệ ặ

d ch chuy n con tr trong vùng danh sách t p bên d i đ n tên t p c n so n ị ể ỏ ệ ướ ế ệ ầ ạ

r i n Enter. Cũng có th áp d ng cách này đ so n t p m i khi không nh p ồ ấ ể ụ ể ạ ệ ớ ậ

5Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

vào tên t p c th . ệ ụ ể

− Ghi t p đang so n th o lên đĩa v i tên m i: Ch n menu File\Save As và nh p ệ ạ ả ớ ớ ọ ậ

tên t p m i vào r i n Enter. ệ ớ ồ ấ

e. Ch c năng d ch và ch y ch ng trình ứ ị ạ ươ

− Ctrl-F9: Kh i đ ng ch c năng d ch và ch y toàn b ch ng trình. ở ộ ứ ị ạ ộ ươ

− F4: Ch y ch ng trình t đ u đ n dòng l nh hi n t i (đang ch a con tr ) ạ ươ ừ ầ ế ệ ệ ạ ứ ỏ

− F7: Ch y t ng l nh m t c a hàm main(), k c các l nh con trong hàm. ạ ừ ệ ộ ủ ể ả ệ

− F8: Ch y t ng l nh m t c a hàm main(). Khi đó m i l i g i hàm đ c xem là ạ ừ ệ ộ ủ ỗ ờ ọ ượ

m t l nh (không ch y t ng l nh trong các hàm đ c g i). ộ ệ ạ ừ ệ ượ ọ

Các ch c năng liên quan đ n d ch ch ng trình có th đ c ch n thông qua menu ứ ế ị ươ ể ượ ọ

Compile (Alt-C).

f. Tóm t t m t s phím nóng hay dùng ắ ộ ố

− Các phím kích ho t menu: Alt+ch cái đ i di n cho nhóm menu đó. Ví d ạ ữ ạ ệ ụ

Alt-F m menu File đ ch n các ch c năng c th trong nó nh Open (m ở ể ọ ứ ụ ể ư ở

file), Save (ghi file lên đĩa), Print (in n i dung văn b n ch ng trình ra máy ộ ả ươ

in), … Alt-C m menu Compile đ ch n các ch c năng d ch ch ng trình. ở ể ọ ứ ị ươ

− Các phím d ch chuy n con tr khi so n th o. ị ể ỏ ạ ả

− F1: m c a s tr giúp. Đây là ch c năng quan tr ng giúp ng i l p trình nh ở ử ổ ợ ứ ọ ườ ậ ớ

tên l nh, cú pháp và cách s d ng. ệ ử ụ

− F2: ghi t p lên đĩa. ệ

− F3: m t p cũ ra s a ch a ho c so n th o t p m i. ở ệ ử ữ ặ ạ ả ệ ớ

− F4: ch y ch ng trình đ n v trí con tr . ạ ươ ế ị ỏ

− F5: Thu h p/m r ng c a s so n th o. ẹ ở ộ ử ổ ạ ả

− F6: Chuy n đ i gi a các c a s so n th o. ể ổ ữ ử ổ ạ ả

− F7: Ch y ch ng trình theo t ng l nh, k c các l nh trong hàm con. ạ ươ ừ ệ ể ả ệ

− F8: Ch y ch ng trình theo t ng l nh trong hàm chính. ạ ươ ừ ệ

− F9: D ch và liên k t ch ng trình. Th ng dùng ch c năng này đ tìm l i cú ị ế ươ ườ ứ ể ỗ

pháp c a ch ng trình ngu n tr c khi ch y. ủ ươ ồ ướ ạ

− Alt-F7: Chuy n con tr v n i gây l i tr c đó. ể ỏ ề ơ ỗ ướ

− Alt-F8: Chuy n con tr đ n l i ti p theo. ể ỏ ế ỗ ế

6 Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

− Ctrl-F9: Ch y ch ng trình. ạ ươ

− Ctrl-Insert: L u kh i văn b n đ c đánh d u vào b nh đ m. ư ố ả ượ ấ ộ ớ ệ

− Shift-Insert: Dán kh i văn b n trong b nh đ m vào văn b n t i v trí con tr . ố ả ộ ớ ệ ả ạ ị ỏ

− Shift-Delete: Xoá kh i văn b n đ c đánh d u, l u nó vào b nh đ m. ố ả ượ ấ ư ộ ớ ệ

− Ctrl-Delete: Xoá kh i văn b n đ c đánh d u (không l u vào b nh đ m). ố ả ượ ấ ư ộ ớ ệ

− Alt-F5: Chuy n sang c a s xem k t qu c a ch ng trình v a ch y xong. ể ử ổ ế ả ủ ươ ừ ạ

− Alt-X: thoát C++ v l i Windows. ề ạ

3. C u trúc m t ch ng trình trong C++ ấ ộ ươ

M t ch ng trình C++ có th đ c đ t trong m t ho c nhi u file văn b n khác ộ ươ ể ượ ặ ộ ặ ề ả

nhau. M i file văn b n ch a m t s ph n nào đó c a ch ng trình. V i nh ng ch ng ỗ ả ứ ộ ố ầ ủ ươ ớ ữ ươ

trình đ n gi n và ng n th ng ch c n đ t chúng trên m t file. ơ ả ắ ườ ỉ ầ ặ ộ

M t ch ng trình g m nhi u hàm, m i hàm ph trách m t công vi c khác nhau ộ ươ ồ ề ỗ ụ ộ ệ

c a ch ng trình. Đ c bi t trong các hàm này có m t hàm duy nh t có tên hàm là ủ ươ ặ ệ ộ ấ

main(). Khi ch y ch ng trình, các câu l nh trong hàm main() s đ c th c hi n đ u ạ ươ ệ ẽ ượ ự ệ ầ

tiên. Trong hàm main() có th có các câu l nh g i đ n các hàm khác khi c n thi t, và ể ệ ọ ế ầ ế

các hàm này khi ch y l i có th g i đ n các hàm khác n a đã đ c vi t trong ch ng ạ ạ ể ọ ế ữ ượ ế ươ

trình (tr vi c g i quay l i hàm main()). Sau khi ch y đ n l nh cu i cùng c a hàm ừ ệ ọ ạ ạ ế ệ ố ủ

main() ch ng trình s k t thúc. ươ ẽ ế

C th , thông th ng m t ch ng trình g m có các n i dung sau: ụ ể ườ ộ ươ ồ ộ

− Ph n khai báo các t p nguyên m u: khai báo tên các t p ch a nh ng thành ầ ệ ẫ ệ ứ ữ

ph n có s n (nh các h ng chu n, ki u chu n và các hàm chu n) mà NSD s ầ ẵ ư ằ ẩ ể ẩ ẩ ẽ

dùng trong ch ng trình. ươ

− Ph n khai báo các ki u d li u, các bi n, h ng ... do NSD đ nh nghĩa và đ c ầ ể ữ ệ ế ằ ị ượ

dùng chung trong toàn b ch ng trình. ộ ươ

− Danh sách các hàm c a ch ng trình (do NSD vi t, bao g m c hàm main()). ủ ươ ế ồ ả

C u trúc chi ti t c a m i hàm s đ c đ c p đ n trong ch ng 4. ấ ế ủ ỗ ẽ ượ ề ậ ế ươ

D i đây là m t đo n ch ng trình đ n gi n ch g m 1 hàm chính là hàm main(). ướ ộ ạ ươ ơ ả ỉ ồ

N i dung c a ch ng trình dùng in ra màn hình dòng ch : Chào các b n, bây gi là 2 ộ ủ ươ ữ ạ ờ

gi . ờ

#include <iostream.h> // khai báo t p nguyên m u đ ệ ẫ ể

void main() // đ c s d ng toán t in cout << ượ ử ụ ử

{

7Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

int h = 2, // Khai báo và kh i t o bi n h = 2 ở ạ ế

cout << “Chào các b n, bây gi là ” << h << " gi " ; // in ra màn hình ạ ờ ờ

}

Dòng đ u tiên c a ch ng trình là khai báo t p nguyên m u iostream.h. Đây là ầ ủ ươ ệ ẫ

khai báo b t bu c vì trong ch ng trình có s d ng ph ng th c chu n “cout <<” (in ra ắ ộ ươ ử ụ ươ ứ ẩ

màn hình), ph ng th c này đ c khai báo và đ nh nghĩa s n trong iostream.h. ươ ứ ượ ị ẵ

Không riêng hàm main(), m i hàm khác đ u ph i b t đ u t p h p các câu l nh ọ ề ả ắ ầ ậ ợ ệ

c a mình b i d u { và k t thúc b i d u }. T p các l nh b t kỳ bên trong c p d u này ủ ở ấ ế ở ấ ậ ệ ấ ặ ấ

đ c g i là kh i l nh. Kh i l nh là m t cú pháp c n thi t trong các câu l nh có c u trúc ượ ọ ố ệ ố ệ ộ ầ ế ệ ấ

nh ta s th y trong các ch ng ti p theo. ư ẽ ấ ươ ế

III. CÁC B C Đ T O VÀ TH C HI N M T CH NG TRÌNH ƯỚ Ể Ạ Ự Ệ Ộ ƯƠ

1. Qui trình vi t và th c hi n ch ng trình ế ự ệ ươ

Tr c khi vi t và ch y m t ch ng trình thông th ng chúng ta c n: ướ ế ạ ộ ươ ườ ầ

1. Xác đ nh yêu c u c a ch ng trình. Nghĩa là xác đ nh d li u đ u vào (input) ị ầ ủ ươ ị ữ ệ ầ

cung c p cho ch ng trình và t p các d li u c n đ t đ c t c đ u ra (output). ấ ươ ậ ữ ệ ầ ạ ượ ứ ầ

Các t p h p d li u này ngoài các tên g i còn c n xác đ nh ki u c a nó.Ví d ậ ợ ữ ệ ọ ầ ị ể ủ ụ

đ gi i m t ph ng trình b c 2 d ng: ax2 ể ả ộ ươ ậ ạ

+ bx + c = 0, c n báo cho ch ng ầ ươ

trình bi t d li u đ u vào là a, b, c và đ u ra là nghi m x1 và x2 c a ph ng ế ữ ệ ầ ầ ệ ủ ươ

trình. Ki u c a a, b, c, x1, x2 là các s th c. ể ủ ố ự

2. Xác đ nh thu t toán gi i. ị ậ ả

3. C th hoá các khai báo ki u và thu t toán thành dãy các l nh, t c vi t thành ụ ể ể ậ ệ ứ ế

ch ng trình thông th ng là trên gi y, sau đó b t đ u so n th o vào trong ươ ườ ấ ắ ầ ạ ả

máy. Quá trình này đ c g i là so n th o ch ng trình ngu n. ượ ọ ạ ả ươ ồ

4. D ch ch ng trình ngu n đ tìm và s a các l i g i là l i cú pháp. ị ươ ồ ể ử ỗ ọ ỗ

5. Ch y ch ng trình, ki m tra k t qu in ra trên màn hình. N u sai, s a l i ạ ươ ể ế ả ế ử ạ

ch ng trình, d ch và ch y l i đ ki m tra. Quá trình này đ c th c hi n l p đi ươ ị ạ ạ ể ể ượ ự ệ ặ

l p l i cho đ n khi ch ng trình ch y t t theo yêu c u đ ra c a NSD. ặ ạ ế ươ ạ ố ầ ề ủ

2. So n th o t p ch ng trình ngu n ạ ả ệ ươ ồ

So n th o ch ng trình ngu n là m t công vi c đ n gi n: gõ n i dung c a ạ ả ươ ồ ộ ệ ơ ả ộ ủ

ch ng trình (đã vi t ra gi y) vào trong máy và l u l i nó lên đĩa. Thông th ng khi đã ươ ế ấ ư ạ ườ

l u l i ch ng trình lên đĩa l n sau s không c n ph i gõ l i. Có th so n ch ng trình ư ạ ươ ầ ẽ ầ ả ạ ể ạ ươ

ngu n trên các b so n th o (editor) khác nh ng ph i ch y trong môi tr ng tích h p ồ ộ ạ ả ư ả ạ ườ ợ

8 Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

C++ (Borland C, Turbo C). M c đích c a so n th o là t o ra m t văn b n ch ng trình ụ ủ ạ ả ạ ộ ả ươ

và đ a vào b nh c a máy. Văn b n ch ng trình c n đ c trình bày sáng s a, rõ ư ộ ớ ủ ả ươ ầ ượ ủ

ràng. Các câu l nh c n gióng th ng c t theo c u trúc c a l nh (các l nh ch a trong m t ệ ầ ẳ ộ ấ ủ ệ ệ ứ ộ

l nh c u trúc đ c trình bày th t vào trong so v i đi m b t đ u c a l nh). Các chú ệ ấ ượ ụ ớ ể ắ ầ ủ ệ

thích nên ghi ng n g n, rõ nghĩa và phù h p. ắ ọ ợ

3. D ch ch ng trình ị ươ

Sau khi đã so n th o xong ch ng trình ngu n, b c ti p theo th ng là d ch ( n ạ ả ươ ồ ướ ế ườ ị ấ

t h p phím Alt-F9) đ tìm và s a các l i g i là l i cú pháp. Trong khi d ch C++ s đ t ổ ợ ể ử ỗ ọ ỗ ị ẽ ặ

con tr vào n i gây l i (vi t sai cú pháp) trong văn b n. Sau khi s a xong m t l i NSD ỏ ơ ỗ ế ả ử ộ ỗ

có th dùng Alt-F8 đ chuy n con tr đ n l i ti p theo ho c d ch l i. Đ chuy n con tr ể ể ể ỏ ế ỗ ế ặ ị ạ ể ể ỏ

v ng c l i l i tr c đó có th dùng Alt-F7. Quá trình s a l i − d ch đ c l p l i cho ề ượ ạ ỗ ướ ể ử ỗ ị ượ ặ ạ

đ n khi văn b n đã đ c s a h t l i cú pháp. ế ả ượ ử ế ỗ

S n ph m sau khi d ch là m t t p m i g i là ch ng trình đích có đuôi EXE t c ả ẩ ị ộ ệ ớ ọ ươ ứ

là t p mã máy đ th c hi n.T p này có th l u t m th i trong b nh ph c v cho quá ệ ể ự ệ ệ ể ư ạ ờ ộ ớ ụ ụ

trình ch y ch ng trình ho c l u l i trên đĩa tuỳ theo tuỳ ch n khi d ch c a NSD. ạ ươ ặ ư ạ ọ ị ủ

Trong và sau khi d ch, C++ s hi n m t c a s ch a thông báo v các l i (n u có), ị ẽ ệ ộ ử ổ ứ ề ỗ ế

ho c thông báo ch ng trình đã đ c d ch thành công (không còn l i). Các l i này ặ ươ ượ ị ỗ ỗ

đ c g i là l i cú pháp. ượ ọ ỗ

Đ d ch ch ng trình ta ch n menu \Compile\Compile ho c \Compile\Make ho c ể ị ươ ọ ặ ặ

nhanh chóng h n b ng cách n t h p phím Alt-F9. ơ ằ ấ ổ ợ

4. Ch y ch ng trình ạ ươ

Ấ ể ạ ươ ế ươ ư ị n Ctrl-F9 đ ch y ch ng trình, n u ch ng trình ch a d ch sang mã máy, máy

s t đ ng d ch l i tr c khi ch y. K t qu c a ch ng trình s hi n ra trong m t c a ẽ ự ộ ị ạ ướ ạ ế ả ủ ươ ẽ ệ ộ ử

s k t qu đ NSD ki m tra. N u k t qu ch a đ c nh mong mu n, quay l i văn b n ổ ế ả ể ể ế ế ả ư ượ ư ố ạ ả

đ s a và l i ch y l i ch ng trình. Quá trình này đ c l p l i cho đ n khi ch ng ể ử ạ ạ ạ ươ ượ ặ ạ ế ươ

trình ch y đúng nh yêu c u đã đ ra. Khi ch ng trình ch y, c a s k t qu s hi n ra ạ ư ầ ề ươ ạ ử ổ ế ả ẽ ệ

t m th i che khu t c a s so n th o. Sau khi k t thúc ch y ch ng trình c a s so n ạ ờ ấ ử ổ ạ ả ế ạ ươ ử ổ ạ

th o s t đ ng hi n ra tr l i và che khu t c a s k t qu . Đ xem l i k t qu đã hi n ả ẽ ự ộ ệ ở ạ ấ ử ổ ế ả ể ạ ế ả ệ

ấ ể ạ ử ổ ạ ả ấ ấ n Alt-F5. Sau khi xem xong đ quay l i c a s so n th o n phím b t kỳ.

IV. VÀO/RA TRONG C++

Trong ph n này chúng ta làm quen m t s l nh đ n gi n cho phép NSD nh p d ầ ộ ố ệ ơ ả ậ ữ

li u vào t bàn phím ho c in k t qu ra màn hình. Trong ph n sau c a giáo trình chúng ệ ừ ặ ế ả ầ ủ

ta s kh o sát các câu l nh vào/ra ph c t p h n ẽ ả ệ ứ ạ ơ

9Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

1. Vào d li u t bàn phím ữ ệ ừ

Đ nh p d li u vào cho các bi n có tên bi n_1, bi n_2, bi n_3 chúng ta s d ng ể ậ ữ ệ ế ế ế ế ử ụ

câu l nh: ệ

cin >> bi n_1 ; ế

cin >> bi n_2 ; ế

cin >> bi n_3 ; ế

ho c: ặ

cin >> bi n_1 >> bi n_2 >> bi n_3 ; ế ế ế

bi n_1, bi n_2, bi n_3 là các bi n đ c s d ng đ l u tr các giá tr NSD nh p ế ế ế ế ượ ử ụ ể ư ữ ị ậ

vào t bàn phím. Khái ni m bi n s đ c mô t c th h n trong ch ng 2, đây ừ ệ ế ẽ ượ ả ụ ể ơ ươ ở

bi n_1, bi n_2, bi n_3 đ c hi u là các tên g i đ ch 3 giá tr khác nhau. Hi n nhiên ế ế ế ượ ể ọ ể ỉ ị ể

có th nh p d li u nhi u h n 3 bi n b ng cách ti p t c vi t tên bi n vào bên ph i sau ể ậ ữ ệ ề ơ ế ằ ế ụ ế ế ả

d u >> c a câu l nh. ấ ủ ệ

Khi ch y ch ng trình n u g p các câu l nh trên ch ng trình s "t m d ng" đ ạ ươ ế ặ ệ ươ ẽ ạ ừ ể

ch NSD nh p d li u vào cho các bi n. Sau khi NSD nh p xong d li u, ch ng trình ờ ậ ữ ệ ế ậ ữ ệ ươ

s ti p t c ch y t câu l nh ti p theo sau c a các câu l nh trên. ẽ ế ụ ạ ừ ệ ế ủ ệ

Cách th c nh p d li u c a NSD ph thu c vào lo i giá tr c a bi n c n nh p mà ứ ậ ữ ệ ủ ụ ộ ạ ị ủ ế ầ ậ

ta g i là ki u, ví d nh p m t s có cách th c khác v i nh p m t chu i kí t . Gi s ọ ể ụ ậ ộ ố ứ ớ ậ ộ ỗ ự ả ử

c n nh p đ dài hai c nh c a m t hình ch nh t, trong đó c nh dài đ c qui c b ng ầ ậ ộ ạ ủ ộ ữ ậ ạ ượ ướ ằ

tên bi n cd và chi u r ng đ c qui c b i tên bi n cr. Câu l nh nh p s nh sau: ế ề ộ ượ ướ ở ế ệ ậ ẽ ư

cin >> cd >> cr ;

Khi máy d ng ch nh p d li u NSD s gõ giá tr c th c a các chi u dài, r ng ừ ờ ậ ữ ệ ẽ ị ụ ể ủ ề ộ

theo đúng th t trong câu l nh. Các giá tr này c n cách nhau b i ít nh t m t d u tr ng ứ ự ệ ị ầ ở ấ ộ ấ ắ

(ta qui c g i d u tr ng là m t trong 3 lo i d u đ c nh p b i các phím sau: phím ướ ọ ấ ắ ộ ạ ấ ượ ậ ở

spacebar (d u cách), phím tab (d u tab) ho c phím Enter (d u xu ng dòng)). Các giá tr ấ ấ ặ ấ ố ị

NSD nh p vào cũng đ c hi n th trên màn hình đ NSD d theo dõi. ậ ượ ể ị ể ễ

Ví d n u NSD nh p vào 23 11 ụ ế ậ ↵ thì ch ng trình s gán giá tr 23 cho bi n cd và ươ ẽ ị ế

11 cho bi n cr. ế

Chú ý: gi s NSD nh p 2311 ả ử ậ ↵ (không có d u cách gi a 23 và 11) thì ch ng ấ ữ ươ

trình s xem 2311 là m t giá tr và gán cho cd. Máy s t m d ng ch NSD nh p ti p ẽ ộ ị ẽ ạ ừ ờ ậ ế

giá tr cho bi n cr. ị ế

2. In d li u ra màn hình ữ ệ

Đ in giá tr c a các bi u th c ra màn hình ta dùng câu l nh sau: ể ị ủ ể ứ ệ

cout << bt_1 ;

10Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

cout << bt_2 ;

cout << bt_3 ;

ho c: ặ

cout << bt_1 << bt_2 << bt_3 ;

cũng gi ng câu l nh nh p đây chúng ta cũng có th m r ng l nh in v i nhi u ố ệ ậ ở ể ở ộ ệ ớ ề

h n 3 bi u th c. Câu l nh trên cho phép in giá tr c a các bi u th c bt_1, bt_2, bt_3. ơ ể ứ ệ ị ủ ể ứ

Các giá tr này có th là tên c a bi n ho c các k t h p tính toán trên bi n. ị ể ủ ế ặ ế ợ ế

Ví d đ in câu "Chi u dài là " và s 23 và ti p theo là ch "mét", ta có th s ụ ể ề ố ế ữ ể ử

d ng 3 l nh sau đây: ụ ệ

cout << "Chi u dài là" ; ề

cout << 23 ;

cout << "mét";

ho c có th ch b ng 1 l nh: ặ ể ỉ ằ ệ

cout << "Chi u dài là 23 mét" ; ề

Tr ng h p ch a bi t giá tr c th c a chi u dài, ch bi t hi n t i giá tr này đã ườ ợ ư ế ị ụ ể ủ ề ỉ ế ệ ạ ị

đ c l u trong bi n cd (ví d đã đ c nh p vào là 23 t bàn phím b i câu l nh cin >> ượ ư ế ụ ượ ậ ừ ở ệ

cd tr c đó) và ta c n bi t giá tr này là bao nhiêu thì có th s d ng câu l nh in ra màn ướ ầ ế ị ể ử ụ ệ

hình.

cout << "Chi u dài là" << cd << "mét" ; ề

Khi đó trên màn hình s hi n ra dòng ch : "Chi u dài là 23 mét". Nh v y trong ẽ ệ ữ ề ư ậ

tr ng h p này ta ph i dùng đ n ba l n d u phép toán << ch không ph i m t nh câu ườ ợ ả ế ầ ấ ứ ả ộ ư

l nh trên. Ngoài ra ph thu c vào giá tr hi n đ c l u trong bi n cd, ch ng trình s ệ ụ ộ ị ệ ượ ư ế ươ ẽ

in ra s chi u dài thích h p ch không ch in c đ nh thành "chi u dài là 23 mét". Ví d ố ề ợ ứ ỉ ố ị ề ụ

n u cd đ c nh p là 15 thì l nh trên s in câu "chi u dài là 15 mét". ế ượ ậ ệ ẽ ề

M t giá tr c n in không ch là m t bi n nh cd, cr, ... mà còn có th là m t bi u ộ ị ầ ỉ ộ ế ư ể ộ ể

th c, đi u này cho phép ta d dàng yêu c u máy in ra di n tích và chu vi c a hình ch ứ ề ễ ầ ệ ủ ữ

nh t khi đã bi t cd và cr b ng các câu l nh sau: ậ ế ằ ệ

cout << "Di n tích = " << cd * cr ; ệ

cout << "Chu vi = " << 2 * (cd + cr) ;

ho c g p t t c thành 1 câu l nh: ặ ộ ấ ả ệ

cout << Di n tích = " << cd * cr << ‘\n’ << " Chu vi = " << 2 * (cd + cr) ; ệ

ở ộ ự ặ ệ ự ệ ự ố ặ đây có m t kí t đ c bi t: đó là kí t '\n' kí hi u cho kí t xu ng dòng, khi g p

kí t này ch ng trình s in các ph n ti p theo đ u dòng k ti p. Do đó k t qu c a ự ươ ẽ ầ ế ở ầ ế ế ế ả ủ

câu l nh trên là 2 dòng sau đây trên màn hình: ệ

11Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

Di n tích = 253 ệ

Chu vi = 68

ở ầ ượ ị ượ ừ ể ứ đây 253 và 68 l n l t là các giá tr mà máy tính đ c t các bi u th c cd * cr,

và 2 * (cd + cr) trong câu l nh in trên. ệ ở

Chú ý: đ s d ng các câu l nh nh p và in trong ph n này, đ u ch ng trình ph i ể ử ụ ệ ậ ầ ầ ươ ả

có dòng khai báo #include <iostream.h>.

Thông th ng ta hay s d ng l nh in đ in câu thông báo nh c NSD nh p d li u ườ ử ụ ệ ể ắ ậ ữ ệ

tr c khi có câu l nh nh p. Khi đó trên màn hình s hi n dòng thông báo này r i m i ướ ệ ậ ẽ ệ ồ ớ

t m d ng ch d li u nh p vào t bàn phím. Nh vào thông báo này NSD s bi t ph i ạ ừ ờ ữ ệ ậ ừ ờ ẽ ế ả

nh p d li u, nh p n i dung gì và nh th nào ... ví d : ậ ữ ệ ậ ộ ư ế ụ

cout << "Hãy nh p chi u dài: "; cin >> cd; ậ ề

cout << "Và nh p chi u r ng: "; cin >> cr; ậ ề ộ

khi đó máy s in dòng thông báo "Hãy nh p chi u dài: " và ch sau khi NSD ẽ ậ ề ờ

nh p xong 23 ậ ↵, máy s th c hi n câu l nh ti p theo t c in dòng thông báo "Và nh p ẽ ự ệ ệ ế ứ ậ

chi u r ng: " và ch đ n khi NSD nh p xong 11 ề ộ ờ ế ậ ↵ ch ng trình s ti p t c th c hi n ươ ẽ ế ụ ự ệ

các câu l nh ti p theo. ệ ế

Ví d 2 : T các th o lu n trên ta có th vi t m t cách đ y đ ch ng trình tính ụ ừ ả ậ ể ế ộ ầ ủ ươ

di n tích và chu vi c a m t hình ch nh t. Đ ch ng trình có th tính v i các b giá ệ ủ ộ ữ ậ ể ươ ể ớ ộ

tr khác nhau c a chi u dài và r ng ta c n l u giá tr này vào trong các bi n (ví d cd, ị ủ ề ộ ầ ư ị ế ụ

cr).

#include <iostream.h> // khai báo t p nguyên m u đ dùng đ c cin, cout ệ ẫ ể ượ

void main() // đây là hàm chính c a ch ng trình ủ ươ

{

float cd, cr ; // khai báo các bi n có tên cd, cr đ ch a đ dài các c nh ế ể ứ ộ ạ

cout << "Hãy nh p chi u dài: " ; cin >> cd ; // nh p d li u ậ ề ậ ữ ệ

cout << "Hãy nh p chi u r ng: " ; cin >> cr ; ậ ề ộ

cout << "Di n tích = " << cd * cr << '\n' ; // in k t qu ệ ế ả

cout << "Chu vi = " << 2 * (cd + cr) << '\n';

return ;

}

Ch ng trình này có th gõ vào máy và ch y. Khi ch y đ n câu l nh nh p, ươ ể ạ ạ ế ệ ậ

ch ng trình d ng đ ch nh n chi u dài và chi u r ng, NSD nh p các giá tr c th , ươ ừ ể ờ ậ ề ề ộ ậ ị ụ ể

ch ng trình s ti p t c th c hi n và in ra k t qu . Thông qua câu l nh nh p d li u và ươ ẽ ế ụ ự ệ ế ả ệ ậ ữ ệ

2 bi n cd, cr NSD có th yêu c u ch ng trình cho k t qu c a m t hình ch nh t b t ế ể ầ ươ ế ả ủ ộ ữ ậ ấ

12Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

kỳ ch không ch trong tr ng h p hình có chi u dài 23 và chi u r ng 11 nh trong ví ứ ỉ ườ ợ ề ề ộ ư

d c th trên. ụ ụ ể

3. Đ nh d ng thông tin c n in ra màn hình ị ạ ầ

M t s đ nh d ng đ n gi n đ c chúng tôi trình bày tr c đây. Các đ nh d ng ộ ố ị ạ ơ ả ượ ướ ở ị ạ

chi ti t và ph c t p h n s đ c trình bày trong các ph n sau c a giáo trình. Đ s ế ứ ạ ơ ẽ ượ ầ ủ ể ử

d ng các đ nh d ng này c n khai báo file nguyên m u <iomanip.h> đ u ch ng trình ụ ị ạ ầ ẫ ở ầ ươ

b ng ch th #include <iomanip.h>. ằ ỉ ị

− endl: T ng đ ng v i kí t xu ng dòng '\n'. ươ ươ ớ ự ố

− setw(n): Bình th ng các giá tr đ c in ra b i l nh cout << s th ng theo l ườ ị ượ ở ệ ẽ ẳ ề

trái v i đ r ng ph thu c vào đ r ng c a giá tr đó. Ph ng th c này qui ớ ộ ộ ụ ộ ộ ộ ủ ị ươ ứ

đ nh đ r ng dành đ in ra các giá tr là n c t màn hình. N u n l n h n đ dài ị ộ ộ ể ị ộ ế ớ ơ ộ

th c c a giá tr , giá tr s in ra theo l ph i, đ tr ng ph n th a (d u cách) ự ủ ị ị ẽ ề ả ể ố ầ ừ ấ ở

tr c. ướ

− setprecision(n): Ch đ nh s ch s c a ph n th p phân in ra là n. S s đ c ỉ ị ố ữ ố ủ ầ ậ ố ẽ ượ

làm tròn tr c khi in ra. ướ

− setiosflags(ios::showpoint): Ph ng th c setprecision ch có tác d ng trên ươ ứ ỉ ụ

m t dòng in. Đ c đ nh các giá tr đã đ t cho m i dòng in (cho đ n khi đ t l i ộ ể ố ị ị ặ ọ ế ặ ạ

giá tr m i) ta s d ng ph ng th c setiosflags(ios::showpoint). ị ớ ử ụ ươ ứ

Ví d sau minh ho cách s d ng các ph ng th c trên. ụ ạ ử ụ ươ ứ

Ví d 3 : ụ

#include <iostream.h> // đ s d ng cout << ể ử ụ

#include <iomanip.h> // đ s d ng các đ nh d ng ể ử ụ ị ạ

#include <conio.h> // đ s d ng các hàm clrscr() và getch() ể ử ụ

void main()

{

clrscr(); // xoá màn hình

cout << "CHI TIÊU" << endl << "=======" << endl ;

cout << setiosflags(ios::showpoint) << setprecision(2) ;

cout << "Sách v " << setw(20) << 123.456 << endl; ở

cout << "Th c ăn" << setw(20) << 2453.6 << endl; ứ

cout << "Qu n áo l nh" << setw(15) << 3200.0 << endl; ầ ạ

13Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

getch(); // t m d ng (đ xem k t qu ) ạ ừ ể ế ả

return ; // k t thúc th c hi n hàm main() ế ự ệ

}

Ch ng trình này khi ch y s in ra b ng sau: ươ ạ ẽ ả

CHI TIÊU

========

Sách v 123.46 ở

Th c ăn 2453.60 ứ

Qu n áo l nh 3200.00 ầ ạ

Chú ý: toán t nh p >> ch y u làm vi c v i d li u ki u s . Đ nh p kí t ho c ử ậ ủ ế ệ ớ ữ ệ ể ố ể ậ ự ặ

xâu kí t , C++ cung c p các ph ng th c (hàm) sau: ự ấ ươ ứ

− cin.get(c): cho phép nh p m t kí t vào bi n kí t c, ậ ộ ự ế ự

− cin.getline(s,n): cho phép nh p t i đa n-1 kí t vào xâu s. ậ ố ự

các hàm trên khi th c hi n s l y các kí t còn l i trong b nh đ m (c a l n nh p ự ệ ẽ ấ ự ạ ộ ớ ệ ủ ầ ậ

tr c) đ gán cho c ho c s. Do toán t cin >> x s đ l i kí t xu ng dòng trong b đ m ướ ể ặ ử ẽ ể ạ ự ố ộ ệ

nên kí t này s làm trôi các l nh sau đó nh cin.get(c), cin.getline(s,n) (máy không ự ẽ ệ ư

d ng đ nh p cho c ho c s). Vì v y tr c khi s d ng các ph ng th c cin.get(c) ho c ừ ể ậ ặ ậ ướ ử ụ ươ ứ ặ

cin.getline(s,n) nên s d ng ph ng th c cin.ignore(1) đ l y ra kí t xu ng dòng còn ử ụ ươ ứ ể ấ ự ố

sót l i trong b đ m. Ví d đo n l nh sau cho phép nh p m t s nguyên x (b ng toán t ạ ộ ệ ụ ạ ệ ậ ộ ố ằ ử

>>) và m t kí t c (b ng ph ng th c cin.get(c)): ộ ự ằ ươ ứ

int x;

char c;

cin >> x; cin.ignore(1);

cin.get(c);

4. Vào/ra trong C

Trong ph n trên chúng tôi đã trình bày 2 toán t vào/ra và m t s ph ng th c, ầ ử ộ ố ươ ứ

hàm nh p và đ nh d ng trong C++. Ph n này chúng tôi trình bày các câu lênh nh p ậ ị ạ ầ ậ

xu t theo khuôn d ng cũ trong C. Hi n nhiên các câu l nh này v n dùng đ c trong ấ ạ ể ệ ẫ ượ

ch ng trình vi t b ng C++, tuy nhiên ch nên s d ng ho c các câu l nh c a C++ ươ ế ằ ỉ ử ụ ặ ệ ủ

ho c c a C, không nên dùng l n l n c hai vì d gây nh m l n. Do đó m c này ch có ặ ủ ẫ ộ ả ễ ầ ẫ ụ ỉ

14Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

giá tr tham kh o đ b n đ c có th hi u đ c các câu l nh vào/ra trong các ch ng ị ả ể ạ ọ ể ể ượ ệ ươ

trình vi t theo NNLT C cũ. ế

a. In k t qu ra màn hình ế ả

Đ in các giá tr bt_1, bt_2, …, bt_n ra màn hình theo m t khuôn d ng mong ể ị ộ ạ

mu n ta có th s d ng câu l nh sau đây: ố ể ử ụ ệ

printf(dòng đ nh d ng, bt_1, bt_2, ..., bt_n) ; ị ạ

trong đó dòng đ nh d ng là m t dãy kí t đ t trong c p d u nháy kép (“”) qui đ nh ị ạ ộ ự ặ ặ ấ ị

khuôn d ng c n in c a các giá tr bt_1, bt_2, …, bt_n. Các bt_i có th là các h ng, bi n ạ ầ ủ ị ể ằ ế

hay các bi u th c tính toán. Câu l nh trên s in giá tr c a các bt_i này theo th t xu t ể ứ ệ ẽ ị ủ ứ ự ấ

hi n c a chúng và theo qui đ nh đ c cho trong dòng đ nh d ng. ệ ủ ị ượ ị ạ

Ví d , gi s x = 4, câu l nh: ụ ả ử ệ

printf(“%d %0.2f”, 3, x + 1) ;

s in các s 3 và 5.00 ra màn hình, trong đó 3 đ c in d i d ng s nguyên (đ c ẽ ố ượ ướ ạ ố ượ

qui đ nh b i “%d”) và x + 1 (có giá tr là 5) đ c in d i d ng s th c v i 2 s l th p ị ở ị ượ ướ ạ ố ự ớ ố ẻ ậ

phân (đ c qui đ nh b i “%0.2f”). C th , các kí t đi sau kí hi u % dùng đ đ nh d ng ượ ị ở ụ ể ự ệ ể ị ạ

vi c in g m có: ệ ồ

d in s nguyên d i d ng h th p phân ố ướ ạ ệ ậ

o in s nguyên d ng h 8 ố ạ ệ

x, X in s nguyên d ng h 16 ố ạ ệ

u in s nguyên d ng không d u ố ạ ấ

c in kí t ự

s in xâu kí t ự

e, E in s th c d ng d u ph y đ ng ố ự ạ ấ ẩ ộ

f in s th c d ng d u ph y tĩnh ố ự ạ ấ ẩ

− Các kí t trên ph i đi sau d u %. Các kí t n m trong dòng đ nh d ng n u ự ả ấ ự ằ ị ạ ế

không đi sau % thì s đ c in ra màn hình. Mu n in % ph i vi t 2 l n (t c ẽ ượ ố ả ế ầ ứ

%%).

Ví d câu l nh: printf(“T l h c sinh gi i: %0.2f %%”, 32.486) ; ụ ệ ỉ ệ ọ ỏ

s in câu “T l h c sinh gi i: “, ti p theo s in s 32.486 đ c làm tròn đ n 2 s l ẽ ỉ ệ ọ ỏ ế ẽ ố ượ ế ố ẻ

th p phân l p vào v trí c a “%0.2f”, và cu i cùng s in d u “%” (do có %% trong dòng ậ ấ ị ủ ố ẽ ấ

đ nh d ng). Câu đ c in ra màn hình s là: ị ạ ượ ẽ

T l h c sinh gi i: 32.49% ỉ ệ ọ ỏ

Chú ý: M i bt_i c n in ph i có m t đ nh d ng t ng ng trong dòng đ nh d ng. ỗ ầ ả ộ ị ạ ươ ứ ị ạ

15Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

Ví d câu l nh trên cũng có th vi t: ụ ệ ể ế

printf(“%s %0.2f” , “T l h c sinh gi i: “, 32.486); ỉ ệ ọ ỏ

trong câu l nh này có 2 bi u th c c n in. Bi u th c th nh t là xâu kí t “T l h c ệ ể ứ ầ ể ứ ứ ấ ự ỉ ệ ọ

sinh gi i:” đ c in v i khuôn d ng %s (in xâu kí t ) và bi u th c th hai là 32.486 ỏ ượ ớ ạ ự ể ứ ứ

đ c in v i khuôn d ng %0.2f (in s th c v i 2 s l ph n th p phân). ượ ớ ạ ố ự ớ ố ẻ ầ ậ

− N u gi a kí t % và kí t đ nh d ng có s bi u th đ r ng c n in thì giá tr in ế ữ ự ự ị ạ ố ể ị ộ ộ ầ ị

ra s đ c gióng c t sang l ph i, đ tr ng các d u cách phía tr c. N u đ ẽ ượ ộ ề ả ể ố ấ ướ ế ộ

r ng âm (thêm d u tr − phía tr c) s gióng c t sang l trái. N u không có ộ ấ ừ ướ ẽ ộ ề ế

đ r ng ho c đ r ng b ng 0 (ví d %0.2f) thì đ r ng đ c t đi u ch nh ộ ộ ặ ộ ộ ằ ụ ộ ộ ượ ự ề ỉ

đúng b ng đ r ng c a giá tr c n in. ằ ộ ộ ủ ị ầ

− D u + tr c đ r ng đ in giá tr s kèm theo d u (d ng ho c âm) ấ ướ ộ ộ ể ị ố ấ ươ ặ

− Tr c các đ nh d ng s c n thêm kí t l (ví d ld, lf) khi in s nguyên dài long ướ ị ạ ố ầ ự ụ ố

ho c s th c v i đ chính xác g p đôi double. ặ ố ự ớ ộ ấ

Ví d 4 : ụ

main()

{

int i = 2, j = 3 ;

printf(“Ch ng trình tính t ng 2 s nguyên:\ni + j = %d”, i+j); ươ ổ ố

}

s in ra: ẽ

Ch ng trình tính t ng 2 s nguyên: ươ ổ ố

i + j = 5.

b. Nh p d li u t bàn phím ậ ữ ệ ừ

scanf(dòng đ nh d ng, bi n_1, bi n_2, ..., bi n_n) ; ị ạ ế ế ế

L nh này cho phép nh p d li u vào cho các bi n bi n_1, …, bi n_n. Trong đó ệ ậ ữ ệ ế ế ế

dòng đ nh d ng ch a các đ nh d ng v ki u bi n (nguyên, th c, kí t …) đ c vi t nh ị ạ ứ ị ạ ề ể ế ự ự ượ ế ư

trong mô t câu l nh printf. Các bi n đ c vi t d i d ng đ a ch c a chúng t c có d u ả ệ ế ượ ế ướ ạ ị ỉ ủ ứ ấ

& tr c m i tên bi n. Ví d câu l nh: ướ ỗ ế ụ ệ

scanf(“%d %f %ld”, &x, &y, &z) ;

cho phép nh p giá tr cho các bi n x, y, z trong đó x là bi n nguyên, y là bi n th c ậ ị ế ế ế ự

và z là bi n nguyên dài (long). Câu l nh: ế ệ

16Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

scanf(“%2d %f %lf %3s”, &i, &x, &d, s);

cho phép nh p giá tr cho các bi n i, x, d, s, trong đó i là bi n nguyên có 2 ch s , ậ ị ế ế ữ ố

f là bi n th c (đ dài tùy ý), d là bi n nguyên dài và s là xâu kí t có 3 kí t . Gi s ế ự ộ ế ự ự ả ử

NSD nh p vào dãy d li u: 12345 67abcd ậ ữ ệ ↵ thì các bi n trên s đ c gán các giá tr ế ẽ ượ ị

nh sau: i = 12, x = 345, d = 67 và s = “abc”. Kí t d và d u enter ( ư ự ấ ↵) s đ c l u l i ẽ ượ ư ạ

trong b nh và t đ ng gán cho các bi n c a l n nh p sau. ộ ớ ự ộ ế ủ ầ ậ

Cu i cùng, ch ng trình trong ví d 3 đ c vi t l i v i printf() và scanf() nh sau: ố ươ ụ ượ ế ạ ớ ư

Ví d 5 : ụ

#include <stdio.h> // đ s d ng các hàm printf() và scanf() ể ử ụ

#include <conio.h> // đ s d ng các hàm clrscr() và getch() ể ử ụ

void main()

{

clrscr(); // xoá màn hình

printf("CHI TIÊU\n=======\n") ;

printf("Sách v %20.2f\n" , 123.456) ; ở

printf("Th c ăn %20.2f\n" , 2453.6) ; ứ

printf(“Qu n áo l nh %15.2f\n" , 3200.0) ; ầ ạ

getch(); // t m d ng (đ xem k t qu ) ạ ừ ể ế ả

return ; // k t thúc th c hi n hàm main() ế ự ệ

}

BÀI T P Ậ

1. Nh ng tên g i nào sau đây là h p l : ữ ọ ợ ệ

− x − 123variabe − tin_hoc − toan tin − so-dem

− RADIUS − one.0 − number# − Radius − nam2000

2. B n hãy th vi t m t ch ng trình ng n nh t có th đ c. ạ ử ế ộ ươ ắ ấ ể ượ

3. Tìm các l i cú pháp trong ch ng trình sau: ỗ ươ

17Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

#include (iostream.h)

void main(); / Gi i ph ng trình b c 1 ả ươ ậ

{

cout << 'Day la ch ng trình: Gptb1.\nXin chao cac ban'; ươ

getch();

}

4. Vi t ch ng trình in n i dung m t bài th nào đó. ế ươ ộ ộ ơ

5. Vi t ch ng trình in ra 4 dòng, 2 c t g m các s sau và gióng c t: ế ươ ộ ồ ố ộ

− th ng theo l trái 0.63 64.1 ẳ ề

− th ng theo l ph i 12.78 -11.678 ẳ ề ả

− th ng theo d u ch m th p phân -124. 6 59.002 ẳ ấ ấ ậ

65.7 -1200.654

6. Hãy vi t và ch y các ch ng trình trong các ví d 3, 5. ế ạ ươ ụ

7. Ch ng trình sau khai báo 5 bi n kí t a, b, c, d, e và m t bi n s nam. Hãy đi n ươ ế ự ộ ế ố ề

thêm các câu l nh vào các dòng … đ ch ng trình th c hi n nhi m v sau: ệ ể ươ ự ệ ệ ụ

− Nh p giá tr cho bi n nam ậ ị ế

− Nh p giá tr cho các bi n kí t a, b, c, d, e. ậ ị ế ự

− In ra màn hình dòng ch đ c ghép b i 5 kí t đã nh p và ch "năm" sau đó ữ ượ ở ự ậ ữ

in s đã nh p (nam). Ví d n u 5 ch cái đã nh p là 'H', 'A', 'N', 'O', 'I' và nam ố ậ ụ ế ữ ậ

đ c nhap là 2000, thì màn hình in ra dòng ch : HANOI năm 2000. ượ ữ

− Nh p ch ng trình đã s a vào máy và ch y đ ki m tra k t qu . ậ ươ ử ạ ể ể ế ả

#include <iostream.h>

#include <conio.h>

main()

{

int nam;

char a, b, c, d, e;

clrscr();

cin >> nam ;

… ;

cin.get(a); cin.get(b); cin.get(c); … ; … ;

18Ch ng 1. Các khái ni m c b n c a C++ ươ ệ ơ ả ủ

// in k t qu ế ả

cout << a << … << … << … << … << " nam " << … ;

getch();

}

19Ch ng 2. Ki u d li u, bi u th c và câu l nh ươ ể ữ ệ ể ứ ệ

CH NG 2 ƯƠ

KI U D LI U, BI U TH C VÀ CÂU L NH Ể Ữ Ệ Ể Ứ Ệ

Ki u d li u đ n gi n ể ữ ệ ơ ả

H ng - khai báo và s d ng h ng ằ ử ụ ằ

Bi n - khai báo và s d ng bi n ế ử ụ ế

Phép toán, bi u th c và câu l nh ể ứ ệ

Th vi n các hàm toán h c ư ệ ọ

I. KI U D LI U Đ N GI N Ể Ữ Ệ Ơ Ả

1. Khái ni m v ki u d li u ệ ề ể ữ ệ

Thông th ng d li u hay dùng là s và ch . Tuy nhiên vi c phân chia ch 2 loai ườ ữ ệ ố ữ ệ ỉ

d li u là không đ . Đ d dàng h n cho l p trình, h u h t các NNLT đ u phân chia d ữ ệ ủ ể ễ ơ ậ ầ ế ề ữ

li u thành nhi u ki u khác nhau đ c g i là các ki u c b n hay chu n. Trên c s k t ệ ề ể ượ ọ ể ơ ả ẩ ơ ở ế

h p các ki u d li u chu n, NSD có th t đ t ra các ki u d li u m i đ ph c v cho ợ ể ữ ệ ẩ ể ự ặ ể ữ ệ ớ ể ụ ụ

ch ng trình gi i quy t bài toán c a mình. Có nghĩa lúc đó m i đ i t ng đ c qu n lý ươ ả ế ủ ỗ ố ượ ượ ả

trong ch ng trình s là m t t p h p nhi u thông tin h n và đ c t o thành t nhi u ươ ẽ ộ ậ ợ ề ơ ượ ạ ừ ề

lo i (ki u) d li u khác nhau. D i đây chúng ta s xét đ n m t s ki u d li u chu n ạ ể ữ ệ ướ ẽ ế ộ ố ể ữ ệ ẩ