Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương

Bμi gi¶ng

l©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng

ii

Bμi gi¶ng

l©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng

Biªn tËp:

ThS. Vâ V¨n Thoan

TS. NguyÔn B¸ Ng·i

C¸c t¸c gi¶:

ThS. GVC. Vâ V¨n Thoan, KS. §Æng H¶i Ph−¬ng - §¹i Häc N«ng L©m Tp. HCM

TS. B¶o Huy, ThS. Lª ThÞ Lý - §¹i Häc T©y Nguyªn

KS. GVC. NguyÔn Thanh Thù , ThS. Hå §¾c Th¸i Hoμng - §¹i häc N«ng L©m HuÕ

TS. NguyÔn B¸ Ng·i, TS. §Æng Tïng Hoa - §¹i Häc L©m nghiÖp ViÖt Nam

KS. Hå Ngäc S¬n, ThS. NguyÔn V¨n M¹n - §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn

TS. Ph¹m Quang Hμ - ViÖn Thæ Nh−ìng N«ng Ho¸

Hμ Néi - Th¸ng 7 n¨m 2002

i

Môc Lôc

Lêi nãi ®Çu i

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t ii

PhÇn më ®Çu 1

Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ L©m nghiÖp x· héi 5

Bμi 1: Bèi c¶nh ra ®êi cña L©m nghiÖp x· héi 6

Bμi 2: Kh¸i niÖm vÌ L©m nghiÖp x· héi 19

Ch−¬ng 2: HÖ thèng chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn

L©m nghiÖp x· héi

30

Bμi 3: Giíi thiÖu hÖ thèng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn L©m nghiÖp x· héi 31

Bμi 4: T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x·

héi

47

Ch−¬ng 3: HÖ sinh th¸i nh©n v¨n trong L©m nghiÖp x· héi 61

Bμi 5: Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n v¨n

Bμi 6: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong L©m nghiÖp x· héi

Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn

Bμi 8: Giíi trong L©m nghiÖp x· héi

62

78

87

100

Ch−¬ng 4: TiÕp cËn cã sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi 123

Bμi 9: Sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi 124

Bμi 10: Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia 142

123

lêi nãi ®Çu

Tõ n¨m 1992, m«n häc L©m nghiÖp x· héi ®−îc ®−a vμo gi¶ng d¹y ë c¸c Tr−êng §¹i häc

cã ®μo t¹o vÒ l©m nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m ®Çu, ph¸t triÓn vμ gi¶ng d¹y m«n häc chñ yÕu dùa

vμo kh¶ n¨ng cña mçi c¬ së ®μo t¹o, kÓ c¶ ph−¬ng ph¸p vμ nguån lùc. V× vËy, gi¶ng day vμ häc

tËp m«n häc nμy ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®ßi hái ngμy cμng cao vÒ ph¸t triÓn l©m nghiÖp x·

héi (LNXH).

§−îc sù hç trî cña Dù ¸n hç trî L©m nghiÖp x· héi (Giai ®o¹n I: 1994-1997), viÖc ®¸nh

gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o LNXH ®−îc thùc hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn toμn quèc vμ Héi th¶o quèc gia vÒ

®μo t¹o LNXH ®−îc tæ chøc vμo th¸ng 11 n¨m 1996 t¹i Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam

®· ®Ò xuÊt m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng cÇn ®−îc chÝnh thøc ®−a vμo ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë tÊt

c¶ c¸c tr−êng ®¹i häc cã ®μo t¹o l©m nghiÖp.

Tõ ®ã ®Õn nay, m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng ®· ®−îc gi¶ng d¹y t¹i 5 tr−êng: §¹i häc N«ng

L©m Th¸i Nguyªn, §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam, §¹i häc N«ng L©m HuÕ, §¹i häc T©y

Nguyªn vμ §¹i häc N«ng L©m Thμnh phè Hå ChÝ Minh. Tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh

m«n häc nμy cßn nhiÒu h¹n chÕ do máng vÒ ®éi ngò, thiÕu kinh nghiÖm, thiÕu t− liÖu vμ ph−¬ng

ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp. Do ®ã sù hîp t¸c gi÷a c¸c tr−êng ®¹i häc vμ c¸c ®èi t¸c liªn quan

trong ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho m«n häc nμy trë nªn hÕt søc cÊp

b¸ch. ChÝnh v× vËy, tõ n¨m 1998 Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH (Giai ®o¹n II: 1998-2001) ®· cã

s¸ng kiÕn tæ chøc ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o cã sù tham gia, trong ®ã cã viÖc ph¸t triÓn

m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng víi sù tham gia cña 7 ®èi t¸c chÝnh: 5 tr−êng ®¹i häc nãi trªn, ViÖn

Thæ nh−ìng n«ng ho¸ vμ Trung t©m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tØnh Hoμ B×nh.

Qu¸ tr×nh h×nh hîp t¸c ph¸t triÓn m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng ®· ®−îc thùc hiÖn th«ng qua

®¸nh gi¸ nhu cÇu ®¹o t¹o, c¸c cuéc héi th¶o x©y dùng khung ch−¬ng tr×nh, viÕt dù th¶o, trao ®æi

th«ng tin trªn m¹ng, th¶o luËn nhãm, ph¶n biÖn chØnh söa vμ héi th¶o ®¸nh gi¸. §Õn nay bμi

gi¶ng ®· ®−îc chØnh söa lÇn thø 2 gåm 4 ch−¬ng víi 10 bμi vμ tËp vËt liÖu gi¶ng d¹y. Tμi liÖu

nμy dïng ®Ó gi¶ng d¹y trong thêi gian 45 tiÕt.

§Ó hoμn thμnh bμi gi¶ng nμy chóng t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn vμ gãp ý

cña c¸c c¬ quan, tæ chøc vμ c¸ nh©n liªn quan. §Æc biÖt, chóng t«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n Bé

NN&PTNT, Bé GD&§T, Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH, l·nh ®¹o c¸c tr−êng ®¹i häc ®· chØ ®¹o,

tæ chøc, hç trî kinh phÝ vμ ®ãng gãp ý kiÕn. Chóng t«i còng xin c¸m ¬n GS.TS. Phïng Ngäc Lan,

TS. ChrÝtina Giesh ®· cã nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u vÒ chuyªn mon cña Bμi gi¶ng nμy.

Tuy nhiªn, biªn so¹n bμi gi¶ng theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia, bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò

míi, nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ néi dung vμ c¸ch tr×nh bμy. Chóng t«i rÊt

mong nhËn ®−îc sù ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c b¹n ®ång nghiÖp vμ nh÷ng ai quan t©m.

§Þa chØ liªn hÖ:

Ban biªn tËp bμi gi¶ng LNXH §¹i c−¬ng - Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH

Kh¸ch s¹n La Thμnh - 218 §éi CÊn - Ba §×nh - Hμ Néi

Tel: 8.329833; Fax: 8.329834

Email: [email protected]; Website: www.socialforestry.org.vn

124

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t

Tõ viÕt t¾t Gi¶i nghÜa

§C§C §Þnh canh ®Þnh c−

AEA Agro-Ecological Analysis: Ph©n tÝch sinh th¸i n«ng nghiÖp

BV & PTR B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng

BVR B¶o vÖ rõng

CIPP Context - Input – Process – Product: Bèi c¶nh - §Çu vμo – TiÕn

tr×nh – S¶n phÈm.

D & D Design & Diagnostic: ChÈn ®ãan vμ ThiÕt kÕ

DM Deush Mark: §ång tiÒn §øc

FAO Food Agriculture Organization: Tæ chøc N«ng L−¬ng ThÕ giíi

FLCD Forestry Local Community Development: Ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng

®ång ®Þa ph−¬ng

FSR Farming System Research: Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c

G§KR Giao ®Êt khãan rõng

GAD Gender & Development: Giíi vμ Ph¸t triÓn

GRET Groupe de Recherches et d’ Echanges Technologies: Nhãm nghiªn cøu

vμ trao ®æi c«ng nghÖ (Ph¸p)

GTZ Gesellschaft fur Technische Zurammentracbeit: C¬ quan ph¸t triÓn kü

thuËt §øc

HTSD§ HÖ thèng sö dông ®Êt

HTX Hîp t¸c x·

ICRAF International Center for Research in Agroforestry: Trung t©m quèc tÕ

nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp

IIRR International Institute for Rural Recontruction: ViÖn quèc tÕ vÒ t¸i thiÕt

n«ng th«n

IPM Integrated Plant Manegement: Phßng trõ dÞch bÖnh tæng hîp

ISF Itroduction Social Forestry: L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng

IUCN International Union for Conservation of Nature: HiÖp héi thÕ giíi vÒ

b¶o tån thiªn nhiªn.

K/S/A Knowledge/Skill/Attitude: KiÕn thøc / Kü n¨ng / Th¸i ®é

KL KiÓm l©m

LHQ Liªn hiÖp quèc

LM Learning Materials; VËt liÖu gi¶ng d¹y

LNC§ L©m nghiÖp céng ®ång

LNTT L©m nghiÖp truyÒn thèng

LNXH L©m nghiÖp x· héi

LNXH§C L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng

NGO Non Goverment Organization: Tæ chøc phi chÝnh phñ

NLKH N«ng l©m kÕt hîp

125

NN & PTNT N«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n

OHP Over Head Transparency: GiÊy chiÕu bãng kÝnh

PAM Programme Alimentaire Mondiale: Ch−¬ng tr×nh lu¬ng thùc thÕ giíi.

PARC Protected Area Resources Conservation: B¶o tån tμi nguyªn thiªn nhiªn

trong c¸c khu b¶o vª (V−ên quèc gia, khu ®Æc dông)

PCD Participatory Cirriculum Development: Ph¸t triÓn chuowng tr×nh cã sù

tham gia

PRA Participatory Rural Appraisal: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia

PTBV Ph¸t triÓn bÒn v÷ng

PTD Participatory Technology Development: Ph¸t triÓn ký thuËt cã −j tham

gia

PTG Phñ Thñ t−íng

QLDA Qu¶n lý dù ¸n

RAPA Regional Agency for Pacific Asia: Tæ chøc vïng Ch©u ¸- Th¸i B×nh

D−¬ng (FAO)

REF Reference: Tμi liÖu tham kh¶o

RRA Rural Rapid Appraisal: §¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n

SD§ Sö dông ®Êt

SDC Swiss Development Cooperation: C¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn Thôy SÜ

SFSP Social Forestry Support Programme: Ch−¬ng tr×nh hç trî l©m nghiÖp x·

héi

SIDA Swedish Internatinonal Development Agency: C¬ quan ph¸t triÓn quèc

tÕ Thôy §iÓn.

STNV Sinh th¸i nh©n v¨n

SWOT Strength – Weakness – Opportunity – Threaten: §iÓm m¹nh - §iÓm

yÕu – C¬ héi – Th¸ch thøc.

TNTN Tμi nguyªn thiªn nhiªn

ToT Training of Trainer: §μo t¹o gi¸o viªn

UBND ñy ban nh©n d©n

UNDP United Nation Development Programme

UNEP United Nation Environment Programme: Ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng Liªn

hiÖp quèc.

WCED World Council on Environment & Development: Uû héi thÕ giíi vÒ

m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn.

WID Women in Development: Phô n÷ trong ph¸t triÓn

WWF World Wide Fund for Nature: Quü quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn

WED Women, Enviroment and sustainable Development

126

1

PhÇn më ®Çu

Giíi thiÖu m«n häc

1. Lý do vμ vÞ trÝ m«n häc

T×nh h×nh kinh tÕ x· héi ViÖt Nam ®· vμ ®ang thay ®æi rÊt nhanh, nhÊt lμ tõ khi b¾t

®Çu sù nghiÖp ®æi míi, tõ thùc tiÔn ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i thay ®æi vÒ ph−¬ng ph¸p

tiÕp cËn trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn nãi chung, tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng nãi

riªng. LNXH ra ®êi nh»m h−íng tíi chuyÓn tõ nÒn l©m nghiÖp lÊy quèc doanh lμm

chÝnh sang nÒn l©m nghiÖp nh©n d©n cã nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ tham gia. Thùc tiÔn

LNXH ®· xuÊt hiÖn ë n−íc ta gÇn 2 thËp kû qua vμ hiÖn ®ang ®−îc ph¸t triÓn. LNXH ®·

vμ ®ang gãp phÇn xøng ®¸ng vμo chiÕn l−îc g×n gi÷ vμ ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng, xo¸

®ãi gi¶m nghÌo ë c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói. M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng

ra ®êi sÏ gãp phÇn ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn LNXH ë n−íc ta b»ng viÖc cung cÊp cho

ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn LNXH.

KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o LNXH n¨m 1996 cho thÊy c¸c c¸n bé khuyÕn

n«ng khuyÕn l©m thiÕu ph−¬ng ph¸p, kü n¨ng khi lμm viÖc víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng.

ChÝnh ®iÒu nμy ®· lμm cho c«ng t¸c ph¸t triÓn, phæ cËp cña hä trë nªn kÐm hiÖu qu¶ vμ

kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña thùc tiÔn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp.

Nghiªn cøu m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng sÏ gióp sinh viªn cã ®−îc nh÷ng kiÕn thøc, kÜ

n¨ng vμ th¸i ®é LNXH ®Ó hä cã thÓ thùc hiÖn tèt c«ng viÖc chuyªn m«n sau nμy. M«n

häc nμy cßn cung cÊp kiÕn thøc nÒn t¶ng ®Ó sinh viªn cã thÓ tiÕp cËn c¸c m«n häc liªn

quan nh− Qu¶n lý dù ¸n LNXH, N«ng l©m kÕt hîp, KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m vμ c¸c

m«n häc kh¸c.

2. Môc ®Ých cña m«n häc

M«n häc LNXH ®¹i c−¬ng nh»m trang bÞ cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ

LNXH ®Ó hä cã ®−îc ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn phï hîp khi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng chuyªn

m«n. M«n häc cßn gióp cho ng−êi häc cã c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng vμ

th¸i ®é phï hîp víi hoμn c¶nh cô thÓ, c«ng viÖc vμ thùc hiÖn linh ho¹t c¸c ho¹t ®éng

L©m nghiÖp x· héi. M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng cßn khuyÕn khÝch sù quan

t©m vμ sù tham gia cña sinh viªn vμo tiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp x· héi ë ViÖt

Nam.

3. CÊu tróc cña ch−¬ng tr×nh m«n häc

Ch−¬ng tr×nh m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng bao gåm c¸c néi dung ®−îc kÕt cÊu trong

b¶ng 0.1:

2

B¶ng 0.1: CÊu tróc m«n häc LNXH§C

Ch−¬ng Bμi gi¶ng Thêi gian

PhÇn më ®Çu Giíi thiÖu m«n häc 1 tiÕt

Ch−¬ng 1:

Tæng quan vÒ

L©m nghiÖp x· héi

Bμi 1: Bèi c¶nh ra ®êi cña L©m nghiÖp x· héi

Bμi 2: Kh¸i niÖm vÒ L©m nghiÖp x· héi

2 tiÕt

5 tiÕt

Céng 7 tiÕt

Ch−¬ng 2:

HÖ thèng chÝnh

s¸ch liªn quan ®Õn

ph¸t triÓn L©m

nghiÖp x· héi

Bμi 3: Giíi thiÖu hÖ thèng chÝnh s¸ch cã liªn

quan tíi ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi

Bμi 4: T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch cã liªn

quan ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi

5 tiÕt

5 tiÕt

Céng 10 tiÕt

Ch−¬ng 3:

HÖ sinh th¸i nh©n

v¨n trong L©m

nghiÖp x· héi

Bμi 5: Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n v¨n

Bμi 6: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong L©m nghiÖp x·

héi

Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi

nguyªn thiªn nhiªn

Bμi 8: Giíi trong L©m nghiÖp x· héi

2 tiÕt

2 tiÕt

4 tiÕt

4 tiÕt

Céng 12 tiÕt

Ch−¬ng 4:

TiÕp cËn

cã sù tham gia

trong L©m nghiÖp

x· héi

Bμi 9: Sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi

Bμi 10: Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia

6 tiÕt

9 tiÕt

Céng 15 tiÕt

Tæng céng 45 tiÕt

3

CÊu tróc ch−¬ng tr×nh m«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng cã thÓ ®−îc minh häa

trong h×nh 0.1.

Chó thÝch:

§−êng ph¸t triÓn

§−êng nhËn thøc.

H×nh 0.1: M« h×nh ho¸ cÊu tróc m«n häc LNXH§C

C¸c néi dung cña m«n häc trong B¶ng 0.1. vμ mèi quan hÖ cña chóng ®−îc m« h×nh

ho¸ nh− trong h×nh 0.1. vμ gi¶i thÝch nh− sau:

Kh¸i niÖm LNXH ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn dùa trªn sù ph¸t triÓn x· héi; c¸c

ho¹t ®éng thùc tiÔn vÒ l©m nghiÖp hiÖn nay; c¸c c¬ së tiÒn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vμ

KTXH; ®Þnh h−íng vμ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña §¶ng vμ Nhμ n−íc; ph−¬ng ph¸p tiÕp

cËn cã sù tham gia. Con ®−êng h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn lý luËn vÒ LNXH lμ tõ trùc quan

sinh ®éng ®Õn t− duy trõu t−îng mμ ë ®©y §−êng ph¸t triÓn LNXH trong h×nh 0.1. ®−îc

hiÓu lμ kh¸i niÖm LNXH ph¶i ®−îc h×nh thμnh tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ vμ cô thÓ cña tõng ®Þa

ph−¬ng, tõng vïng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu ®ßi hái tõ thùc tiÔn.

C¸c lý luËn vÒ LNXH cÇn ph¶i ®−îc ph¶n ¶nh l¹i ®êi sèng thùc tiÔn. Thùc tiÔn

LNXH lu«n thay ®æi vμ h−íng tíi ph¸t triÓn. Do ®ã cÇn ph¶i cã qu¸ tr×nh nhËn thøc l¹i

vÒ c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn LNXH. §−êng nhËn thøc LNXH ë ®©y ®−îc gi¶i thÝch b»ng

qu¸ tr×nh tõ t− duy trõu t−îng ®Õn thùc tiÔn. LNXH ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng thay ®æi vÒ

chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, tæ chøc phï hîp, nhËn thøc vμ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn

KTXH vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn.

ChÝnh

s¸ch

TiÕp cËn cã sù

tham gia

L©m nghiÖp

x· héi

Kh¸i niÖm

HÖ sinh

th¸i nh©n

v¨n

4

C¶ hai con ®−êng hay qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vμ nhËn thøc lμ qu¸ tr×nh ®éng, lu«n ®−îc

nèi tiÕp theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn. §Ó ®¶m b¶o cho c¸c con ®−êng ph¸t triÓn vμ nhËn thøc

LNXH võa cã tÝnh chÊtt lý luËn vμ kh¸i qu¸t cao, võa ph¶n ¶nh ®óng ®iÒu kiÖn thùc tÕ

th× ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia ®−îc xem lμ trung t©m. H×nh 0.1. chØ ra r»ng

TiÕp cËn cã sù tham gia lμm c¬ së nÒn t¶ng vμ xuyªn suèt trong ph¸t triÓn LNXH nãi

chung vμ tiÕp cËn m«n häc LNXH nãi riªng.

4. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn m«n häc

M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua nhiÒu ph−¬ng

ph¸p kh¸c nhau nh− lμ thuyÕt tr×nh, th¶o luËn nhãm, giao bμi tËp, ®ãng vai, bμi tËp t×nh

huèng . . . do ®ã sinh viªn còng cã thÓ tiÕp cËn m«n häc b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau.

• D¹y vμ häc lÝ thuyÕt trªn líp

Sinh viªn trªn líp cã thÓ lÜnh héi kiÕn thøc LNXH th«ng qua c¸c h×nh thøc sau:

- TiÕp thu phÇn tr×nh bμy bμi gi¶ng cña gi¸o viªn ë trªn líp. §Ó cã thÓ tiÕp thu tèt

gi¸o viªn cÇn vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y thÝch hîp ®Ó tiÕn hμnh gi¶ng

d¹y theo yªu cÇu cña tõng bμi vμ néi dung. Ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y lÊy sinh viªn

lμm trung t©m sÏ ®−îc vËn dông. Sinh viªn sÏ tham gia tr¶ lêi c¸c c©u hái vÊn

®¸p cña gi¸o viªn hoÆc ®Æt c¸c vÊn ®Ò ch−a râ cho c¶ líp cïng trao ®æi.

- Sinh viªn häc theo nhãm b»ng c¸c bμi tËp nhãm ngay trªn líp. Sinh viªn sÏ

nghiªn cøu tμi liÖu cã liªn quan tr−íc khi ®Õn líp. KÕt qu¶ th¶o luËn nhãm sÏ

do sinh viªn tr×nh bμy, cïng nhau tæng kÕt vμ ®óc rót ngay t¹i trªn líp.

• D¹y vμ häc kÜ n¨ng

M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng ®ßi hái sinh viªn ph¶i tiÕp thu vμ thùc hμnh

®−îc kü n¨ng t− duy vμ kü n¨ng nghÒ nghiÖp. Sinh viªn thùc hμnh c¸c kÜ n¨ng ngay trªn

líp th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nh− th¶o luËn nhãm, ®ãng vai, bμi tËp nhãm, ®éng n·o, bμi

tËp t×nh huèng, kiÓm tra vμ ®¸nh gi¸. Mét sè kü n¨ng sÏ ®−îc sinh viªn thùc hμnh th«ng

qua c¸c ®ît thùc tËp hiÖn tr−êng cña m«n häc vμ kÕt hîp víi c¸c m«n häc liªn quan.

Qu¸ tr×nh tù häc cña sinh viªn sÏ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua bμi giao nhiÖm vô. Sinh

viªn sÏ tù häc theo c¸ nh©n hay nhãm. C¸c tμi liÖu tham kh¶o ®−îc gi¸o viªn ph¸t hoÆc

giíi thiÖu, h−íng dÉn c¸c néi dung vμ yªu cÇu. Sinh viªn tù nghiªn cøu theo c¸ nh©n hay

nhãm. Qu¸ tr×nh tù häc sÏ ®−îc gi¸o viªn ®¸nh gi¸ trong qu¸ tr×nh gi¶ng bμi hoÆc bμi

kiÓm tra.

5

Ch−¬ng 1

Tæng quan vÒ L©m nghiÖp x· héi

Môc tiªu:

Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng:

• Gi¶i thÝch ®−îc bèi c¶nh ra ®êi vμ ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi.

• Tr×nh bμy ®−îc LNXH lμ g×.

• Ph©n biÖt ®−îc LNXH vμ L©m nghiÖp truyÒn thèng (LNTT).

• VËn dông ®−îc c¸c quan ®iÓm vÒ LNXH ®Ó tiÕp cËn c¸c m«n häc kh¸c nh−

KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m, Qu¶n lý dù ¸n, N«ng l©m kÕt hîp...

• Gi¶i thÝch ®−îc tÇm quan träng vμ c¸c ý nghÜa cña LNXH ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn l©m nghiÖp ë ViÖt Nam.

6

Bμi 1: Bèi c¶nh ra ®êi cña L©m nghiÖp x· héi

Môc tiªu:

Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng gi¶i thÝch vμ ph©n tÝch ®−îc

nh÷ng ®iÓm chÝnh cña t×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi vμ bèi c¶nh ra ®êi cña

LNXH ë ViÖt Nam nh− c¸c c¬ së vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ vμ thÓ chÕ, c¬ së vÒ tμi

nguyªn vμ c«ng nghÖ, tõ ®ã cã c¸ch nh×n tæng qu¸t vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn LNXH cña

n−íc ta.

KÕ ho¹ch bμi gi¶ng:

Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian

1. T×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi

2. Bèi c¶nh ra ®êi LNXH ë ViÖt Nam

Gi¶ng bμi cã

minh ho¹

VÊn ®¸p

OHP,

Tμi liÖu

®äc thªm

1 tiÕt

1 tiÕt

7

T×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi

§Æc ®iÓm chñ yÕu cña L©m nghiÖp truyÒn thèng liªn quan ®Õn ph¸t

triÓn LNXH

Ngay tõ buæi b×nh minh cña lÞch sö, con ng−êi ®· lÊy tõ rõng c¸c thøc ¨n, chÊt ®èt,

vËt liÖu phôc vô cuéc sèng, rõng ®−îc coi lμ c¸i n«i sinh ra vμ lμ m«i tr−êng sèng cña

con ng−êi. §Õn thÕ kû 17, hÖ thèng qu¶n lý rõng ®−îc ra ®êi t¹i Ch©u ¢u, ®¸nh dÊu mét

xu h−íng míi trong viÖc khai th¸c vμ t¸i t¹o tμi nguyªn rõng. Khai th¸c, lîi dông vμ t¸i

t¹o tμi nguyªn rõng ngμy cμng ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngμy cμng cao cña x· héi

lu«n ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng qu¶n lý rõng thÝch hîp. Hai qu¸ tr×nh nμy ph¸t triÓn

ngμy cμng cao vμ dÇn dÇn h×nh thμnh ngμnh l©m nghiÖp. Ngμnh l©m nghiÖp ra ®êi ngμy

cμng cã vÞ trÝ quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mçi quèc gia. Nh− vËy l©m

nghiÖp ra ®êi xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tiÔn cña x· héi ®èi víi rõng vμ vai trß cña x· héi

®èi víi rõng th«ng qua chøc n¨ng qu¶n lý, g×n g÷i vμ ph¸t triÓn rõng. Mçi giai ®o¹n lÞch

sö nhu cÇu x· héi vμ vai trß cña x· héi ®èi víi rõng kh¸c nhau nªn nhËn thøc vμ ph¸t

triÓn l©m nghiÖp còng kh¸c nhau, phï hîp víi tõng giai ®o¹n lÞch sö.

Trong mét thêi gian dμi ph¸t triÓn l©m nghiÖp dùa vμo lîi dông vèn tù nhiªn s½n cã

cña rõng ®· h×nh thμnh quan ®iÓm truyÒn thèng cho r»ng chøc n¨ng chñ yÕu cña l©m

nghiÖp lμ s¶n xuÊt gç ®Ó cung cÊp cho x· héi, do vËy nhiÖm vô chÝnh cña l©m nghiÖp

®−îc xem lμ qu¶n lý rõng ®Ó s¶n xuÊt gç. §©y chÝnh lμ con ®−êng dÉn ®Õn h×nh thμnh

lo¹i h×nh l©m nghiÖp hiÖn ®¹i mμ ®Æc tr−ng cña nã lμ ®éc canh, s¶n xuÊt tËp trung, ®Çu t−

cao, c«ng nghÖ vμ kü thuËt tiÕn tiÕn. Lo¹i h×nh l©m nghiÖp nμy ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t

triÓn m¹nh ë Ch©u ¢u dÇn dÇn h×nh thμnh ë nhiÒu n−íc nhiÖt ®íi trong nh÷ng thËp kû

gÇn ®©y vμ ®−îc xem nh− lμ l©m nghiÖp truyÒn thèng ®Ó ph©n biÖt víi c¸c trμo l−u l©m

nghiÖp kh¸c xuÊt hiÖn tõ gÇn 2 thËp kû gÇn ®©y nh−: L©m nghiÖp x· héi, L©m nghiÖp

míi, L©m nghiÖp tæng hîp, L©m nghiÖp gÇn víi tù nhiªn.

L©m nghiÖp truyÒn thèng chñ yÕu dùa trªn nÒn t¶ng cña kü thuËt l©m sinh víi môc

tiªu chÝnh lμ t¹o ra vμ khai th¸c c¸c s¶n phÈm gç. Do ®ã l©m nghiÖp ®−îc ph©n t¸ch

t−¬ng ®èi râ rμng víi n«ng nghiÖp hoÆc víi c¸c ngμnh nghÒ kh¸c. L©m nghiÖp truyÒn

thèng cã nh÷ng ®iÓm chñ yÕu liªn quan ®Õn l©m nghiÖp cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn

nhiÖt ®íi, ®ã lμ:

• L©m nghiÖp dùa trªn mét ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng nh»m môc ®Ých phôc vô

nhu cÇu x· héi vÒ s¶n phÈm gç ngμy cμng cao.

• Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng chñ yÕu dùa trªn nÒn t¶ng cña khoa häc tù nhiªn ®−îc

thÓ hiÖn b»ng c¸c kü thuËt l©m sinh thuÇn tuý.

• Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng chØ phï hîp víi nh÷ng n¬i kh«ng cã

tranh chÊp ®Êt ®ai, cã nhiÒu c¬ héi viÖc lμm vμ thu nhËp kh¸c cho c¸c céng

®ång d©n c−. Ph−¬ng thøc qu¶n lý nμy khã phï hîp víi nh÷ng n¬i ®«ng d©n c−

vμ hoμn c¶nh x· héi nh− ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nhiÖt ®íi hiÖn nay.

• Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng trªn chØ cã thÓ thùc hiÖn trong mét m«i tr−êng thèng

nhÊt vÒ luËt ph¸p vμ thÓ chÕ nhμ n−íc, Ýt bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè céng ®ång,

phong tôc tËp qu¸n vμ luËt lÖ ®Þa ph−¬ng.

8

Theo Rao (1990) l©m nghiÖp truyÒn thèng cã nguån gèc tõ Ch©u ¢u ®−îc ¸p dông

ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®· ®i theo chiÒu h−íng sau:

• ThiÕt lËp quyÒn hîp ph¸p cña c¸c chñ thÓ nhμ n−íc vμ t− nh©n trong qu¶n lý vμ

sö dông tμi nguyªn rõng. DÉn ®Õn nhμ n−íc qu¶n lý rõng víi quyÒn bÊt kh¶

kh¸ng ®· trë thμnh mét nçi ¸m ¶nh l©u dμi ®èi víi ng−êi d©n sèng gÇn rõng vμ

phô thuéc vμo rõng.

• Quy ®Þnh c¸c chØ tiªu khai th¸c gç hμng ho¸ vμ t¨ng sè l©m s¶n lÊy tõ rõng mμ

kh«ng cÇn hái: “v× quyÒn lîi cña ai?”.

• Bßn rót tμi nguyªn rõng c¹n kiÖt mÆc dï vÉn nªu khÈu hiÖu duy tr× æn ®Þnh n¨ng

suÊt rõng, dÉn ®Õn gi¶m sót nguån tμi nguyªn rõng.

• Thùc hiÖn qu¶n lý rõng b»ng c¸c chiÕn l−îc, ch−¬ng tr×nh do c¸c c¬ quan nhμ

n−íc v¹ch ra mμ kh«ng cÇn cã sù tham gia cña nh©n d©n.

• Sö dông søc d©n nh− lμ lμm c«ng ¨n l−¬ng, phñ nhËn vai trß b¶o vÖ rõng vμ

quyÒn h−ëng lîi rõng cña hä.

L©m nghiÖp truyÒn thèng cã mét lÞch sö l©u dμi, cã nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu vμ

®−îc coi lμ tiÒn ®Ò, khëi nguyªn cho ph¸t triÓn LNXH, lμ sù tiÕp tôc cña chiÕn l−îc l©m

nghiÖp ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi ®ang ph¸t triÓn.

Xu thÕ ph¸t triÓn vμ nguyªn nh©n ra ®êi cña LNXH

T×m hiÓu sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña LNXH ë mét sè n−íc Ch©u ¸ cã thÓ nhËn thÊy

mét sè thay ®æi vμ chuyÓn dÞch trong ngμnh l©m nghiÖp nh− sau:

• Xu thÕ phi tËp trung ho¸ xuÊt hiÖn b»ng qu¸ tr×nh ph©n cÊp qu¶n lý tμi nguyªn

rõng ®· h×nh thμnh vμ b−íc ®Çu mang l¹i hiÖu qu¶. Th«ng qua ®ã nhiÒu thμnh

phÇn kinh tÕ ®· tham gia vμo qu¶n lý tμi nguyªn, vai trß cña ng−êi d©n vμ céng

®ång ®Þa ph−¬ng ®−îc n©ng cao.

• Xu thÕ chuyÓn tõ khai th¸c, lîi dông gç sang sö dông tæng hîp, ®a s¶n phÈm

theo ph−¬ng thøc sö dông tæng hîp tμi nguyªn rõng.

• Xu thÕ ph¸t triÓn tõ ®¬n ngμnh l©m nghiÖp sang ph¸t triÓn ®a ngμnh theo h−íng

ph¸t triÓn n«ng th«n tæng hîp.

• Xu thÕ quèc tÕ ho¸ trong viÖc phèi hîp, liªn kÕt c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp.

Theo Donovan vμ TrÇn §øc Viªn (1997) LNXH ra ®êi vμo ®Çu nh÷ng n¨m 1970, do

c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau:

• ChÝnh phñ c¸c n−íc bÞ thÊt b¹i trong viÖc kiÓm so¸t c¸c nguån tμi nguyªn rõng.

• Sù kÐm hiÖu qu¶ cña l©m nghiÖp dùa trªn nÒn t¶ng c«ng nghiÖp rõng vμ s¶n

phÈm gç thuÇn tuý.

• Xu thÕ phi tËp trung ho¸ vμ d©n chñ ho¸ trong viÖc qu¶n lý c¸c nguån tμi

nguyªn thiªn nhiªn.

• C¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña n«ng d©n vÒ l−¬ng thùc vμ l©m s¶n kh«ng ®−îc ®¸p

øng.