Bài 9: Thuốc giảm đau loại Morphin

d­îc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi

(s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa)

Bµi 9: thuèc gi¶m ®au lo¹i morphin

Môc tiªu häc tËp: Sau khi häc xong bµi nµy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:

1. Nªu ®­îc mèi liªn quan gi÷a cÊu tróc vµ t¸c dông cña morphin.

2. Ph©n tÝch ®­îc c¸c t¸c dông cña morphin, tõ ®ã nªu ®­îc ¸p dông ®iÒu trÞ cña

morphin.

3. Tr×nh bµy ®­îc triÖu chøng vµ c¸ch ®iÒu trÞ ngé ®éc cÊp vµ m¹n cña morphin.

4. Nªu ®­îc ®Æc ®iÓm t¸c dông cña mét sè opioid tæng hîp: pethidin, pentazoxin,

methadon, fentanyl.

1. §¹i c­¬ng

§au lµ mét c¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ. §au lµ do c¸c ngän d©y thÇn kinh c¶m gi¸c bÞ kÝch thÝch qu¸ ®é

bëi t¸c nh©n vËt lý hay hãa häc (nhiÖt, c¬, ®iÖn, c¸c acid hay base...). D­íi ¶nh h­ëng cña c¸c

kÝch thÝch ®au, c¬ thÓ gi¶i phãng ra mét hoÆc nhiÒu chÊt g©y ®au nh­ histamin, chÊt P, c¸c chÊt

chuyÓn hãa acid, c¸c kinin huyÕt t­¬ng (brady kinin, kallidin...).

Thuèc gi¶m ®au ®­îc chia lµm 3 lo¹i:

- Thuèc gi¶m ®au lo¹i morphin.

- Thuèc gi¶m ®au kh«ng ph¶i lo¹i morphin: paracetamol vµ thuèc chèng viªm kh«ng steroid.

- Thuèc gi¶m ®au hç trî: lµ nh÷ng thuèc cã t¸c dông lµm t¨ng hiÖu qu¶ gi¶m ® au hoÆc gi¶m nhÑ

t¸c dông kh«ng mong muèn cña c¸c thuèc trªn.

2. thuèc gi¶m ®au lo¹i morphin

Thuèc gi¶m ®au lo¹i morphin cã chung mét ®Æc tÝnh lµ g©y nghiÖn, v× vËy ®Òu thuéc "b¶ng A,

g©y nghiÖn", kh«ng kª ®¬n qu¸ 7 ngµy.

Nhãm thuèc nµy bao gåm:

- Opiat: lµ c¸c dÉn xuÊt cña thuèc phiÖn (opium), cã tÝnh chÊt gièng nh­ morphin.

- Opioid: lµ c¸c chÊt tæng hîp, b¸n tæng hîp, cã t¸c dông gièng morphin hoÆc g¾n ®­îc vµo c¸c

receptor cña morphin.

Nhùa kh« cña qu¶ c©y thuèc phiÖn cã chøa kho¶ng 25 alcaloid, trong ®ã morphin chiÕm 10%,

codein gÇn 0,5%, papaverin 0,8%...

Dùa vµo cÊu tróc hãa häc, c¸c alcaloid cña thuèc phiÖn ®­îc chia lµm 2 lo¹i:

- Nh©n piperidin- phenanthren: morphin, codein..., t¸c dông ­u tiªn trªn thÇn kinh trung ­¬ng.

- Nh©n benzyl- isoquinolein: papaverin

Papaverin kh«ng g©y ngñ, t¸c dông chñ yÕu lµ lµm gi·n c¬ tr¬n (m¹ch vµnh, tiÓu ®éng m¹ch cña

tim, phæi, n·o, sîi c¬ tr¬n cña phÕ qu¶n, ruét, ®­êng mËt vµ niÖu qu¶n).

2.1. Morphin