Bài 1: Đại cương về dược học

d­îc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi

(s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa)

Bµi 1: ®¹i c­¬ng vÒ d­îc ®éng häc

Môc tiªu häc tËp: Sau khi häc xong bµi nµy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:

1. Ph©n tÝch ®­îc qu¸ tr×nh hÊp thu vµ ph©n phèi thuèc trong c¬ thÓ.

2. Nªu ®­îc ý nghÜa cña c¸c th«ng sè d­îc ®éng häc cña c¸c qu¸ tr×nh hÊp thu vµ ph©n

phèi thuèc.

3. Nªu ®­îc ý nghÜa cña viÖc g¾n thuèc vµo protein huyÕt t­¬ng.

4. Tr×nh bµy ®­îc nh÷ng qu¸ tr×nh vµ ý nghÜa cña sù chuyÓn hãa thuèc trong c¬ thÓ.

5. KÓ ra ®­îc ý nghÜa th«ng sè d­îc ®éng häc vÒ hÖ sè thanh th¶i, t/2 vµ c¸c ®­êng th¶i trõ

thuèc khái c¬ thÓ.

D­îc ®éng häc (Pharmacokinetics) nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn vËn cña thuèc tõ lóc ®­îc

hÊp thu vµo c¬ thÓ cho ®Õn khi bÞ th¶i trõ hoµn toµn (H 1

). C¸c qu¸ tr×nh ®ã lµ:

- Sù hÊp thu (Absorption)

- Sù ph©n phèi (Distribution)

- Sù chuyÓn hãa (Metabolism)

- Sù th¶i trõ (Excretion)

M¸u M«

HÊp thu

(uèng, b«i...)

Thuèc

t/m

Thuèc - protein



Protein

+

thuèc(T)

M

Dù tr÷

T T - Rec

ChuyÓn hãa

ChÊt chuyÓn hãa (M)

T¸c dông

Th¶i trõ

H×nh 1.1. Sù chuyÓn vËn cña thuèc trong c¬ thÓ

§Ó thùc hiÖn ®­îc nh÷ng qu¸ tr×nh nµy, thuèc ph¶i v­ît qua c¸c mµng tÕ bµo. V× thÕ tr­íc khi

nghiªn cøu 4 qu¸ tr×nh nµy, cÇn nh¾c l¹i c¸c c¬ chÕ vËn chuyÓn thuèc qua mµng sinh häc vµ c¸c

®Æc tÝnh lý hãa cña thuèc vµ mµng sinh häc cã ¶nh h­ëng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ®ã.

d­îc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi

(s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa)

1. C¸c c¸ch vËn chuyÓn thuèc qua mµng sinh häc

1.1. §Æc tÝnh lý hãa cña thuèc

- Thuèc lµ c¸c ph©n tö th­êng cã träng l­îng ph©n tö P M  600. Chóng ®Òu lµ c¸c acid hoÆc c¸c

base yÕu.

- KÝch th­íc ph©n tö cña thuèc cã thÓ thay ®æi tõ rÊt nhá (P M = 7 nh­ ion lithi) cho tíi rÊt lín

(nh­ alteplase- tPA- lµ protein cã PM = 59.050). Tuy nhiªn, ®a sè cã P M tõ 100- 1000. §Ó g¾n

"khÝt" vµo 1 lo¹i receptor, ph©n tö thuèc cÇn ®¹t ®­îc mét kÝch cì duy nhÊt ®ñ víi kÝch th­íc cña

receptor ®Æc hiÖu ®Ó thuèc kh«ng g¾n ®­îc vµo c¸c receptor kh¸c (mang tÝnh chän läc). Kinh

nghiÖm cho thÊy PM nhá nhÊt ph¶i ®¹t kho¶ng 100 vµ kh«ng qu¸ 1000, v× lín qu¸ th× kh«ng qua

®­îc c¸c mµng sinh häc ®Ó tíi n¬i t¸c dông.

Mét sè thuèc lµ acid yÕu: lµ ph©n tö trung tÝnh cã thÓ ph©n ly thuËn nghÞch thµnh mét anion (®iÖn

tÝch (-)) vµ mét proton (H+

).

C8H7O2COOH  C8H7O2COO-

+ H+

Aspirin trung tÝnh Aspirin anion Proton

Mét sè thuèc lµ base yÕu: lµ mét ph©n tö trung tÝnh cã thÓ t¹o thµnh mét cation (®iÖn tÝch (+))

b»ng c¸ch kÕt hîp víi 1 proton:

C12H11ClN3NH3

+  C12H11ClN3NH2

+ H+

Pyrimethamin cation Pyrimethamin Proton

trung tÝnh

- C¸c ph©n tö thuèc ®­îc s¶n xuÊt d­íi c¸c d¹ng bµo chÕ kh¸c nhau ®Ó:

 Tan ®­îc trong n­íc (dÞch tiªu hãa, dÞch khe), do ®ã dÔ ®­îc hÊp thu.

 Tan ®­îc trong mì ®Ó thÊm qua ®­îc mµng tÕ bµo g©y ra ®­îc t¸c dông d­îc lý v× mµng tÕ

bµo chøa nhiÒu phospholipid.

V× vËy ®Ó ®­îc hÊp thu vµo tÕ bµo thuËn lîi nhÊt, thuèc cÇn cã mét tû lÖ tan trong n­íc/ tan trong

mì thÝch hîp.

- C¸c ph©n tö thuèc cßn ®­îc ®Æc tr­ng bëi h»ng sè ph©n ly pKa

pKa ®­îc suy ra tõ ph­¬ng tr×nh Hend erson- HasselbACh:

d¹ng ion hãa

pH = pKa + log

d¹ng kh«ng ion hãa

Cho 1 acid:

nång ®é ph©n tö

pKa = pH + log

nång ®é ion