Áp lực thể chế với việc thực hiện kế toán quản trị môi trường tại các doanh nghiệp sản xuất ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở / Nguyễn Thị Hằng Nga chủ nhiệm đề tài, [và những người khác

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

CẤP CƠ SỞ

ÁP LỰC THỂ CHẾ VỚI VIỆC THỰC HIỆN KẾ TOÁN QUẢN

TRỊ MÔI TRƢỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT Ở

VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM PHÍA NAM

MÃ SỐ: CT-1906-112

CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI: TS. NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

TP.HCM – 2020

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

CẤP CƠ SỞ

ÁP LỰC THỂ CHẾ VỚI VIỆC THỰC HIỆN KẾ TOÁN QUẢN

TRỊ MÔI TRƢỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT Ở

VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM PHÍA NAM

MÃ SỐ: CT-1906-112

Chủ nhiệm đề tài: TS. NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

Các thành viên tham gia:

Ths. Nguyễn Kim Nam

Ths. Trần Thị Tuyết Vân

TP.HCM – 2020

Xác nhận đề tài đã đƣợc chỉnh sửa

Chủ tịch Hội đồng nghiệm thu Thƣ ký

LỜI NÓI ĐẦU

Với tầm quan trọng của Kế toán quản trị môi trường, trong việc hỗ trợ

các doanh nghiệp kiểm soát chi phí môi trường, gia tăng hiệu quả kinh tế và

phát triển bền vững, một số nghiên cứu đã được thực hiện nhằm đưa ra các

hàm ý hướng tới việc sản xuất kinh doanh có trách nhiệm với môi trường.

Tuy nhiên các nghiên cứu về kế toán quản trị môi trường đã thực hiện, chủ

yếu khai thác ở khía cạnh hướng dẫn thực hiện kế toán quản trị môi trường

hoặc hoàn thiện công tác tổ chức kế toán quản trị môi trường tại một đơn vị

cụ thể. Thời gian gần đây, ở nước ngoài, một số các nghiên cứu đã tiếp cận

rộng hơn ở cấp độ nhiều doanh nghiệp, và đề cập đến các nhân tố ảnh hưởng

đến thực hiện kế toán quản trị môi trường. Tại Việt Nam, các nghiên cứu liên

quan đến kế toán quản trị môi trường còn chưa nhiều, chủ yếu tiếp cận theo

hướng giải pháp thực hiện kế toán quản trị môi trường tại một doanh nghiệp

cụ thể, hoặc những lợi ích và định hướng áp dụng kế toán quản trị môi

trường. Khá ít nghiên cứu đề cập đến ảnh hưởng của áp lực thể chế đến thực

hiện kế toán quản trị môi trường, trong đó đặc biệt hiếm có nghiên cứu kết

hợp đường đi giữa lý thuyết thể chế và lý thuyết hành động hợp lý để phân

tích các ảnh hưởng (có thể có) đến việc thực hiện kế toán quản trị môi trường.

Nhận thấy tầm quan trọng của kế toán quản trị môi trường trong việc gia tăng

hiệu quả kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, nghiên cứu này sẽ

khám phá ảnh hưởng của các áp lực thể chế, bao gồm: áp lực cưỡng ép, áp lực

quy chuẩn và áp lực mô phỏng đến ý định thực hiện kế toán quản trị môi

trường, từ đó ảnh hưởng đến việc thực hiện kế toán quản trị môi trường tại

các doanh nghiệp sản xuất, trong bối cảnh một nền kinh tế chuyển đổi như

Việt Nam. Kết quả nghiên cứu là cơ sở đề ra các giải pháp nhằm nâng cao

việc thực hiện kế toán quản trị môi trường tại các doanh nghiệp sản xuất ở

Việt Nam.

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ TIẾNG ANH

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC HÌNH

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

1.2. MỤC TIÊU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU

1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

1.4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1.5. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI

1.5.1 Ý nghĩa khoa học

1.5.2 Ý nghĩa thực tiễn

1.6. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC

2.1 KẾ TOÁN QUẢN TRỊ MÔI TRƢỜNG

2.1.1 Định nghĩa và phân loại Kế toán quản trị môi trƣờng

2.1.2 Đối tƣợng của Kế toán quản trị môi trƣờng

2.1.3 Các loại thông tin của Kế toán quản trị môi trƣờng

2.1.4 Nội dung Kế toán quản trị môi trƣờng

2.2 CÁC LÝ THUYẾT NỀN CÓ LIÊN QUAN

2.2.1 Lý thuyết thể chế (Institutional theory)

2.2.2 Lý thuyết hành động hợp lý (Theory of reasoned action)

2.2.3 Vận dụng các lý thuyết nền cho nghiên cứu này

2.3 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC

2.3.1 Tổng quan các nghiên cứu trƣớc

2.3.2 Một số nhận xét về các nghiên cứu trƣớc và định hƣớng nghiên cứu

2.4 MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ NGHỊ

2.4.1 Phát triển các giả thuyết nghiên cứu

2.4.2 Mô hình nghiên cứu đề nghị

2.5 TÓM TẮT CHƢƠNG 2

i

ii

iii

iv

1

1

2

3

3

4

4

4

5

6

6

6

8

8

10

14

14

18

19

21

21

27

31

31

33

34

CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU

3.1.1 Xác định phƣơng pháp nghiên cứu

3.1.2 Quy trình nghiên cứu

3.2 NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH

3.2.1 Xây dựng nghiên cứu định tính

3.2.2 Kết quả nghiên cứu định tính

3.3 NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG

3.3.1 Thiết kế mẫu nghiên cứu

3.3.2 Phƣơng pháp phân tích dữ liệu

3.4 TÓM TẮT CHƢƠNG 3

CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1 ĐẶC ĐIỂM MẪU NGHIÊN CỨU VÀ PHÂN TÍCH THỐNG KÊ MÔ TẢ

4.1.1 Đặc điểm mẫu nghiên cứu

4.1.2 Phân tích thống kê mô tả

4.2 KIỂM ĐỊNH CRONBACH ALPHA VÀ PHÂN TÍCH NHÂN TỐ KHÁM PHÁ

4.2.1 Kiểm định độ tin cậy của thang đo

4.2.2 Phân tích nhân tố khám phá

4.3 PHÂN TÍCH NHÂN TỐ KHẲNG ĐỊNH

4.4 PHÂN TÍCH MÔ HÌNH CẤU TRÚC TUYẾN TÍNH (SEM)

4.4.1 Kiểm định mô hình lý thuyết

4.4.2 Kiểm định giả thuyết nghiên cứu

4.5 THẢO LUẬN VỀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

4.6 TÓM TẮT CHƢƠNG 4

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ HÀM Ý

5.1 KẾT LUẬN

5.1.1 Về mục tiêu nghiên cứu

5.1.2 Về kết quả nghiên cứu

5.1.3 Về đóng góp của nghiên cứu

5.2 MỘT SỐ HÀM Ý RỦT RA TỪ NGHIÊN CỨU

5.3 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO

5.3.1 Hạn chế của đề tài

5.3.2 Hƣớng nghiên cứu trong tƣơng lai

35

35

35

36

37

37

37

41

41

43

46

47

47

47

51

53

53

54

55

57

57

59

61

65

66

66

66

67

67

68

70

70

70

K

ẾT LU

Ậ

N

TÀI LI

ỆU THAM KH

Ả

O

1. Ti

ếng Vi

ệ

t

2. Ti

ếng Anh

PH

Ụ

L

Ụ

C

71

72

72

73

i

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ALCE Áp lực cưỡng ép

ALMP Áp lực mô phỏng

ALQC Áp lực quy chuẩn

BVMT Bảo vệ môi trường

CP Chi phí

CPMT Chi phí môi trường

DN Doanh nghiệp

DNSX Doanh nghiệp sản xuất

HĐMT Hoạt động môi trường

HQKT Hiệu quả kinh tế

HQMT Hiệu quả môi trường

HTKT Hệ thống kế toán

KD Kinh doanh

KT Kế toán

KTCP Kế toán chi phí

KTMT Kế toán môi trường

KTQT Kế toán quản trị

KTQTMT Kế toán quản trị môi trường

KTTC Kế toán tài chính

KTTĐ Kinh tế trọng điểm

TRA Lý thuyết hành động hợp lý

MT Môi trường

MTKD Môi trường kinh doanh

NCĐL Nghiên cứu định lượng

NCĐT Nghiên cứu định tính

PPNC Phương pháp nghiên cứu

QLMT Quản lý môi trường

SP Sản phẩm

SXKD Sản xuất kinh doanh

TN Thu nhập

TTMT Thông tin môi trường

YDTH Ý định thực hiện

ii

DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ TIẾNG ANH

Tiếng Anh Tiếng Việt Chữ viết tắt

(nếu có)

Activity Based Cost Phân bổ chi phí theo mức độ hoạt động ABC

Coercive pressure Áp lực cưỡng ép ALCE

Full cost Assessment Phương pháp chi phí toàn bộ FCA

Federal Environment

Ministry - Germany

Bộ môi trường Đức FEM

Institutional Context Bối cảnh thể chế

International Federation of

Accountants

Liên đoàn Kế toán quốc tế IFAC

Input Output Analysis Phân tích đầu vào – đầu ra IOA

Institutional theory Lý thuyết thể chế

International Standards

Organization

Tổ chức tiêu chuẩn hóa Quốc tế ISO

Life Cycle Cost Phân tích chi phí vòng đời sản phẩm LCC

Material Flow Cost

Accounting

Phân tích dòng chi phí nguyên vật liệu MFCA

Mimetic pressure Áp lực mô phỏng ALMP

Normative pressure Áp lực quy chuẩn ALQC

Theory of reasoned action Lý thuyết hành động hợp lý TRA

Total Cost Assessment Phương pháp tổng chi phí TCA

United Nations Division for

Sustainable Development

Ủy ban Phát triển bền vững của Liên

hiệp quốc

UNDSD

iii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Danh mục các định nghĩa Kế toán quản trị môi trường

Bảng 2.2: Các giả thuyết nghiên cứu

Bảng 3.1: Thang đo Áp lực cưỡng ép

Bảng 3.2: Thang đo Áp lực quy chuẩn

Bảng 3.3: Thang đo Áp lực mô phỏng

Bảng 3.4: Thang đo YDTH Kế toán quản trị môi trường

Bảng 3.5: Thang đo thực hiện KTQTMT

Bảng 4.1: Thống kê theo giới tính, học vấn, chức vụ và thâm niên

Bảng 4.2: Quy mô tài sản của các doanh nghiệp

Bảng 4.3: Lĩnh vực kinh doanh của các doanh nghiệp

Bảng 4.4: Địa chỉ trụ sở hoạt động của các doanh nghiệp

Bảng 4.5: Thống kê mô tả các biến quan sát

Bảng 4.6: Độ tin cậy Cronbach‘s Alpha

Bảng 4.7: Ma trận nhân tố đã xoay của phân tích nhân tố khám phá

Bảng 4.8: Kết quả kiểm định giá trị phân biệt trong mô hình tới hạn

Bảng 4.9: Mối quan hệ nhân quả giữa các khái niệm (chưa chuẩn hóa)

Bảng 4.10: Mối quan hệ nhân quả giữa các khái niệm (chuẩn hóa)

Bảng 4.11: Ma trận hệ số tương quan

Bảng 4.12: Kết quả kiểm định các ảnh hưởng trực tiếp

Bảng 4.13: Kết quả kiểm định các ảnh hưởng gián tiếp

7

33

38

39

39

40

41

48

48

49

50

52

53

54

57

58

58

59

59

60

iv

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1: Ảnh hưởng của các yếu tố thể chế đến hành vi của tổ chức

Hình 2.2: Ảnh hưởng của các yếu tố thể chế đến thực hiện KTQTMT

Hình 2.3: Mô hình nghiên cứu đề nghị

Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu

Hình 4.1: Phân loại DN theo ngành nghề KD nhạy cảm với môi trường

Hình 4.2: Phân loại DN theo hình thức sở hữu

Hình 4.3: Kết quả CFA mô hình đo lường tới hạn

Hình 4.4: Kết quả SEM mô hình lý thuyết chuẩn hóa

15

20

33

36

49

50

56

57