Áp giải, dẫn giải theo luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN TRẦN THẢO VY

ÁP GIẢI, DẪN GIẢI THEO LUẬT TỐ TỤNG

HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2022

NGUYỄN TRẦN THẢO VY LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ KHÓA 32

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ÁP GIẢI, DẪN GIẢI THEO LUẬT TỐ TỤNG

HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành Luật Hình sự và Luật Tố tụng hình sự

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : TS. Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh

Học viên : Nguyễn Trần Thảo Vy

Lớp : Cao học luật, Khóa 32

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan Luận văn Thạc sĩ luật học với đề tài: “Áp giải, dẫn giải theo

luật tố tụng hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện

dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh. Luận văn có

sử dụng, trích dẫn một số ý kiến, quan điểm khoa học của một số tác giả. Các

thông tin này đều được trích dẫn nguồn cụ thể và chính xác. Các số liệu, thông

tin được sử dụng trong Luận văn là khách quan và trung thực. Tôi hoàn toàn chịu

trách nhiệm về lời cam đoan của mình.

Tác giả luận văn

Nguyễn Trần Thảo Vy

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự

BPCC : Biện pháp cưỡng chế

CQĐT : Cơ quan điều tra

NCTN : Người chưa thành niên

TAND : Tòa án nhân dân

THAHS : Thi hành án hình sự

THTT : Tiến hành tố tụng

TTHS : Tố tụng hình sự

VAHS : Vụ án hình sự

VKS : Viện kiểm sát

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................................1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT

TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ BIỆN PHÁP ÁP GIẢI, DẪN GIẢI................................11

1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của biện pháp áp giải, dẫn giải trong tố

tụng hình sự Việt Nam.................................................................................................... 11

1.1.1. Khái niệm về biện pháp áp giải, dẫn giải........................................................11

1.1.2. Đặc điểm của biện pháp áp giải, dẫn giải.......................................................14

1.1.3. Ý nghĩa của biện pháp áp giải, dẫn giải..........................................................15

1.2. Khái quát chung về biện pháp áp giải, dẫn giải trong tố tụng hình sự Việt

Nam qua các thời kỳ........................................................................................................ 18

1.2.1. Giai đoạn từ 1945 đến trước ngày 01/01/1989 ...............................................18

1.2.2. Giai đoạn từ ngày 01/01/1989 đến trước ngày 01/7/2004 ..............................20

1.2.3. Giai đoạn từ ngày 01/7/2004 đến trước ngày 01/01/2018 ..............................23

1.2.4. Giai đoạn từ ngày 01/01/2018 đến nay ...........................................................26

1.3. Quy định về biện pháp áp giải, dẫn giải theo pháp luật tố tụng Việt Nam ... 29

1.3.1. Về đối tượng áp dụng ......................................................................................29

1.3.2. Về căn cứ và điều kiện áp dụng.......................................................................35

1.3.3. Về thẩm quyền áp dụng ...................................................................................40

1.3.4. Về trình tự, thủ tục áp dụng.............................................................................43

Kết luận Chương 1 .......................................................................................................... 47

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG BIỆN PHÁP ÁP GIẢI, DẪN GIẢI

VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ...............48

2.1. Thực trạng áp dụng biện pháp áp giải, dẫn giải theo quy định của Bộ luật

Tố tụng hình sự năm 2015.............................................................................................. 48

2.1.1. Thực trạng áp dụng biện pháp áp giải, dẫn giải trong giai đoạn điều tra,

truy tố .. .........................................................................................................................48

2.1.2. Thực trạng áp dụng biện pháp áp giải, dẫn giải trong giai đoạn xét xử ........49

2.2. Một số khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng quy định về biện

pháp áp giải, dẫn giải ...................................................................................................... 51

2.2.1. Một số khó khăn, vướng mắc trong giai đoạn điều tra, truy tố.......................51

2.2.2. Một số khó khăn, vướng mắc trong giai đoạn xét xử ......................................56

2.2.3. Một số khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng biện pháp áp giải, dẫn

giải đối với người dưới 18 tuổi. ....................................................................................59

2.3. Một số đề xuất, kiến nghị nhằm tháo gỡ một số khó khăn, vướng mắc

trong quá trình áp dụng biện pháp áp giải, dẫn giải .................................................. 64

2.3.1. Một số đề xuất, kiến nghị hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình

sự về biện pháp áp giải, dẫn giải ..................................................................................64

2.3.2. Một số đề xuất về mặt tổ chức thực hiện các quy định về biện pháp áp giải,

dẫn giải .........................................................................................................................69

Kết luận Chương 2 .......................................................................................................... 73

KẾT LUẬN..................................................................................................................74

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Luật Tố tụng hình sự là một phương tiện sắc bén và hữu hiệu của Nhà nước

trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm nhằm phát hiện và xử lý nhanh

chóng, chính xác, kịp thời mọi hành vi phạm tội, người thực hiện tội phạm; bảo vệ

quyền con người, quyền công dân của những người tham gia tố tụng, đặc biệt là

người bị buộc tội; bảo vệ Nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức,

cá nhân khỏi sự xâm phạm của tội phạm. Đồng thời, giáo dục mọi người ý thức tuân

thủ pháp luật nói chung và pháp luật tố tụng hình sự nói riêng; và trong công cuộc

đấu tranh phòng, chống tội phạm thì các biện pháp cưỡng chế trong luật tố tụng

hình sự có ý nghĩa rất quan trọng, việc áp dụng biện pháp này ảnh hưởng đến việc

giải quyết có hiệu quả nhiệm vụ của tố tụng hình sự.

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 chính thức có hiệu lực từ ngày

01/01/2018, đã xây dựng và cập nhật nhiều nội dung mới vừa nhằm bảo vệ tốt hơn

quyền con người, quyền công dân của những người tham gia tố tụng, vừa đảm bảo

các nguyên tắc cơ bản trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, đặc biệt là “nguyên

tắc xác minh sự thật vụ án”. Nhằm cụ thể hóa nguyên tắc này cũng như việc đảm

bảo thực thi tôn trọng quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, nhà

làm luật đã đưa ra các quy định mới mẻ đối với biện pháp áp giải, dẫn giải so với

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003. Áp giải và dẫn giải là một biện pháp cưỡng chế

để bảo đảm cho hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử được diễn ra theo đúng

trình tự, quy định của pháp luật; trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, việc có

mặt của bị can, bị cáo hay người làm chứng, bị hại,… có vai trò rất quan trọng đối

với việc xác định sự thật khách quan, toàn diện vụ án. Như vậy, với việc quy định

về áp giải, dẫn giải trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã giúp cho các cơ

quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng áp dụng thuận tiện hơn trong quá trình

giải quyết các vụ án hình sự, han ch ̣ ế đến mức thấp nhất viêc ḅ ỏ lot ṭ ôi ph ̣ am. ̣

Tuy nhiên, trên thực tế áp giải, dẫn giải là vấn đề phức tạp, nhạy cảm và rất

dễ bị phản ứng, vì vậy các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng cần phải

xem xét rất thận trọng, chỉ nên áp dụng khi thật cần thiết để làm rõ các nội dung

quan trọng của vụ án. Việc áp dụng biện pháp áp giải, dẫn giải không đơn giản do

quy định của pháp luật về áp giải, dẫn giải chưa cụ thể và khó triển khai trên thực

2

tiễn. Mặt khác, việc dẫn giải đối với người bị hại trong trường hợp họ từ chối việc

giám định theo quyết định trưng cầu của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng

mà không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan cũng gặp khó

khăn khi người bị hại đã chủ động không đi giám định theo yêu cầu của Cơ quan

điều tra thì khi áp dụng biện pháp dẫn giải người bị hại có thể không chấp hành

hoặc bỏ trốn. Lúc này, Cơ quan điều tra không còn biện pháp nào khác để áp dụng,

qua đó việc xác minh tố giác tin báo về tội phạm cũng như việc điều tra vụ án bị

kéo dài.

Để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc trong quy định và thực tiễn áp dụng của

biện pháp áp giải, dẫn giải, trong công trình nghiên cứu tác giả sẽ làm rõ các vấn đề

lý luận về biện pháp áp giải, dẫn giải; phân tích, nghiên cứu chuyên sâu và sẽ có một

phần nghiên cứu so sánh ngắn gọn giữa các quy định hiện hành về biện pháp áp giải,

dẫn giải với các quy định của pháp luật tố tụng của một số quốc gia trên thế giới.

Đồng thời, trong suốt thời gian nghiên cứu tác giả sẽ đánh giá hoạt động áp dụng biện

pháp áp giải, dẫn giải trong các vụ án hình sự để đưa ra các vướng mắc, bất cập khi

biện pháp này được áp dụng trong thực tiễn và kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định

trong Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam về biện pháp áp giải, dẫn giải.

Với những lý do nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài “Áp giải, dẫn giải theo luật

tố tụng hình sự Việt Nam” để làm luận văn thạc sĩ luật học, chuyên ngành Luật

Hình sự và Tố tụng hình sự của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Qua khảo sát cho thấy, chế định về áp giải, dẫn giải theo quy định của luật tố

tụng hình sự Việt Nam chưa được nghiên cứu nhiều. Các công trình nghiên cứu

khoa học và các bài báo khoa học thường tập trung nghiên cứu chủ yếu về biện

pháp ngăn chặn và biện pháp cưỡng chế, trong đó chỉ có một phần nhỏ các nghiên

cứu có liên quan đến biện pháp áp giải, dẫn giải nhưng tác giả nhận thấy vẫn có một

số công trình nghiên cứu có đề cập đến biện pháp áp giải, dẫn giải ở những mức độ

và khía cạnh khác nhau.

Ở cấp độ công trình nghiên cứu chuyên khảo gồm có: Sách chuyên khảo

nghiên cứu về “Về tự do cá nhân và biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự”

của tác giả Trần Quang Tiệp, được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản tại Hà

Nội năm 2011. Trong quyển sách này, tác giả chủ yếu nghiên cứu khái quát về mối