Ảnh hưởng tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát và hoạt động can thiệp trung hòa của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: Luận án tiến sĩ kinh tế / Nguyễn Thị Kim Phụng

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ KIM PHỤNG

ẢNH HƯỞNG TÍCH LŨY DỰ TRỮ NGOẠI HỐI ĐẾN LẠM

PHÁT VÀ HOẠT ĐỘNG CAN THIỆP TRUNG HÒA CỦA

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành : TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Mã ngành : 9.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.,TS. Hoàng Thị Thanh Hằng

2. PGS.,TS. Võ Xuân Vinh

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

ii

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

ĐỘC LẬP – TỰ DO – HẠNH PHÚC

-----

LỜI CAM ĐOAN



Luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị tiến sĩ tại bất cứ một

trường đại học nào. Luận án này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết

quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố

trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được

dẫn nguồn đầy đủ trong luận án.

Thành Phố Hồ Chí Minh, ngày … tháng… năm 2018

Tác giả

Nguyễn Thị Kim Phụng

iii

LỜI CẢM ƠN



Trước hết tôi xin chân thành cám ơn PGS.TS. Hoàng Thị Thanh Hằng và

PGS.TS. Võ Xuân Vinh đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận án này.

Kế đến, tôi xin chân thành cám ơn quý thầy cô Phòng Đào tạo Sau đại học, Quý

thầy cô Khoa Kinh Tế Quốc Tế trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã hỗ trợ tôi về

thủ tục và góp ý chuyên môn trong suốt quá trình làm luận án.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cám ơn gia đình, những người thân yêu đã động

viên, giúp đỡ tôi về tinh thần, chia sẽ công việc để tôi có điều kiện tốt nhất nghiên cứu.

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thị Kim Phụng

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................ii

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... iii

MỤC LỤC......................................................................................................................iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................................xi

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .............................................................................. xiii

DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ...........................................................................xv

TÓM TẮT LUẬN ÁN............................................................................................... xvii

CHƯƠNG 1 : GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ LUẬN ÁN.......................................1

1.1. BỐI CẢNH THỰC TIỄN VÀ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.......................................1

1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ...................................................................................7

1.2.1. Mục tiêu chung.......................................................................................................7

1.2.2. Mục tiêu cụ thể.......................................................................................................7

1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ......................................................................................8

1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................................8

1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........................................................................9

1.6. NHỮNG ĐÓNG GÓP VỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN......12

1.6.1.Những đóng góp về lý luận của luận án................................................................12

1.6.2.Những đóng góp về thực tiễn của luận án.............................................................13

1.7. KẾT CẤU LUẬN ÁN............................................................................................15

v

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ

ẢNH HƯỞNG CỦA TÍCH LŨY DỰ TRỮ NGOẠI HỐI ĐẾN LẠM PHÁT VÀ

HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUNG HÒA CỦA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG..16

2.1.MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN .................................................................................16

2.1.1. Lạm phát...............................................................................................................16

2.1.1.1. Khái niệm lạm phát ...........................................................................................16

2.1.1.2. Các quan điểm về lạm phát...............................................................................16

2.1.1.3.Các phép đo lường lạm phát..............................................................................17

2.1.1.4. Nguyên nhân gây ra lạm phát ...........................................................................18

2.1.1.5. Ảnh hưởng của lạm phát đến nền kinh tế..........................................................19

2.1.1.6. Các biện pháp kiềm chế và kiểm soát lạm phát của NHTW .............................20

2.1.2. Tích lũy dự trữ ngoại hối......................................................................................21

2.1.2.1. Khái niệm tích lũy dự trữ ngoại hối..................................................................21

2.1.2.2. Vai trò của dự trữ ngoại hối .............................................................................23

2.1.2.3. Rủi ro trong nước và chi phí tích lũy dự trữ ngoại hối.....................................25

2.1.2.4. Nguyên tắc quản lý dự trữ ngoại hối ...............................................................27

2.1.2.5. Tiêu chí đánh giá quy mô dự trữ ngoại hối.......................................................28

2.1.3. Đô la hóa ..............................................................................................................28

2.1.3.1. Khái niệm đô la hóa ..........................................................................................28

2.1.3.2. Các phương pháp đo lường mức độ đô la hóa .................................................30

2.1.3.3. Nguyên nhân gây ra tình trạng đô la hóa nền kinh tế ......................................30

2.1.3.4. Đô la hóa và thách thức đối với việc xây dựng và điều hành chính sách tiền tệ

của NHTW......................................................................................................................31

2.1.3.5. Các chính sách hạn chế đô la hóa nền kinh tế..................................................32

vi

2.1.3.6. Mối quan hệ giữa đô la hóa với lạm phát và tích lũy dự trữ ngoại hối............33

2.1.4. Can thiệp trung hòa của NHTW ..........................................................................35

2.1.4.1. Khái niệm hoạt động can thiệp trung hòa.........................................................35

2.1.4.2.Các công cụ can thiệp trung hòa của NHTW ....................................................37

2.1.4.3. Hiệu quả, tính bền vững và chi phí hoạt động can thiệp trung hòa .................40

2.2. CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG...........................................................................................42

2.2.1. Cơ chế tác động của tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát ...............................42

2.2.1.1. Cơ chế tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát qua kênh tiền tệ........42

2.2.1.2 Cơ chế tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát qua kênh nhận phân bổ

SDRs từ IMF...................................................................................................................47

2.2.2. Cơ chế can thiệp trung hòa...................................................................................48

2.3.TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ....................................................51

2.3.1. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm

phát.................................................................................................................................51

2.3.1.1.Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát

theo kênh tiền tệ .............................................................................................................51

2.3.1.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát

theo kênh nhận phân bổ SDRs từ IMF...........................................................................58

2.3.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về hiệu quả hoạt động can thiệp trung hòa của NHTW

........................................................................................................................................63

2.3.2.1. Nhóm tiếp cận thứ nhất.....................................................................................63

2.3.2.2. Nhóm tiếp cận thứ hai.......................................................................................68

vii

2.4. KHE HỞ NGHIÊN CỨU .....................................................................................76

2.4.1. Khe hở nghiên cứu về tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát.............................76

2.4.2. Khe hở nghiên cứu về hiệu quả hoạt động can thiệp trung hòa của NHTW .......77

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ CÁC DỮ LIỆU.....................79

3.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................................79

3.2. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU LÝ THUYẾT ..........................................................80

3.2.1. Mô hình nghiên cứu tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát.................80

3.2.2. Mô hình nghiên cứu đánh giá hiệu quả can thiệp trung hòa của NHNN Việt Nam

........................................................................................................................................83

3.3. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH DỮ LIỆU..........................................................87

3.3.1. Phương pháp phân tích dữ liệu mô hình tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm

phát.................................................................................................................................87

3.3.1.1. Phương pháp ước lượng mô hình tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát .......87

3.3.1.2. Trình tự phân tích dữ liệu mô hình tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm

phát tại Việt Nam. ..........................................................................................................89

3.3.2. Phương pháp phân tích dữ liệu mô hình đánh giá hiệu quả hoạt động can thiệp

trung hòa của NHNN Việt Nam.....................................................................................90

3.3.2.1. Phương pháp ước lượng mô hình đánh giá hiệu quả hoạt động can thiệp trung

hòa của NHNN Việt Nam ...............................................................................................90

3.3.2.2. Trình tự phân tích dữ liệu mô hình hiệu quả hoạt động can thiệp trung hòa của

NHNN Việt Nam.............................................................................................................93

3.4. BIẾN SỐ VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU.............................................................93

3.4.1. Biến số và dữ liệu nghiên cứu mô hình tác động tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm

phát.................................................................................................................................93

viii

3.4.2. Biến số và dữ liệu nghiên cứu mô hình hiệu quả hoạt động can thiệp trung hòa của

NHNN Việt Nam............................................................................................................96

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.................................100

4.1. THỰC TRẠNG DỰ TRỮ NGOẠI HỐI, ĐÔ LA HÓA VÀ CAN THIỆP

TRUNG HÒA TẠI VIỆT NAM................................................................................100

4.1.1. Thực trạng dự trữ ngoại hối tại Việt Nam..........................................................100

4.1.1.1. Diễn biến dự trữ ngoại hối tại Việt Nam.........................................................100

4.1.1.2. Quy mô dự trữ ngoại hối so với các ngưỡng an toàn .....................................104

4.1.2. Thực trạng đô la hóa tại Việt Nam.....................................................................107

4.1.3. Thực trạng hoạt động can thiệp trung hòa tại Việt Nam....................................109

4.1.3.1. Dấu hiệu nhận biết hoạt động can thiệp trung hòa ........................................109

4.1.3.2. Các công cụ can thiệp trung hòa tại Việt Nam...............................................112

4.2. KINH NGHIỆM CAN THIỆP TRUNG HÒA CỦA NHTW MỘT SỐ NƯỚC

VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM ................................................121

4.2.1. Kinh nghiệm can thiệp trung hòa của NHTW một số nước ..............................121

4.2.1.1. Kinh nghiệm can thiệp trung hòa tại Trung Quốc ..........................................122

4.2.1.2. Kinh nghiệm can thiệp trung hòa tại Ấn Độ ...................................................126

4.2.1.3. Kinh nghiệm can thiệp trung hòa tại Hàn Quốc.............................................128

4.2.1.4. Kinh nghiệm can thiệp trung hòa tại Thái Lan...............................................130

4.2.1.5. Kinh nghiệm can thiệp trung hòa tại Slovenia................................................133

4.2.2. Nhận xét chung về hoạt động can thiệp trung hòa của NHTW một số nước trên

thế giới..........................................................................................................................137

4.2.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam...................................................................138

ix

4.3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG TÍCH LŨY DỰ TRỮ NGOẠI HỐI

ĐẾN LẠM PHÁT VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUNG HÒA CỦA NHNN VIỆT

NAM ............................................................................................................................139

4.3.1. Kết quả nghiên cứu về tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát..........................139

4.3.1.1. Kiểm định tính dừng của dữ liệu nghiên cứu..................................................139

4.3.1.2. Kết quả kiểm định đồng liên kết......................................................................143

4.3.1.3. Kiểm nghiệm tính ổn định của kết quả ước lượng ..........................................150

4.3.1.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu.........................................................................151

4.3.2. Kết quả nghiên cứu về hiệu quả hoạt động can thiệp trung hòa ........................155

4.3.2.1.Kiểm định tính dừng của dữ liệu nghiên cứu...................................................155

4.3.2.2. Kết quả ước lượng và thảo luận.....................................................................160

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH.........................................173

5.1. KẾT LUẬN..........................................................................................................173

5.2. HÀM Ý CHÍNH SÁCH ......................................................................................175

5.2.1. Kiến nghị đối với Chính Phủ .............................................................................178

5.2.1.1.Tăng cường tích lũy dự trữ ngoại hối và chống đô la hóa nền kinh tế............178

5.2.1.2. Kiểm soát tốt dòng vốn vào và ra quốc gia.....................................................180

5.2.2. Kiến nghị đối với NHNN...................................................................................183

5.2.2.1. Tăng cường tích lũy dự trữ ngoại hối và chống đô la hóa nền kinh tế...........183

5.2.2.2. Sử dụng linh hoạt, phát huy hiệu quả tối đa các công cụ can thiệp trung hòa,

đặc biệt là nghiệp vụ thị trường mở.............................................................................184

5.2.2.3. Giảm chi phí can thiệp trung hòa, nâng cao tính bền vững của hoạt động can

thiệp trung hòa .............................................................................................................188

x

5.2.2.4. Tăng cường dự báo, phân tích thị trường tiền tệ trong nước và quốc tế, đề phòng

xử lý khi khủng hoảng xảy ra .......................................................................................189

5.2.2.5. Kiểm soát dòng vốn vào và ra quốc gia trong quá trình hội nhập .................190

5.3. HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO......190

TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................193

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ...............................................206

PHỤ LỤC....................................................................................................................207

PHỤ LỤC 1.................................................................................................................207

PHỤ LỤC 2.................................................................................................................211

PHỤ LỤC 3.................................................................................................................220

PHỤ LỤC 4.................................................................................................................229

xi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

TỪ VIẾT

TẮT

TÊN TIẾNG ANH TÊN TIẾNG VIỆT

ADB The Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển Châu Á

ARDL Autoregressive Distributed

Lag

Mô hình tự hồi quy phân phối trễ

2SLS Two – Stage Least Squares Phương pháp bình phương tối

thiểu 2 giai đoạn

3SLS Three – Stage Least Squares Phương pháp bình phương tối

thiểu 3 giai đoạn

BOP Balance of Payment Cán cân thanh toán quốc tế

BOT Bank of Thailan Ngân hàng Trung Ương Thái Lan

BW Bill with Warrants Chứng quyền

CPI Consurmer Price Index Chỉ số giá tiêu dùng

CSTT Chính sách tiền tệ

DL Dollarization Đô la hóa

ECM Error Correction Model Mô hình hiệu chỉnh sai số

FCB Foreign Currency Bill Chứng khoán ngoại tệ

FESFs Foreign Exchange

Stabilization Fund Bonds

Trái phiếu bình ổn thị trường

GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm quốc nội

GFSN The Global Financial Safety

Net

Mạng lưới An toàn tài chính toàn

cầu

IFS International Financial

Statistics

Thống kê tiền tệ quốc tế

IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế

xii

LAF Liquidity Adjustent Facility Cơ chế điều chỉnh thanh khoản

MB Monetary Base Tiền cơ sở

MSBs Monetary Stabilization Bonds Trái phiếu ổn định tiền tệ

MSS Market Stabilization Sheme Chương trình ổn định thị trường

NDA Net Domestic Assets Tài sản có trong nước ròng

NFA Net Foreign Assets Tài sản có nước ngoài ròng

NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHTW Ngân hàng Trung Ương

OMO Open Market Operation Nghiệp vụ Thị trường mở

OLS Ordinary Least Squares Phương pháp bình phương nhỏ

nhất

PPI Producer Price Index Chỉ số giá sản xuất

RBI The Reserve Bank of India NHTW Ấn Độ

SDR Special Drawing Right Quyền rút vốn đặc biệt

TCTD Tổ chức tín dụng

TB Twin Bill Chứng khoán kép

VAR Vector Autoregression Mô hình Vec tơ tự hồi quy

WTO Word Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

xiii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Bảng cân đối tiền tệ tóm tắt của NHTW .......................................................43

Bảng 2.2. Thay đổi giá trị Bảng cân đối tiền tệ của NHTW khi NHTW tích lũy ngoại

hối...................................................................................................................................49

Bảng 2.3. Cơ chế can thiệp trung hòa ............................................................................51

Bảng 2.4. Bảng tóm tắt các nghiên cứu thực nghiệm về tích lũy dự trữ ngoại hối đến

lạm phát..........................................................................................................................59

Bảng 2.5. Bảng tóm tắt các nghiên cứu thực nghiệm về hiệu quả can thiệp trung hòa

722

Bảng 3.1. Kỳ vọng dấu của các biến trong hệ phương trình đánh giá hiệu quả can thiệp

trung hòa của NHNN Việt Nam.....................................................................................87

Bảng 3.2. Biến số và nguồn thu thập số liệu nghiên cứu mô hình đánh giá ảnh hưởng

tích lũy dự trữ ngoại hối đến lạm phát ...........................................................................94

Bảng 3.3. Biến số và nguồn thu thập số liệu nghiên cứu mô hình hiệu quả can thiệp

trung hòa của NHNN Việt Nam.....................................................................................96

Bảng 4.1. Dự trữ ngoại hối của Việt Nam và các nước Asian tính theo tháng nhập

khẩu. .............................................................................................................................105

Bảng 4.2. Tình hình giao dịch OMO của NHNN Việt Nam từ quý I/2004 đến quý

IV/2006.........................................................................................................................113

Bảng 4.3. Diễn biến tiền gửi Chính phủ tại NHNN từ quý I/2009 đến quý I/2011.....119

Bảng 4.4. Doanh số thanh toán ngoại hối, tiền cơ sở và tín phiếu NHTW của Trung

Quốc từ năm 2000 đến năm 2012 ................................................................................123

Bảng 4.5. Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị theo ADF mô hình 1 ............................140

Bảng 4.6. Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị theo PP mô hình 1.................................141

Bảng 4.7. Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị theo DFGLS mô hình 1 ........................142

Bảng 4.8. Kết quả chạy mô hình ARDL .....................................................................143

Bảng 4.9. Ma trận hệ số tương quan giữa các biến .....................................................145

Bảng 4.10. Hệ số R bình phương các mô hình hồi quy phụ ........................................146

xiv

Bảng 4.11. Kết quả kiểm định Bounds Test ................................................................147

Bảng 4.12. Kết quả các kiểm định chuẩn đoán ..........................................................147

Bảng 4.13. Kết quả ước lượng hệ số dài hạn và hệ số điều chỉnh .............................149

Bảng 4.14. Kết quả kiểm định Wald các hệ số phương trình sai phân………………..…..150

Bảng 4.15. Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị theo ADF mô hình 2 ..........................157

Bảng 4.16. Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị theo PP mô hình 2...............................158

Bảng 4.17. Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị theo DFGLS mô hình 2 ......................159

Bảng 4.18. Ma trận hệ số tương quan các phần dư......................................................161

Bảng 4.19. Kết quả ước lượng hệ số can thiệp trung hòa và hệ số bù đắp…………..162

Bảng 4.20. Kết quả ước lượng hệ số bù đắp với biến tương tác ....………………….168

xv

DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ

Hình 1.1. Biến động tổng dự trữ ngoại hối của Việt Nam từ quý I/2004 đến quý II/2017

..........................................................................................................................................2

Hình 1.2. Biến động cung tiền và lạm phát tại Việt Nam từ quý I/2004 đến quý II/2017

..........................................................................................................................................4

Hình 1.3. Quy trình nghiên cứu định lượng…………………………………………….11

Hình 2.1. Đáp lại cung tiền tệ tăng kéo dài....................................................................45

Hình 4.1. Tổng dự trữ ngoại hối trừ vàng của Việt Nam giai đoạn trước khủng hoảng

......................................................................................................................................100

Hình 4.2. Tốc độ phát triển dự trữ ngoại hối trừ vàng của Việt Nam so với kỳ gốc qúy

I/2004. ..........................................................................................................................102

Hình 4.3. Tổng dự trữ ngoại hối trừ vàng của Việt Nam từ năm 2009 đến năm 2017 103

Hình 4.4. Tỷ lệ dự trữ ngoại hối / Nợ ngắn hạn của Việt Nam từ quý I/2004 đến quý

II/2017. .........................................................................................................................104

Hình 4.5. Tỷ lệ dự trữ ngoại hối /M2 của Việt Nam từ năm 2004 đến năm 2016.......106

Hình 4.6. Tỷ lệ đô la hóa nền kinh tế Việt Nam từ quý I/2004 đến quý II/2017.........107

Hình 4.7. Diễn biến NFA của NHNN Việt Nam giai đoạn từ quý I/2004 đến quý II/2017.

......................................................................................................................................111

Hình 4.8. Diễn biến NFA và NDA của NHNN Việt Nam từ năm 2004 đến năm 2006

......................................................................................................................................112

Hình 4.9. Diễn biến NDA và NFA của NHNN Việt Nam giai đoạn khủng hoảng tài

chính toàn cầu ..............................................................................................................114

Hình 4.10. Biến động NFA và số nhân tiền tệ giai đoạn khủng hoảng .......................115