10-Khao sat van hoc dan gian

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Từ Thị Thơ

KHẢO SÁT

VĂN HỌC DÂN GIAN STIÊNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Từ Thị Thơ

KHẢO SÁT

VĂN HỌC DÂN GIAN STIÊNG

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60 22 34

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. NGUYỄN THỊ NGỌC ĐIỆP

Thành phố Hồ Chí Minh – 2013

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến cô Nguyễn Thị Ngọc Điệp, người đã

trực tiếp hướng dẫn, hết lòng giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện

luận văn.

Xin bày tỏ lòng biết ơn đến thầy Phan An, anh Phạm Hữu Hiến, già

làng Điểu Hum, chú Điểu Bứa, chú Điểu Hích, ca sĩ Điểu Thị Kim Anh và

toàn thể đồng bào Stiêng trên địa bàn tỉnh Bình Phước, đặc biệt là đồng

bào Stiêng ở xã Lộc Hòa, huyện Lộc Ninh, đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong

những ngày tôi đi thực tế điền dã tìm hiểu văn học dân gian Stiêng.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn phòng Khoa học Công nghệ – sau

đại học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, quý thầy cô

trong Khoa Ngữ văn, các anh (chị) trong tổ Văn phòng Sở Giáo dục và

Đào tạo tỉnh Bình Phước, gia đình, bạn bè, đã tạo mọi điều kiện, giúp đỡ,

động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Luận văn không tránh khỏi thiếu sót, chúng tôi kính mong nhận được

sự góp ý của quý thầy cô và các bạn.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 5/2013

Từ Thị Thơ

MỤC LỤC

MỤC LỤC........................................................................................................... 1

MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1

1. Lí do chọn đề tài – Mục đích nghiên cứu.................................................. 1

2. Lịch sử vấn đề............................................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 8

4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 9

5. Đóng góp của luận văn ............................................................................ 10

6. Cấu trúc của luận văn .............................................................................. 11

Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ TỘC NGƯỜI STIÊNG...................................... 13

1.1. Lịch sử tộc người Stiêng ................................................................... 13

1.2. Hoạt động kinh tế .............................................................................. 16

1.3. Tổ chức xã hội truyền thống.............................................................. 20

1.4. Đặc điểm văn hóa tộc người Stiêng .................................................. 24

1.5. Tình hình tư liệu văn học dân gian Stiêng ........................................ 32

Chương 2: THẦN THOẠI, TRUYỀN THUYẾT, TRUYỆN CỔ TÍCH

STIÊNG............................................................................................................. 39

2.1. Thần thoại ......................................................................................... 39

2.1.1. Đặc điểm nội dung.......................................................................... 39

2.1.2. Đặc điểm nghệ thuật ....................................................................... 46

2.2. Truyền thuyết.................................................................................... 48

2.2.1. Đặc điểm nội dung........................................................................... 48

2.2.2. Đặc điểm nghệ thuật ....................................................................... 55

2.3. Truyện cổ tích ................................................................................... 60

2.3.1. Đặc điểm nội dung........................................................................... 61

2.3.2. Đặc điểm nghệ thuật ........................................................................ 64

Chương 3: CA DAO-DÂN CA, SỬ THI STIÊNG .......................................... 70

3.1. Ca dao-dân ca..................................................................................... 70

3.1.1. Đặc điểm nội dung .......................................................................... 70

3.1.2. Đặc điểm nghệ thuật ....................................................................... 75

3.2. Sử thi .................................................................................................. 82

3.2.1. Đặc điểm nội dung .......................................................................... 83

3.2.2. Đặc điểm nghệ thuật ....................................................................... 90

3.2.3. Giá trị văn hóa của sử thi Stiêng................................................... 111

KẾT LUẬN..................................................................................................... 122

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 126

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài – Mục đích nghiên cứu

Bình Phước – miền đất được coi như “Phần mái của Nam Sơn” (Trường

Sơn Nam) là một vùng đất có lịch sử lâu đời, giàu truyền thống đấu tranh

cách mạng. Ngay từ rất xa xưa, Bình Phước đã là vùng đất cư trú của nhiều

dân tộc ít người như Stiêng, Mnông, Mạ, Chơro, Chăm, Khmer…Có thể nói

rằng, đây là nơi hội tụ và giao lưu văn hóa của nhiều dân tộc anh em, tạo nên

sự đa dạng và thống nhất trong bản sắc văn hóa của khu vực này nói riêng,

của cả nước nói chung.

Trong số các dân tộc ít người sinh sống ở Bình Phước thì người Stiêng –

một trong những chủ nhân lâu đời của vùng đất phía bắc tỉnh Bình Phước – là

dân tộc có số dân đông nhất. Cho nên, có thể gọi Bình Phước là “trung tâm”

của văn hóa Stiêng ở Việt Nam.

Là một dân tộc thuộc cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên, dân tộc Stiêng

có một nền văn hóa vừa mang nhiều sắc thái chung với những dân tộc anh em

sống xung quanh vừa mang những nét riêng, độc đáo của dân tộc mình. Điều

đó được thể hiện một cách rõ nét qua vốn văn học dân gian của dân tộc này.

Chúng tôi chọn đề tài “Khảo sát văn học dân gian Stiêng” vì những lí do

sau:

Góp phần tìm hiểu đặc điểm văn học dân gian Stiêng: Vốn văn học dân

gian của dân tộc này như thế nào? Có những nét nổi bật nào về đặc điểm cơ

cấu, thể loại? Mỗi thể loại có những đặc điểm nào cần chú ý? Vai trò, ý nghĩa

của văn học dân gian trong đời sống cộng đồng Stiêng? Mối quan hệ giữa văn

học dân gian Stiêng và văn hóa Stiêng như thế nào? Trả lời những câu hỏi

trên sẽ giúp chúng tôi nhận diện bức tranh toàn cảnh về đời sống tinh thần của

người Stiêng trên địa bàn tỉnh Bình Phước nói riêng cũng như đời sống tinh

2

thần của các dân tộc anh em nói chung, góp phần làm phong phú thêm bản

sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.

Chuyến đi thực tế điền dã đã giúp chúng tôi có điều kiện thu thập được

nhiều thông tin bổ ích, nhiều văn bản văn học dân gian chưa được biết đến.

Qua luận văn này, chúng tôi muốn cung cấp thêm nhiều tư liệu quý, giúp

người dạy, người học, các nhà nghiên cứu có cái nhìn khái quát hơn trong

quá trình tiếp cận văn học dân gian Stiêng.

Góp phần bảo tồn, lưu giữ vốn văn hóa tinh thần đặc sắc của dân tộc

Stiêng: Người Stiêng không có chữ viết. Vốn văn học dân gian của họ được

lưu giữ qua truyền miệng, bằng trí nhớ của những già làng. Hiện nay, nhiều

dấu hiệu cho thấy bản sắc văn hóa của dân tộc Stiêng ở tỉnh Bình Phước nói

chung, ở các huyện cư trú chủ yếu của người Stiêng nói riêng đang đứng

trước nguy cơ mất mát lớn. Do đó, cần tiến hành sưu tầm, khảo sát, nghiên

cứu đồng bộ trên mọi lĩnh vực, đặc biệt là vốn văn học dân gian – thể hiện rõ

nhất đời sống tinh thần của người Stiêng – để từ đó có thể đánh giá và khôi

phục kịp thời vốn văn hóa đặc sắc này.

Đồng thời, luận văn cũng là món quà nhỏ mà chúng tôi muốn dành

tặng những nghệ nhân Stiêng – những người có nhiều tâm huyết trong việc

giữ gìn và phát huy vốn văn học dân gian của dân tộc mình.

2. Lịch sử vấn đề

So với các dân tộc khác ở Tây Nguyên và Đông Nam bộ, văn học dân

gian của người Stiêng được biết đến khá muộn. Số lượng các công trình sưu

tầm, nghiên cứu về văn học dân gian Stiêng rất ít. Có thể điểm qua một số

công trình sưu tầm, nghiên cứu văn học dân gian Stiêng sau:

Truyện kể dân gian Stiêng được người đọc biết đến đầu tiên qua Tuyển

tập truyện cổ tích các dân tộc ở Việt Nam (1987). Tuyển tập sưu tuyển và

3

giới thiệu truyện kể dân gian của các dân tộc ít người ở Việt Nam, trong đó có

01 bản kể Sự tích kiêng ăn thịt Cà héc của dân tộc Stiêng.

Dân ca Sông Bé (1991) là kết quả chuyến đi thực tế sưu tầm – nghiên

cứu dân ca Nam bộ của tập thể tác giả Lư Nhất Vũ, Nguyễn Văn Hoa, Lê

Giang, Từ Nguyên Thạch. Các nhà nghiên cứu đã lặn lội đến các làng, các ấp,

các phum sóc và đã ghi thu được hàng trăm làn điệu dân ca, hàng ngàn câu

hát dân gian vô cùng quý hiếm. Trong chương 2, tác giả Lư Nhất Vũ và

Nguyễn Quang Hoa có bài viết giới thiệu Đặc trưng nghệ thuật âm nhạc

trong dân ca các dân tộc ở Sông Bé, trong đó có dân tộc Stiêng. Họ cho

rằng: “Nhìn chung các làn điệu dân ca Stiêng chủ yếu là dựa vào một âm hình

chủ đạo xuất hiện đầu bài, sau đó được khắc họa âm hình bằng cách tái hiện

đi đôi với biến hóa ở mức độ chưa cao; nó bình dị và mộc mạc như củ khoai

lùi, như trái bắp nướng, như chùm trái gùi chín…[75, 90]. Tập sáchcòn giới

thiệu 12 bài dân ca Stiêng (cả phần kí âm và dịch nghĩa) do nhóm sưu tầm

trên địa bàn tỉnh Bình Phước [75, 273-300].

Tác giả Nguyễn Phương Thảo sưu tuyển và giới thiệu truyện kể dân gian

Nam bộ, trong đó có 01 bản kể truyện dân gian Stiêng Truyền thuyết về thác

nước Lieng Hur qua công trình Huyền thoại miệt vườn (1994).

Trong Hợp tuyển truyện cổ tích Việt Nam (1996), Lữ Huy Nguyên và

Đặng Văn Lung sưu tuyển và giới thiệu truyện kể dân gian Việt Nam, trong

đó có 01 bản kể truyện dân gian Stiêng Người mồ côi.

Nguyễn Thị Huế và Trần Thị An sưu tuyển và giới thiệu các tác phẩm

văn học dân gian tập hợp trong Tuyển tập văn học dân gian Việt Nam

(1999). Trong các tác phẩm được sưu tuyển và giới thiệu có 01 bản kể truyện

dân gian Stiêng Nguồn gốc loài người.

Trong bài viết Bước đầu tìm hiểu truyện cổ Stiêng đăng trên website

của Khoa Văn học và Ngôn ngữ, Trường Đại học KHXH&NV TP.HCM

4

(ngày 25/09/2009), tác giả Phan Xuân Viện đã thống kê, phân loại, nhận diện

và phân tích sơ lược 135 truyện kể dân gian Stiêng. Số lượng truyện kể nói

trên là kết quả chuyến đi thực tế, sưu tầm điền dã văn học dân gian Bình

Phước trong đó có văn học dân gian/truyện kể dân gian Stiêng của đoàn sinh

viên Khoa Văn học và Ngôn ngữ Trường Đại học KHXH&NV TP.HCM. Tác

giả bài viết kết luận: “Kết quả khảo sát bước đầu cho thấy vốn truyện cổ

Stiêng vừa rất phong phú về số lượng, vừa đa dạng về thể loại” [87].

Cùng chủ đề nêu trên, trong bài viết Tìm hiểu truyện cổ tộc người

Stiêng ở Bình Phước đăng trên website của Khoa Văn học và Ngôn ngữ,

Trường Đại học KHXH&NV TP.HCM (ngày 23/01/2012), Phan Xuân Viện

đã giúp người đọc có cái nhìn cụ thể hơn về vốn truyện cổ Stiêng nói riêng,

văn học dân gian Stiêng nói chung. Tác giả viết: “Kho tàng văn học dân gian

Stiêng ở Bình Phước rất phong phú với đủ thể loại như thần thoại, truyền

thuyết, sử thi, truyện cổ tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn, thơ ca, hát nói

dân gian. Qua hai đợt sưu tầm điền dã văn học dân gian trong hai năm 2008

và 2009, tổng số truyện kể dân gian sưu tầm tại gần 40 xã điểm có đồng bào

Stiêng sinh sống thuộc 6 huyện như Bình Long, Đồng Phú, Lộc Ninh, Bù Đốp,

Phước Long và Bù Đăng gồm có 233 truyện” [88]. Bài viết đi sâu khảo sát

nội dung và nghệ thuật của các thể loại và tiểu loại truyện cổ dân gian Stiêng,

từ đó rút ra những đặc điểm cơ bản của từng thể loại tự sự dân gian, giúp

người đọc có cái nhìn đầy đủ hơn trong việc nhận biết và phân tích vốn truyện

cổ phong phú này. Bài viết cũng mở ra những hướng nghiên cứu mới cho

người đọc. Đó là chứng minh quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa giữa các tộc

người láng giềng cộng cư và xen cư như Ê Đê, Mnông, Khmer, Việt…với tộc

người Stiêng ở tỉnh Sông Bé – Bình Phước từng xảy ra trong quá khứ xa và

gần thông qua những truyện cổ Stiêng như Rùa và Khỉ, Ji Băch Ji Bay,

Người vợ khôn ngoan, Chuyện trạng Achơi…

5

Cũng dựa vào kết quả sưu tầm trên1

, Nguyễn Thị Tuyết Sương thực hiện

luận văn tốt nghiệp đại học với đề tài Văn học dân gian Bình Phước –

Truyện kể dân gian (2009). Tác giả luận văn đã phân tích sơ lược về các thể

loại trong văn học dân gian các dân tộc ở Bình Phước (trong đó có văn học

dân gian Stiêng) như thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện cười,

truyện ngụ ngôn. Bước đầu, luận văn đã giúp người đọc thấy được những đặc

điểm về nội dung và nghệ thuật trong truyện kể dân gian Stiêng. Phần cuối

luận văn là phần sưu tuyển các tác phẩm thuộc các thể loại nói trên.

Luận văn tốt nghiệp đại học của Trương Thị Thu Thảo với đề tài Văn

học dân gian Bình Phước – Tục ngữ và câu đố (2009) đem đến cho người

đọc cái nhìn khái quát về hai thể loại tục ngữ và câu đố trong văn học dân

gian các dân tộc ở Bình Phước (trong đó có văn học dân gian Stiêng). Phần

cuối của luận văn cũng là phần sưu tuyển tác phẩm thuộc hai thể loại nêu trên.

Hoàng Thị Lệ Hằng với đề tài luận văn tốt nghiệp đại học Văn học dân

gian Bình Phước – Ca dao dân ca (2009) cũng đã đem đến cho người đọc

cái nhìn khái quát về thể loại ca dao-dân ca trong văn học dân gian Bình

Phước, trong đó có ca dao-dân ca của dân tộc Stiêng.

Thế nhưng, phần lớn các tác phẩm được sưu tuyển trong hai tài liệu Văn

học dân gian Bình Phước – Tục ngữ và câu đố (2009) và Văn học dân gian

Bình Phước – Ca dao dân ca (2009) chủ yếu là của người Kinh, một số tác

phẩm có nhiều nghi vấn nên chúng tôi không chọn hai tài liệu này để khảo

sát.

Mặc dù có nhiều đóng góp trong nghiên cứu văn học dân gian Bình

Phước nói chung, văn học dân gian Stiêng nói riêng, nhưng các đề tài tốt

nghiệp trên cũng chỉ dừng lại ở việc chỉnh lí, phân loại, giới thiệu và mô tả tài

1 Nguồn tài liệu này cũng là nguồn tài liệu mà tác giả Phan Xuân Viện sử dụng trong bài viết của ông.

6

liệu sưu tầm từ chuyến đi thực tế, điền dã, chưa đi sâu nghiên cứu một cách

có hệ thống, chưa đánh giá đầy đủ, cụ thể về đối tượng.

Trong bài viết Đi tìm câu hát dân ca Stiêng (đăng trên trang điện tử báo

Tuổi trẻ, ngày 28/02/2004), tác giả Lam Điền đã cho người đọc thấy được vốn

ca dao-dân ca phong phú của người Stiêng. Thế nhưng, vốn ca dao-dân ca này

hiện đang còn tiềm ẩn. Tác giả viết: “Từ bà Điểu Thị K’hen, mọi người mới

phát hiện rằng người Stiêng có cả ca dao, tục ngữ. Lối ca kể được gọi là tâm

pớt của người Stiêng còn chứa đựng những câu chuyện ngụ ngôn. Bà K’hen

còn thuộc nhiều câu chuyện về con rùa và con khỉ, con cheo với con cọp. Bà

K’hen ngồi hát tâm pớt một đoạn nói về lịch sử của núi Bà Rá, núi Bà

Đen...với những câu chuyện truyền thuyết có từ ngàn đời mà hiện nay không

dễ tìm người còn nhớ được…Theo ước đoán của ông Điểu Đươu, hiện nay

toàn Bù Đăng có khoảng hai người hát được tâm pớt kéo dài hai ngày hai

đêm mới hết....Chúng tôi rời Đăk Nhau với hình ảnh của người phụ nữ 54 tuổi

còn giữ hàng ngàn câu ca trong tâm khảm…”.

Qua bài viết Người Stiêng đi tìm lời ru của mẹ (đăng trên trang tin điện

tử của báo Công an nhân dân, ngày 07/01/2009) của tác giả Anh Ngọc, người

đọc thấy được những khó khăn, gian khổ, thiếu thốn cũng như những thành

tựu bước đầu của Điểu Đức – người con ưu tú của dân tộc Stiêng – trong hành

trình đi tìm “lời ru của mẹ”. Tác giả bài viết cho biết: “Sau gần 2 năm lặn lội

tìm tòi, được chính quyền và một số nghệ nhân giúp đỡ, Điểu Đức đã ghi âm

lại được 10 làn điệu dân ca Stiêng với hàng ngàn bài hát ru, hát giao duyên,

hát ngợi ca đất nước, con người và rừng núi. Cũng trong cuộc hành trình ấy,

Điểu Đức còn ghi chép lại được hàng ngàn bài ca dao Stiêng với nhiều chủ

đề khác nhau, 10 bài sử thi Stiêng. Mỗi bài sử thi nói về một con người, về

một câu chuyện trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, nói về ông Tiên, về lịch sử

hình thành trời đất, về một con sông, con suối thiêng, về thời đồ đá, đồ đồng

7

mà người Stiêng đã từng trải qua và in đậm trong tiềm thức của họ…”.

Tháng 3/2007, những giai điệu dân ca Stiêng này đã được các nghệ sĩ Stiêng

ở Bình Phước biểu diễn trên sân khấu trong Chương trình Liên hoan Dân ca

truyền hình toàn quốc được tổ chức tại Bình Dương. Từ những cơ hội này, lần

đầu tiên công chúng cả nước được biết đến cái hay, cái đẹp của dân ca Stiêng:

“Nếu như dân ca của người Stiêng ở các tỉnh vùng Tây Nguyên hừng hực như

có lửa, dân ca của người Kinh thì sâu lắng, thiết tha thì dân ca của người

Stiêng ở Bình Phước lại duyên dáng và nền nã” [76].

“Sử thi tộc người Stiêng Krông Kơ Laas đoạt hồn nàng Rơ Liêng

Mas” (2010) của tập thể tác giả Phan Xuân Viện, Phùng Thị Thanh Lài, Điểu

Mí, Điểu Hích là công trình sưu tầm, nghiên cứu đầu tiên về sử thi Stiêng.

Tập thể tác giả đã tiến hành ghi âm, kí âm, biên dịch sử thi Krông Kơ Laas

đoạt hồn nàng Rơ Liêng Mas và giới thiệu cùng người đọc sử thi này. Trước

khi giới thiệu văn bản tác phẩm (cả phần kí âm tiếng Stiêng và tiếng Việt),

các tác giả đã dành 40 trang phân tích tác phẩm. Phần phân tích này hướng

vào một số nội dung chính như: xác định thể loại tác phẩm (qua việc xác định

chức năng thể loại trong đời sống cộng đồng, tính diễn xướng cộng đồng, đề

tài, nội dung và yếu tố thi pháp; nêu bật giá trị văn hóa tinh thần của tộc người

Stiêng qua tác phẩm; xác định phương thức lưu truyền sử thi Krông Kơ Laas

đoạt hồn nàng Rơ Liêng Mas. Công trình nằm trong Dự án Công bố, phổ

biến tài sản văn hóa, văn nghệ dân gian Việt Nam và đã đạt giải ba của

Hội văn nghệ dân gian Việt Nam. Đây là công trình có tính chất tiên phong,

gợi mở các đề tài nghiên cứu về văn học dân gian Stiêng nói chung, sử thi

Stiêng nói riêng. Lần đầu tiên, người đọc biết đến sử thi Stiêng và giá trị của

nó: “Mặc dù không mang tầm cỡ là “bộ bách khoa thư” hay là “từ điển

sống” như các bộ sử thi Tây Nguyên khác đã được công bố nhưng sử thi

Krông Kơ Laas đoạt hồn nàng Rơ Liêng Mas cũng mang những giá trị phản

8

ánh đời sống lịch sử xã hội cùng những biến chuyển của nó. Tác phẩm đã

phản ánh quá trình hình thành và phát triển của các chế độ xã hội, đặc biệt ở

đây là xã hội song hệ với các mối quan hệ khá đa dạng. Đồng thời, nó cũng

phản ánh sự hình thành và ổn định đời sống văn hóa của dân tộc, các nghi lễ,

phong tục, tập quán…của xã hội Stiêng xưa kia. Chính điều này đã tạo nên

giá trị văn hóa cao về nhiều mặt cho tác phẩm sử thi. Bên cạnh đó, tác phẩm

cũng là nguồn sử liệu quan trọng trong nghiên cứu lịch sử và nguồn gốc tộc

người thông qua những mối quan hệ giữa con người với môi trường tự nhiên,

đời sống xã hội của tộc người nơi đây, phong tục tập quán. Từ đây sẽ góp

phần tạo dựng bản sắc văn hóa tộc người” [68, 52-53].

Trên đây, chúng tôi đã giới thiệu một cách ngắn gọn các công trình sưu

tầm, nghiên cứu về văn học dân gian Stiêng. Qua đó, có thể thấy văn học dân

gian Stiêng đã được các nhà nghiên cứu quan tâm, tiếp cận từ nhiều góc độ,

bình diện khác nhau. Tuy nhiên, phần lớn các công trình trên chỉ mang tính

chất sưu tầm, giới thiệu các tác phẩm văn học dân gian một cách tản mạn,

chung chung chứ chưa thành hệ thống, chưa được sắp xếp một cách khoa học,

đầy đủ.

Trước tình hình đó, việc nghiên cứu cơ cấu thể loại, hệ thống thể loại,

tình hình văn bản, số lượng tác phẩm, giá trị tác phẩm thuộc các thể loại trong

văn học dân gian Stiêng nhằm giúp người đọc có cái nhìn khái quát hơn về

diện mạo văn học dân gian Stiêng là một việc làm hết sức cần thiết. Đó cũng

chính là mục đích và nhiệm vụ của chúng tôi trong luận văn này.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Như tên đề tài luận văn đã chỉ rõ, đối tượng

nghiên cứu của luận văn là Văn học dân gian Stiêng. Sau khi điểm qua tình

hình tư liệu sưu tầm, nghiên cứu văn học dân gian Stiêng, chúng tôi tiến hành

khảo sát các thể loại trong văn học dân gian Stiêng, từ đó phác thảo diện mạo

9

chung cho văn học dân gian của tộc người Stiêng trên địa bàn tỉnh Bình

Phước. Chúng tôi quan tâm, chú ý nhiều hơn đến thể loại sử thi vì đây là thể

loại phản ánh đầy đủ nhất những nét văn hóa độc đáo, đặc trưng của người

Stiêng.

Phạm vi nghiên cứu:

+ Luận văn chủ yếu tìm hiểu những nội dung liên quan đến văn học dân

gian Stiêng trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Có 5 vùng chủ yếu: Bù Đăng, Lộc

Ninh, Chơn Thành, thị xã Phước Long và thị xã Đồng Xoài. Đặc biệt, chúng

tôi quan tâm nhiều nhất đến xã Lộc Hòa, huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước vì

đây là vùng đất “đậm đặc văn hóa Stiêng” nhất cho đến tận ngày nay.

+ Luận văn chủ yếu khảo sát năm thể loại cơ bản trong văn học dân gian

Stiêng: thần thoại, sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích, ca dao-dân ca.

Nguồn tư liệu: Nghiên cứu dựa trên nguồn tác phẩm đã được công bố

trước đây và nguồn tác phẩm do tác giả luận văn điền dã, sưu tầm.

4. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình thực hiện đề tài, người viết sử dụng các phương pháp

nghiên cứu sau:

Phương pháp điền dã dân tộc học: Với phương pháp này, chúng tôi

trực tiếp đi đến những vùng đất đã hoạch định (Bù Đăng, Lộc Ninh, Chơn

Thành, thị xã Phước Long và thị xã Đồng Xoài); gặp gỡ và phỏng vấn nhiều

đối tượng ở mọi lứa tuổi để nắm bắt thông tin, phục vụ cho đề tài nghiên cứu;

gặp gỡ các già làng, các nghệ nhân để tiến hành sưu tầm tác phẩm. Trên cơ sở

những tác phẩm đã sưu tầm được, chúng tôi soi chiếu dưới góc độ lí thuyết

của thể loại và quá trình diễn xướng của nghệ nhân để xác định thể loại văn

học dân gian.

10

Phương pháp này là phương pháp cơ bản. Với phương pháp này, chúng

tôi có được cơ sở dữ liệu và những thông tin quan trọng cho việc nghiên cứu

đề tài cũng như đảm bảo tính khách quan của đề tài.

Phương pháp thống kê, miêu tả: thống kê tất cả tác phẩm chúng tôi

được tiếp cận của những người đi trước và những tác phẩm mà chúng tôi đã

sưu tầm được thành các số liệu làm căn cứ cho việc đưa ra những kết luận

khoa học. Thống kê những chi tiết, tần số xuất hiện các motif, các biện pháp

nghệ thuật trong tác phẩm để kết luận những đặc điểm có tính quy luật. Từ đó

tiến hành miêu tả kết cấu, nội dung, những mẫu số chung để làm cơ sở kết

luận cho đề tài nghiên cứu.

Phương pháp loại hình, lịch sử: Sử dụng phương pháp này để thấy

được đặc điểm văn hóa tộc người, mối quan hệ giữa văn hóa và văn học dân

gian. Qua việc khảo sát văn học dân gian Stiêng, giúp người đọc có được cái

nhìn toàn cảnh về bản sắc văn hóa dân tộc Stiêng.

Phương pháp phân loại, hệ thống: Phân loại những tác phẩm đã được

tiếp cận trực tiếp và những tác phẩm sưu tầm theo tiêu chí đặt ra để giới hạn

đối tượng nghiên cứu. Sắp xếp các tác phẩm vào một hệ thống để phân tích, lí

giải mối liên hệ giữa các yếu tố để thấy được tính chỉnh thể của vấn đề.

Phương pháp phân tích, tổng hợp: Dựa trên nguồn tài liệu đã được sưu

tầm và nguồn tài liệu của chúng tôi trong chuyến đi thực tế, điền dã, chúng tôi

tiến hành phân tích, tìm hiểu từng thể loại cụ thể (thần thoại, sử thi, truyền

thuyết, truyện cổ tích, ca dao-dân ca) ở cả hai mặt nội dung và nghệ thuật, từ

đó đưa ra những kết luận có tính khái quát về văn học dân gian Stiêng.

5. Đóng góp của luận văn

Luận văn có những đóng góp sau:

- Bước đầu giúp người đọc có cái nhìn khái quát về văn học dân gian

Stiêng, những đặc trưng cơ bản của văn học dân gian Stiêng cũng như vai trò,